بخشی از مقاله
خلاصه
هدف از ا ین پژوهش بررسی رابطه ی بین مؤلفه ها ی هوش عاطفی و سبک ها ی رهبری چند عاملی مدیران مدارس ابتدایی شهرستان یزد بوده است. در این پژوهش واحد نمونه گریی مدرسه است که 130 مد ری مدرسه و 260 معلم به روش نمونه گریی تصادفی طبقه ای متناسب با حجم انتخاب شدند. این مطالعه توصیفی از نوع همبستگی است که در آن از پرسشنامه ی هوش عاطفی بار – ان و سبک های رهبری چند عاملی برنارد ام باس استفاده گردیده است. تجز هیوتحلیل داده ها با استفاده از رگرسیون چندگانه انجام شده است .تحلیل داده ها نشان ترکیبی از مؤلفه های هوش عاطفی با سبک رهبری تحول ی، تبادلی و پیامدهای رهبریهمبستگی چندگانه معنی داری داشته است. ولی با سبک رهبری غری مداخله گر همبستگی چندگانه معنی داری وجود ندارد. هوش عاطفیبا سبک های رهبری تحولی، تبادلی و عملکرد رهبری رابطه ی معنی داری دارد. ولی با سبک رهبری غیرمداخله گر همبستگی معنی داری ندارد. و ترکیبی از مؤلفه های هوش عاطفی می توانند سبک های رهبری تحولی، تبادلی و عملکرد رهبری را پیش بینی کنند.
کلمات کلیدی: هوش عاطفی، سبک رهبری تحولی، سبک رهبری تبادلی، سبک رهبری غیرمداخله گر، پیامدهای رهبری .
.1 مقدمه
امروزه بسیاری از سازمان ها دستخوش تغییرند و هر گونه تغییر، نیازمند مدیران و کارکنانی است که انطباقپذیر بوده و با تغییرات سازگار شوند. در این میان تعامل اجتماعی به عنوان عنصر کلیدی در مدیریت تغییرهای سازمانی اهمیت فزایندهای دارد. بررسیها نشان داده است که گوی رقابت آینده را رهبرانی خواهند برد که به طور اثر بخش با منابع انسانی خود ارتباط برقرار می کنند - . - 1رهبران، خواه ناخواه، باید برحال و هوای سازمان خود مسلط باشند. بیشتر رهبرانی که استعداد رهبری دارند، خلق و خوی سازمان خود را به کمک آمیزهای از تواناییهای روانشناختی کنترل میکنند که این آمیزه همان هوش عاطفی است که میتواند به میزان زیادی در روابط مدیران با اعضای سازمان نقش مهمی ایفا کند.
هوش عاطفی مهارتی است که دارنده آن میتواند از طریق خودآگاهی، روحیات خود را کنترل و از طریق خود مدیریتی آن را بهبود بخشد، از طریق همدلی تأثیر آن را درک کرده و از طریق مدیریت روابط، به شیوهای رفتار کند که روحیه خود و دیگران را بالا ببرد - . - 2مهمترین وظیفه مدیران آموزشی ، هدایت جریان آموزش ویادگیری به ویژه تسهیل جریان رشد و پرورش دانش آموزان است . بخش مهمی از فرایند یاددهی – یادگیری، بستگی به ماهیت ارتباطات و میزان یادگیری اعضای سازمان دارد. هوش عاطفی در روابط بین افراد، موجب یاد گیری اعضامیشود. هوش عاطفی، مجموعه ای از صفات و خصایص را نشان میدهد که به میزان زیادی بر روابط و تعاملات افراد تأثیر میگذارد. سازمانهای آموزشی باید به حیاتی بودن هوش عاطفی، توجه داشته باشند - - 3
.2 پیشینه مطالعات
به نظر بار- ان هوش عاطفی تواناییهای یک شخص در مواجهه با چالشهای محیطی و پیشبینی موفقیتهای فرد در زندگی است - . - 4 از دیدگاه وی،هوش عاطفی را میتوان با پنج مؤلفه و پانزده عامل تشریح کرد.مؤلفه میان فردی، بیانگر توانایی شخصی در آگاهی از هیجانها و کنترل آنهاست و شامل خود آگاهی هیجانی، خود ابرازی، استقلال، خودشکوفایی وعزت نفس میباشد. مؤلفه بین فردی، بیانگر توانایی شخص، برای سازگاری با دیگران و اعمال مهارتهای اجتماعی است و شامل همدلی، مسؤلیت پذیری اجتماعی و روابط بین فردی است. مؤلفه انطباق پذیری، این مؤلفه، میزان سازگاری و انطباقپذیری، توان حل مسأله، واقعگرایی و انعطافپذیری است و شامل واقعگرایی، انعطافپذیری و حل مسأله میباشد. مؤلفه مدیریت فشار، بیانگر میزان کنترل، اداره و مدیریت فشار است و شامل تحمل فشار روانی و کنترل تکانش است. مؤلفه خلق و خوی عمومی، خوشبینی و شادی فرد را در بردارد - . - 5
جیمز مک گریگور برنز - 1978 - اولین کسی بود که درکتاب خود به نام "رهبری " اصطلاحات رهبری تبادلی و تحول آفرین را وضع کرد.اصطلاحات وی به سرعت در حوزه های مدیریت سازمانی، به کار گرفته شد - . - 6 او برای اولین بار، بین رهبران تحول آفرین و تبادلی تمایز قایل شد. پس از برنز، برناردبس - 1985 - این الگو را با تلفیق رهبری تحولی وتبادلی، توسعه داد و بیان کرد که هر دو سبک می تواند با دستیابی به هدف ها و مقاصد مطلوب، رابطه داشته باشد. بس، رهبر تحولی را به عنوان کسی که پیروان را توانمند میسازد و به آنها جهت عملکرد فراتر از انتظارتشان و پیروی از اهداف دستهجمعی به جای منافع شخصی فوری انگیزه میدهد تعریف مینماید - . - 7 ابعاد رهبری تحولی نفوذ آرمانی - اسنادی و رفتاری - ، انگیزش الهامی، تحریک عقلانی و ملاحظهی فردی است.
از نظروی رهبر تبادلی ، کسی است که رابطه داد وستد رهبر- عضو را ترجیح میدهد و نیازهای پیروان را در ازای عملکرد آنها در برآورده کردن انتظارات پایهای، مرتفع میکند. این سبک رهبری شامل ابعاد پاداش اقتضایی و مدیریت مبتنی بر استثناء - فعالیت – انتظار و منفعل- انتظار - میباشد. همچنین، بس رهبر غیرمداخلهگر را کسی که از قبول مسؤلیت سرباز میزند و درخواستهای کمکاز سوی زیردستان را پیگیری نمیکند تعریف مینماید - . - 8پیامدهای رهبری میزان نفوذ و تأثیر مدیر آموزشی بر رفتارهای معلمان در جهت تحقق اهداف آموزشی است که شامل عملکرد بالا، اثربخشیوخشنودی شغلی میباشد و به عنوان سه شاخص مهم ارزیابی فواید عملی سبک های رهبری مختلف محسوب می گردند - . - 8
تحقیقات در زمینه ارتباط سبک رهبری با هوش عاطفی نشان می دهد که رهبر باید فردی باهوش بوده و در زمینه شغلی خود از دانش کافی برخوردار باشد، اگرچه بهره ی هوشی و مهارت های تکنیکی به عنوان توانایی های آغازین برای رهبران مطرح هستند، اما وجود آنها شرط کافی برای رهبری نیست. ازطرفی، هر فردی که بخواهد عملکرد بهتری داشته باشد، نیازمند هوش عاطفی خواهد بود. بار- ان به این نتیجه رسید که همبستگی متوسط تا بالایی بین هوش عاطفی و رهبری وجود دارد. همچنین وی در تحقیقی نشان دادکه رهبری موفق تا حد زیادی حدود - - %67 بستگی به هوش عاطفی دارد - . - 9 گلمن نیز هوش عاطفی را پیش نیازی برای رهبری موفق می داند وبیان می کند به دلایل متعدد افراد با هوش عاطفی بالاتر، به احتمال بیشتری از رفتارهای تحولی استفاده می کنند.
نخست اینکه رهبرانی که خود کنترل هستند می توانند به عنوان الگو برای پیروان خود باشند و بنابراین اعتماد و احترام پیروان خود را به رهبران افزایش می دهند این مطابق با اصل تأثیر آرمانی است. دوم اینکه رهبرانی که هوش عاطفی بالایی دارند با تأکید بر شناخت احساسات و عواطف دیگران انتظارات پیروان را تا حد معقولی تحقق می بخشند و این نشانه ای از انگیزش الهامی است. سوم اینکه عنصر و جزء اصلی ملاحظات فردی، توانایی شناخت نیازهای فردی پیروان و تعامل مطابق با آنها است. رهبرانی با هوش عاطفی بالا با تأکید مثبت بر همدلی و توانایی مدیریت روابط به شکلخوب ملاحظات فردی بالایی از خود نشان می دهند. یکی از نظریه های نوین در زمینه رهبری سازمانی، رهبری تحولی است. رهبران تحول آفرین اثربخشی را به کارایی ترجیح می دهند و سعی می کنند با توجه به روحیات خود و کارکنان، از منابع انسانی سازمان بهره مند شوند.
هوش عاطفی نیز، یکی از مفاهیم تازه در حیطه ی روابط کارکنان و مدیران است که توانایی افراد را در شناخت و کنترل هیجانات در خود و دیگران می سنجد.یافته های به دست آمده در زمینه میزان همبستگی بین هوش عاطفی و سبک های رهبری تحولی، تبادلی و غیرمداخله گر با یافته های کیوانلو - - 1389، فراهانی، تقدسی و بهبودی - - 1389، جمالی نظری - - 1389، بنی هاشمیان و مؤذن - - 1388، مرادی و پورابراهیم - - 1388،زاهد بابلان ورجبی - - 1388، مقدمی - - 1387، محمودی فخر آباد - - 1384، شهائی - - 1384، عابدی جعفری ومرادی - - 1384، ارسطو - - 1384، هبرت - - 2011، باربدتو وبورباخ - 2006 - ، بورباخ - - 2004، لبان و زولوف - - 2004، مندل و فروانی - - 2003، کارو سو ،مایر وسالووی - - 2002، دی ، نیوسام و کاتانو - - 2002، لنگ لی - - 2000، دراسکت - 1994 - هماهنگی و همخوانی دارد.
همچنین در رابطه با میزان همبستگی بین هوش عاطفی و پیامدهای رهبری یافته های بدست آمده با نتایج تحقیقات بنی هاشمیان و مؤذن - - 1388، امیر زاده خاتونی - - 1387، سید کلان - - 1387، تانگ، یین و نلسون - - 2010، بلیس - - 2005، کوتزی و شاپ - - 2005، ونگ و لاو - - 2002، گاردنر واستاف - - 2002، ویلتو – سیسیو - - 2001، پالمر ، والز ، بورگس و استاف - - 2001، بارلینگ ، اسلاتر و کلووی - - 2000 و هاوس ویک و فوردر - - 1998 هماهنگی دارد. بنابراین با توجه به نقش و تأثیر هوش عاطفی بر سبک رهبری مدیران مدارس و پیامدهای حاصل از سبکهای رهبری آنها، این پژوهش به بررسی رابطه هوش عاطفی و سبک های رهبری چندعاملی مدیران میپردازد.
3.مواد وروش ها
جامعه ی آماری این پژوهش کلیه ی مدیران و معلمان مدارس ابتدایی شهرستان یزد در سال تحصیلی 1390-91 بوده است. طبق آمار اخذ شده از اداره کل آموزش و پرورش استان یزد 213 مدرسه ابتدایی در شهرستان یزد وجود دارد که در این مدارس 178 مدیر و 1588 معلم در سال 1390- 91 مشغول انجام وظیفه بوده اند. حجم نمونه با انجام یک مطالعه مقدماتی و با استفاده از فرمول کوهن برآورد گردید. و از بین مدیران و معلمان به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای تعداد 130 نفر مدیر و 260نفر معلم انتخاب شدند.در این پژوهش هوش عاطفی و سبک های رهبری مدیران به ترتیب به وسیله ی پرسشنامه هوش عاطفی بار - ان و پرسشنامه سبک های رهبری چند عاملی برنارد ام باس مورد اندازه گیری قرار گرفته است.
پرسشنامه هوش عاطفی مورد استفاده فرم تجدیدنظر شده سال 1992 می باشد. این پرسشنامه دارای 90 سؤال است که بر روی طیفدرجه5 ای لیکرت که از کاملاً موافقم، موافقم، تاحدودی، مخالفم، و کاملاً مخالفم مدرج گردیده و میزان هوش عاطفی افراد را اندازه گیری می نماید. با توجه به اینکه این طیف از 1 تا 5 نمره گذاری می گردد، مقیاس اندازه گیری در سطح فاصله ای در نظر گرفته می شود. این پرسشنامه هوش عاطفی را در 5 بعد میان فردی 30 - سوال - ، بین فردی 18 - سؤال - ، مدیریت فشار 12 - سؤال - ، انطباق پذیری - 18 سؤال - ، و خلق و خوی عمومی 12 - سؤال - مورد پرسش و اندازه گیری قرار می دهد.
پرسشنامه ی سبک های رهبری چند عاملی مورد استفاده فرم تجدید نظر شده ی سال 1990 می باشد. این پرسشنامه دارای 45 سؤال است که بر روی طیف 5 درجه ای لیکرت میزان استفاده مدیران را از هر کدام از سبک های رهبری تحولی، تبادلی، غیرمداخله گر و عملکرد رهبری را مورد اندازه گیری قرار می دهد. با توجه به این که این طیف از 1 تا 5 نمره گذاری می گردد. مقیاس اندازه گیری در سطح مقیاس فاصله ای در نظر گرفته می شود. این پرسشنامه میزان استفاده از سه نوع سبک رهبری تحولی، تبادلی و غیرمداخله گر و پیامدهای رهبری را مورد اندازه گیری قرار می دهد. این پرسشنامه سبک رهبری تحولی را با 20 سؤال، سبک رهبری تبادلی را با 12 سؤال، سبک رهبری غیرمداخله گر را با 4 سؤال و پیامدهای رهبری را با 9 سؤال اندازه
