بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه ی بین جو عاطفی خانواده با سازگاری اجتماعی و عزت نفس دانش آموزان انجام شد. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری، کلیه دانش آموزان مشغول به تحصیل در پایه ششم مقطع ابتدایی ناحیه دو آموزش و پرورش شهرستان ساری به تعداد 2785 نفر در سال تحصیلی 1395-96 که بر اساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 338 نفر به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای به عنوان نمونه، انتخاب شد. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه های جو عاطفی خانواده هیل برن - 1964 - ، سازگاری اجتماعی بل - 1961 - و عزت نفس روزنبرگ - 1965 - بود. تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که رابطه مثبت معنی داری بین جو عاطفی خانواده با سازگاری اجتماعی و عزت نفس دانش آموزان وجود دارد، هم چنین، تحلیل رگرسیونی نشان داد که از بین مولفه های جو عاطفی خانواده، مؤلفه های نوازش، تأیید کردن و تجربه های مشترک توان پیش بینی سازگاری اجتماعی دانش آموزان و مؤلفه احساس امنیت توان پیش بینی عزت نفس دانش آموزان را دارد.
کلمات کلیدی: جو عاطفی خانواده، سازگاری اجتماعی، عزت نفس، دانش آموزان.
.1 مقدمه
خانواده مهم ترین نهاد تربیتی جامعه و نخستین پرورشگاه فرد محسوب می شود . 1 از سویی، خانواده نخستین نهاد زندگی اجتماعی کودک است که در شکل گیری عادت ها و اندیشه های اجتماعی کودک نقش بسیار مهمی دارد . 2 خانواده مانند هر نظام اجتماعی، دارای نیازهای اولیه است، از جمله این نیازها در ابعاد روانی و اجتماعی می توان به احساس ارزشمندی، امنیت فیزیکی، صمیمیت، تعلق و وابستگی، احساس مسئولیت، نیاز به انگیزه و تائید دیگران، نیاز به شادی و نیازهای معنوی، اشاره کرد. در این بین، یکی از عوامل مهم در تامین سلامت و بهداشت روانی فرزندان، روابط صحیح و متعادل والدین با آن ها است، به طوری که فرزندان در محیط فضای خصوصی و صمیمانه خانواده یاد می گیرند که چه احساسی نسبت به خود داشته باشند و آن ها باید چگونه درباره واکنش های احساسی دیگران فکر کنند .
3 در حقیقت، در شکل گیری رفتار و دیدگاه های اجتماعی کودک، جنبه های عاطفی روابط والدین و فرزندان، نقش مهمی دارد، به طوری که در خانواده هایی که والدین رفتارهای محبت آمیز دارند، معمولا کودکان نیز با رفتارهای اخلاقی مثبت و احترام به دیگران و انگیزه پیشرفت رشد می یابند . 4 از سویی، خشم و خصومت والدین نسبت به فرزندان، طرد کردن آنان و یا نادیده گرفتن فرزندان، باعث می شود که آن ها دچار مشکلات تحصیلی، عدم سازش با گروه همسن، بروز رفتارهای ضد اجتماعی و برخی اختلال های روانی شوند . 2
عزت نفس میزان تأیید، پذیرش و احساس ارزشمندی فرد نسبت به خویشتن است که به عنوان تعدیل کننده تنش و مهم ترین منبع فردی در سازگاری با تنش ها شناخته شده است. بنابراین، افرادی که عزت نفس بالاتری دارند در موقعیت های پر تنش، احساس خود ارزشمندی بالاتری داشته و احساس اطمینان بیشتری نسبت به مهارت های خود دارند و این اعتماد سبب رویارویی مؤثر آنان با چالش های زندگی می گردد . 5 در این میان، سازگاری فرآیند پیوسته ای است که در آن تجارب یادگیری اجتماعی شخص، توانایی و مهارت هایی را فراهم می سازد که از آن طریق می توان به ارضاء نیازها پرداخت . 6 در واقع، سازگاری به معنی سازش با محیط اجتماعی است که به وسیله وفق دادن خود با محیط یا تغییر محیط اطراف جهت ارضای نیازها و انگیزش هایش ایجاد می شود . 7
مطالعات انجام شده در منبع 8 نشان داد که سازگاری مترادف با مهارت های اجتماعی است. از نظر آن ها، مهارت اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط با دیگران در زمینه اجتماعی معین به طریقی که در عرف جامعه، پذیرفته و ارزشمند باشد. در حقیقت، سازگاری یا مهارت اجتماعی، توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه خاص اجتماعی است به شکلی که در عرف جامعه، قابل قبول و ارزشمند باشد. فرآیند سازگاری باعث اجتماعی شدن و یادگیری و مهارت های ابراز وجود، می شود، در حالی که کمبود مهارت های اجتماعی، باعث بروز اختلال های رفتاری مانند بزهکاری، نقص در عملکرد تحصیلی و شناختی، الکلیسم، فرار از مدرسه و رفتارهای ضد اجتماعی و اختلال های روانی در آینده می شود . 9 بر این اساس، سازگاری اجتماعی فرآیندی است که افراد را قادر می سازد تا رفتار دیگران را درک و پیش بینی کنند، رفتار خود را کنترل کنند و تعاملات اجتماعی خود را تنظیم نمایند. با توجه به این که انسان محصول اجتماع است و تحت تأثیر نظام ها و فرهنگ های جامعه قرار دارد،
سازگاری او یک سازگاری اجتماعی است و در چنین شرایطی علاوه بر تامین نیازهای خود باید بتواند آرامش و تعادل خود را حفظ کند . 6 شواهد پژوهشی تاکید دارند که نظریه پردازان، عزت نفس را به عنوان یک عامل اساسی در سازگاری اجتماعی مد نظر قرار داده اند که تحت تأثیر چهار عامل احساس ارزشمندی که از توجه و پاداش دادن افراد به وجود می آید، تجربه های موفقیت آمیز هر فرد و نیز استنباط از موقعیت خود، تعریفی که هر فرد از مفهوم شکست و موفقیت می نماید و واکنش فرد هنگامی که با برخوردهای منفی و انتقادی ارزیابی می شود، تغییر می پذیرد. به عبارت دقیق تر، عزت نفس مقدار ارزشی است که فکر می کنیم، دیگران برای ما به عنوان یک شخص قائل هستند. در نوجوانانی که خود انگاره ضعیفی دارند یا عزت نفس آن ها به درستی رشد نیافته است، تعداد زیادی از نشانه های بیمارگونه عاطفی دیده می شود. برای مثال، نشانه های روان تنی اضطراب، روی آوردن به مواد مخدر، ارتباط جنسی ناسالم، اختلال در خوردن، افسردگی و اضطراب عمومی را می توان آشکارا در این افراد مشاهده کرد .
10 در همین راستا، پژوهش هایی در کشور ما و سایر نقاط جهان هر چند تا حدودی مرتبط با موضوع مورد مطالعه و در گروه های مختلف جامعه دانش آموزی، انجام گرفته است. مطالعات انجام شده در منبع 11 نشان داد بین جو عاطفی خانواده با سازگاری اجتماعی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در مطالعات انجام شده در منبع 4 نشان داده شد بین جو عاطفی اعضای خانواده با رشد مهارت های اجتماعی دانش آموزان پسر و دختر همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد، به طوری که نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که از بین حیطه های هشت گانه جو عاطفی خانواده، بهترین پیش بینی کننده های رشد مهارت های اجتماعی دانش آموزان پسر، وجود احساس امنیت در خانواده و در دانش آموزان دختر، محبت کردن و تجارب مشترک با والدین است. هم چنین، مطالعات انجام شده در منبع 12 نشان داد بین جو عاطفی خانواده با متغیرهای هویت، خودپنداره و عزت نفس رابطه وجود دارد به طوری که افراد هویت یافتهتر دارای جو عاطفی مساعدتر و آزمودنیهایی که دارای جو عاطفی مساعدی بودند از خودپنداره مثبتتر و عزتنفس بالاتری بهره میبرند.
در حالی که امروزه، صنعتی شدن و شهرنشینی، ساختار خانواده را متحول ساخته و نیازها و انتظارات جدیدی را به وجود آورده است، به نظر می رسد بزرگترین مشکل خانواده های امروزی، فقر ارتباطی و ناهماهنگی میان والدین و فرزندان است. این در حالی است که کودکان، نوجوانان و جوانان امروزی، بیش از گذشته به روابط محبت آمیز، حمایت دوستانه، هدایت حکیمانه، منطق و صلابت شخصیت، بردباری و صبوری والدین و مصونیت عاطفی نیاز دارند، چرا که واکنش نوجوانان در دوران نوجوانی نسبت به محیط خود، تحت تأثیر موازین اجتماعی و فرهنگی گروهی است که در میان آن بزرگ شده اند . 13 از سویی، اهمیت توجه به سازگاری اجتماعی و عزت نفس در دانش آموزان، نتایج مطالعات،
بررسی ها و پژوهش هایی است که نشان می دهد یکی از علل بروز مشکلات در رفتار نوجوانان و مسائل آن ها کمبود عزت نفس در آن ها است. در واقع، پژوهش ها نشان می دهند که اگر میزان عزت نفس فرد کاهش یابد، احساس ضعف و ناتوانی در او به وجود می آید و برعکس با افزایش عزت نفس، احساس توانمندی و ارزشمندی در فرد احیاء می شود . 10 از دیگر سو، سازگاری فرآیند پیوسته ای است که در آن تجارب یادگیری اجتماعی شخص، توانایی و مهارت هایی را فراهم می سازد که از آن طریق می توان به ارضاء نیازها پرداخت. در فرآیند سازگاری، او باید خود را با این شرایط تطبیق دهد. نه تنها موانع، مشکلات، ناکامی ها و شکست های آدمی ناشی از اوضاع محیط اجتماعی اوست، بلکه نیازها، آرمان ها و هدف های او نیز رنگ اجتماعی به خود گرفته و ساخته و پرداخته فرهنگ و محیطی می شود که در آن زندگی می کند. بدین سان مفهوم سازگاری از نظر انسان، سازگاری در اجتماع و نحوه برخورد موفقیت آمیز با همنوعان می باشد، با این حال، اجتماعی شدن از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. در بعضی این انتقال به سرعت و در بعضی دیگر به کندی و دشواری اتفاق می افتد. انتقال کند می تواند به دلیل دیدگاه های قبلی به دنبال تجارب فردی یا خانوادگی و رسانه ها باشد . 6
