بخشی از مقاله
چکیده:
هدف پژوهش حاضر تعیین رابطه طرح واره های ناسازگار اولیه و سرسختی روانشناختی با گرایش به سؤ مصرف مواد در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز پرداخته بود. جامعهی آماری این پژوهش، کلیهی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز در سال 1395 که تعدادآنها 12500 نفر بود را تشکیل داد.نمونه آماری نیز با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و براساس جدول مورگان تعداد 360 نفر انتخاب و سپس از طریق پرسشنامه های طرحواره های ناسازگار یونگ - - 1990، سرسختی روان شناختی اهواز - - 1377 و پرسشنامه تمایل به اعتیاد فرچاد - - 1385 مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی انجام گرفته است.
یافتهها نشان داد بین طرحواره های ناسازگار اولیه با گرایش به سوء مصرف مواد دانشجویان رابطه مثبت معنی داری وجود دارد. بین سرسختی روانشناختی با گرایش به سوء مصرف مواد دانشجویان رابطه منفی معنی داری وجود دارد. متغیرهای طرحواره های ناسازگار اولیه در زمینه محدودیت مختل، متغیر سرسختی روانشناختی در زمینه مبارزه جویی، متغیر طرحواره های ناسازگار اولیه در زمینه قطع ارتباط وطرد و سرسختی روانشناختی در زمینه تعهد به ترتیب پیش بینی کننده گرایش به سوء مصرف مواد در دانشجویان می باشند.بنابراین سوء مصرف مواد یکی از بارزترین آسیب های اجتماعی و روانی است که به راحتی می تواند بنیان زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و فرهنگی یک کشور را سست کند و پویایی های انسانی آن را به مخاطره اندازد و امکانات مادی و معنوی آن را تباه سازد.
مقدمه
اعتیاد یک آسیب اجتماعی است و مصرف مواد مخدر تهدیدی علیه سلامت عمومی جامعه است به شکلی که میتواند ثبات اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی ملتها را آسیب پذیر نماید. درحال حاضر مشکل مواد مخدر در سطح جهان بعنوان یک بحران مطرح است. تاکنون نزدیک به 980 نوع ماده مخدر، محرک، توهم زا و آرام بخش شناسایی شده است. وجود 280 هزار هکتار زمینهای زیر کشت در جهان و افزون بر 218میلیون نفر معتاد در سطح دنیا و درآمد ناشی از این تجارت مسموم میل و اشتیاق به قاچاق را در سوداگران مرگ افزایش داده است.
اعتیاد به مواد مخدر پدیده ای جدید و خاص زندگی مدرن است. چرا که مصرف مواد مخدر اگر هم در گذشته وجود داشت، به عنوان اعتیاد و یا انحراف شناخته نمی شد. اما با گسترش فرهنگ مدرن، ارزش ها و هنجارهای مدرن نیز رواج یافته و کنش ها و رفتارهایی چون اعتیاد به مواد مخدر متعارض با هنجارها تلقی شده و علم جامعه شناسی نیز که وظیفه شناخت و تأثیرات هنجارها را دارد، انحرافات اجتماعی را مورد کاوش و پژوهش قرار داده و به تبیین علل و عوامل پیامدهای انحرافات می پردازند. جدا از این مسئله، اعتیاد پدیده ای آشنا برای هر ایرانی است. مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان و جوانان سراسر جهان رو به فزونی است . به نحوی که یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی را در رده سنی نوجوانی و جوانی تشکیل میدهد.نتایج تحقیقات نشان می دهند که مصرف اکثر مواد مخدر در نوجوانی شروع می شود.
- مکثول3،. - 2008 نتایج تحقیقات متعدد انجام شده در این گروه سنی نشان می دهند که 14/2 درصد الی 33 درصد از دانش آموزان دبیرستانی از مواد روان گردان - پاولویک4، - 2008، 5 درصد تا 36 درصد از ماری جوانا ؛ 37/2 درصد تا 80/5 درصد از الکل ، 5 درصد تا 47 درصد از کانابیس ، 6/7 درصد تا 42/7 درصد از تنباکو و یا سیگار ؛ 4/4 درصد تا 4/9 درصد از مواد استنشاقی ، 4/1 درصد از آمفتامین ، 19 درصد از حشیش ، 2/4 درصد تا 3/7 درصد از کوکائین و 0/7 درصد تا 2/3 درصد از آن ها نیز از هروئین استفاده کرده بودند - برماس،. - 1391 قبل از آن که فرد به مصرف مواد روی بیاورد، زمینه و آمادگی آن ایجاد میشود که تحت عنوان استعداد برای اعتیاد مطرح است. نظریه استعداد برای اعتیاد بیان میکند که برخی افراد مستعد اعتیاد هستند و اگر در معرض آن قرار گیرند، معتاد میشوند اما اگر کسی استعداد نداشته باشد، معتاد نمیشود.
امروزه روشن شده است که هیچ عاملی به تنهایی شرط لازم و کافی برای اعتیاد نیست، اعتیاد نتیجه ترکیبی از عوامل گوناگون است. بعضی از این عوامل موجب افزایش خطر و برخی دیگر موجب کاهش خطر میشوند. در بین عوامل تعین کننده گرایش به مصرف مواد، متغیرهای روانشناختی از اهمیت خاصی برخوردارند چرا که روانشناسان معتقدند تاثیر عوامل زیستی و اجتماعی باید از دریچه گرایش های روانی فرد به مصرف مواد بگذرد.
به عنوان مثال؛در صورتی که فرد به مصرف مواد نگرش مثبتی نداشته باشد و آن را رهگشای مشکلات خود تلقی نکند، احتمال کمتری وجود که فرد اقدام به مصرف مواد کند، یا در صورتی که فرد از از اعتماد به نفس کافی برخوردار باشد در برابر فشار همسالان که یکی از عوامل گرایش به مصرف مواد محسوب میشود تسلیم نخواهد شد - احمدوند، . - 1387 بررسیها نشان داده است که برخی ویژگیهای فردی بر ارزیابیها و نگرش فرد در زمینهی مواد مخدر اثر میگذارد و آمادگی وی را برای اعتیاد متاثر میسازد.
یکی از این ویژگیها، طرحوارههای ناسازگار اولیه میباشد.طرحوارهها، بنیادهای شناختی فرد را تشکیل داده، میتوانند رفتارهای فرد را سمت و سو دهند. بنابراین، میتوان بین طرحوارههای ناسازگار اولیه، به عنوان بخش زیرین و سخت شناختهای افراد، که اغلب در دوران تحولی رشد شکل گرفتهاند، با رفتار ناسازگارانه در مقاطع بعدی رشد افراد ارتباط برقرار نمود .طرحوارهها از جمله علل فردی و روانشناختیای هستند که در مطالعهی آمادگی اعتیاد از اهمیت ویژهای برخوردارند.
طرحوارهها موجب سوگیری در تفسیر فرد از رویدادها شده، موجب نگرشهای تحریفشده، گمانههای نادرست و اهداف و چشمداشتهای غیرواقعبینانه میشوند. طرحوارههای ناسازگار اولیه، عمیقترین سطح شناخت هستند و الگوی ثابت و درازمدتی دارند که در دوران کودکی به وجود میآیند و تا بزرگسالی ادامه پیدا میکنند و تا حد زیادی ناکارآمدند. آنها نقشهای اولیه و پایهای بر تجارب افراد داشته، بر فرایند تجارب بعدی اثر میگذارند.
سرسختی روانشناختی سازه شخصیتی ای است که از تجربیات مفید و متفاوت دوران کودکی نشأت می گیرد. سرسختی روانشناختی چیزی بیشتر از جمع سه مؤلفه کنترل،تعهد و مبارزه جویی است و حالت تسریع کننده سلامتی و تداوم آنرا به دنبال دارد و باعث تقویت و پرورش دیدی خوشبینانه نسبت به استرس زاهای روانی می شود. تحقیقات سرسختی روانشناختی ابتدا به روی زندگی اجتماعی نشان داد که سطح بالایی از سرسختی روانشناختی، اثرات میانجی گرایانه بر استرس داشته و با میزان پایین بیماری و افسردگی در ارتباط است.
مطالعات نشان داده است که مردان با مدیریت و سرسختی روانشناختی بالا، دچار بیماری کنترل شده از سلامتی بیشتری برخوردارند،علیرغم اینکه در سراسر زندگی در مدیریت،با وقایع استرس زا مواجهه هستند یافته ها نشان داد که افراد با سرسختی روانشناختی پایین،بیشتر تحت تأثیرات منفی استرس هستند و شیوه اسنادی حاکی از عدم سلامت دارند - جمهری،. - 1384 دیده میشود که طرحوارههای ناسازگار اولیه و سرسختی روانشناختی همگی جزو ویژگیهای شخصیتیای هستند که میتوانند بر مسیر زندگی فرد و انتخابهای وی در بزرگسالی اثر بگذارند. گرایش به مواد مخدر یکی از مهمترین این تاثیرات است.
بنابراین میتوان بررسی نمود که در نوجوانان و جوانان، به عنوان قشری که این ویژگیها در آنها شکل گرفته است، تا چه حد با پدیدههای طرحوارههای ناسازگار اولیه و سرسختی روانشناختی مواجهیم و این متغیرها تا چه میزان بر گرایش به سوء مصرف این گروه سنی نسبت به اعتیاد و مواد مخدر اثر گذاشته است. بر این اساس، مسالهی این پژوهش این است بین طرحوارههای ناسازگار اولیه و سرسختی روانشناختی با گرایش به سوء مصرف مواد در دانشجویان رابطه معنی داری وجود دارد؟
روش
پژوهش حاضر توصیفی و در روش اجرا از نوع همبستگی میباشد. در این پژوهش جامعه آماری کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز می باشند که تعداد آنهاحدود12500 نفر است. نمونه آماری نیز با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبتی و براساس جدول مورگان تعداد 360 نفر از کل دانشجویان انتخاب گردیدند. از این تعداد،200نفر از آنها دانشجوی پسر و 160نفر دیگر دانشجوی دختر بودند. در این پژوهش از سه پرسشنامه استاندارد شده استفاده شده است.
