بخشی از مقاله
مقدمه
تغییر و تحولات دهه اخیر به قدری عمیق ، گسترده و سریع اتفاق افتاده است که تمام ابعاد و شئونات زندگی فردی و اجتماعی به طور محسوس و نامحسوس ، تحت تاثیر آن قرارگرفته است. در این شرایط، نیازها و خواسته های بشری از تنوع و تعدد رو به افزایشی برخوردار شده است و سازمان ها برای پاسخگویی بهتر در مقابل مشتریان در راستای اهداف خود که همانا بقاء ، سودآوری و رشد است ، بایستی با بهره گیری از توان خلاقیت کارکنان که سرمایه اصلی آنها را تشکیل می دهند ضمن نوآوری در خدمات و محصولات ، توانایی خود را در جهان رقابتی افزایش دهند. - صمد آقایی،1383،ص - 1در این تحقیق ما رابطه سبک رهبری تیمی درشبکه رهبری بلیک وموتون با خلاقیت سازمانی کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در سال 1391 مورد بررسی قرار داده ایم.
اکثر نظریه پردازان مدیریت و سازمان، قرن بیست و یکم را قرن رهبری برای سازمان میدانند. رهبری به دلیل نقشی که در اثربخشی فردی و گروهی ایفا می کند، عنوان بسیار مشهوری در رفتار سازمانی است. محققان رفتار سازمانی ثابت کردهاند که رهبران میتوانند عامل تمایز در سازمان باشند. در واقع رهبران، به پیروان خود چنین القا میکنند که راه مطلوب را تشخیص دهند و از آنان میخواهند که در جهت تشخیص رهبر خود و برای رسیدن به وضعیت مطلوبی که وی مشخص کرده است، تلاش کنند. برای این کار دانشمندان حوزه رفتار سازمانی سبکهای مختلفی را برای رهبری ارائه کردهاند که این سبکها و روشها در سازمانهای مختلف دنیا از تنوع و گوناگونی فراوانی برخوردارند و از ویژگیهای حاکم بر محیط تأثیر میپذیرند. - افجه،1388،ص - 443
کلیات و اهمیت تحقیق :
مسائل امروز با راه حل های دیروز قابل حل شدنی نیست و پیش بینی آینده مشکلات آتی را حل نمی کند، بلکه باید برای پیش سازی آینده اقدام کرد. امروز شرایط محیطی قواعد بازی را به حدی بی رحم ، پیچیده ، پویا و نامطمئن کرده که دیگر نمی توان با تغییرات ساده، سطحی و ظاهری در ساختارها، روش ها، سیستم ها و ... حیات بلند مدت خود را تضمین کرد. تمدنها و جوامع همانند موجودات زنده دارای دوره زندگی هستند. همچنانکه موجودات زنده روزی متولد می شوند و روزی هم می میرند،تمدنها هم روزی بوجود می آیند،رشد پیدا می کنند، به حد بلوغ می رسند و روزی هم می میرند. اما در این میان آنچه که باعث می شود مرگ تمدنها به تعویق بیفتد خلاقیت است.
خلاقیت باعث می شود نیروهای با استعداد، پر تلاش و بالنده به پردازش ایده های خود بپردازند واین ایدههای پردازش شده به نوآوری تبدیل شوند و نتیجه نوآوری ایجاد روشهای کارآمد اصلاح وبهبیودروشهای منسوخ و کهنه، اصلاح ساختارهای ناکارآمد، افزایش بهره وری ، افزایش رضایت خاطرو تعلق اجتماعی و ... گردد. - مردانپور،1387،ص - 18 بعد رهبری مدیر مسأله ای معنوی، فرهنگی و اخلاقی است که باید در یک مدیر خواه یا ناخواه متجلی باشد. رهبری را می توان جذبه و حالت معنوی فرد دانست که او را نسبت به دیگران متمایز می کند. این رفتار یا حالت به طور معمول و بالقوّه در هر فردی وجود دارد ولی به صورت بالفعل در برخی وجود دارد و در برخی دیگر یا وجود ندارد یا به شکلی کم رنگ تر دیده می شود.
تحقیق حاضر برگفته از پایان نامه کارشناشی ارشد - - M.A با موضوع رابطه بین سبکهای رهبری شبکه ای بلیک وموتون با خلاقیت سازمانی کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در سال 1391 می باشد. که فرضیه اصلی آن عبارت است از: بین سبکهای رهبری شبکه ای بلیک وموتون با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد . وفرضیه های فرعی شامل -1 بین سبک رهبری اقتدار گرایانه با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد.-2 بین سبک رهبری باشگاهی با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد.-3 بین سبک رهبری بی تفاوت با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد.-4 بین سبک رهبری نیمه راه با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد.-5 بین سبک رهبری تیمی با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه وجود دارد. ، بوده است.
در تحقیق فوق متغیرمستقل: سبکهای رهبری شبکه ای بلیک و موتون و متغیر وابسته: خلاقیت می باشند که در ذیل شرح داده می شوند رهبری یکی از چهار حوزه تاثیر در سازمان است. رهبری در تغییر با برنامه، نیروی کشاننده لمس نا پذیری است. کوشش برای مطالعه و تحلیلرهبری از سه مرحله کاوشگری ناشی می شود: مطالعه صفات ویژه رهبری ، تحلیل موقعیت یا محیطی که بر رهبری اثر می گذارد، و مطالعه تبادل یا تعامل میان رهبران و پیروان. - وایلز و باندی ،2004ص - 61با وجود بر شماری صفات ویژه بسیاری - قد، لجاجت، تخیل - درارتباط خاص با رهبران،هیچ یک پیشگویی مطلق و با تحلیل عینی سبک یا توانمندی رهبری نبوده اند. استاگدیل با بیان پیوند رهبری با موقعیت ها شش عامل مرتبط با رهبری را تعیین می کند:پیشرفت به هدف، مسئولیت، مشارکت، ظرفیت، مقام، و موقعیت. - همان،ص - 62
رهبر می تواند با آگاهی از نیازهای اعضای سازمان و ایجاد ساختار سازمانی برای پاسخ به آن نیازها، بر ادراک آنان اثر بگذارد . اعمال خاص رهبری ممکن است شامل به کارگیری انتخابی نقش ها و وظایف در حل مسایل ، برانگیختن طرح های مطلوب ارتباطات ، تغییر ادراکات فردی با دادن اطلاعات و تجربه ، و متناسب کردن پاداش ها با سطوح انگیزشی باشد . درمجموع می توان اعمال رهبری تاثیر در سازمان را در استقرار محیطی برای کنترل مبادلات در نظر گرفت. - همان،ص - 63به رغم تعاریف مختلفی که از رهبری ارائه شد همه آنها درچند مورد با هم مشترکند که عبارتنداز: الف - رهبری یک فرآیند است، ب - رهبری با تغییرآمیخته است، ج - رهبری در داخل یک گروه اتفاق می افتد، د - رهبری هدفمند است. براساس این اجزاء رهبری عبارت است از: »اثری که یک فرد برگروهی از افراد برای دستیابی به هدف مشترک عمومی میگذارد - .«افجه،1388،ص - 416
شبکه مدیریتی - رهبری - بلیک و موتون
یکی از برداشتهای بسیار مشهور مرتبط با شیوه های رهبری، شبکه مدیریت به تعبیر رابرت آر.بلیکٌ و جین اس.موتونٍ است. که در دو بعد شبکه، دو محور عمودی و افقی وجود دارد که محور عمودی به اشخاص و محور افقی به تولید مربوط میشود. البته این دو بعد به کنشهای مراعات و اولویت ساخت مطالعات اوهایو و همچنین به شیوههای کارمندمداری و تولیدمداری مطالعات میشیگان شباهت دارد. - لوتانز،1374،ص - 765شاید مشهورترین رفتار مدیریتی شبکه مدیریتی است که در سال 1960 برای اولین بار مطرح شد و ازآن زمان تا به حال بارها اصلاح و بازنگری شده و مدلی است که به نحو گستردهای درآموزش توسعه انسانی و سازمانی ازآن استفاده شده است.
شبکه مدیریتی که دوباره به شبکه رهبری نامگذاری شده است توضیح می دهد که چگونه رهبران کمک می کنند تا سازمانها از طریق دو عامل به هدفهای خود برسند: توجه به تولید و توجه به مردم. هرچند این عوامل به عنوان گرایشهای رهبری در مدل توضیح داده شده است، ولی کاملاً موازی رفتارهای وظیفهای - وظیفهمدارانه - و رابطهای - رابطهمدارانه - رهبریاند. - افجه،1388،ص - 443اهمیت برای تولید به چگونگی اهمیت دادن رهبر به انجام وظایف سازمانی می پردازد و درگیر دامنه وسیعی از فعالیتها از جمله تعیین خط مشیها، تصمیم گیریها، توسعه محصولات جدید، موارد فرایندی، حجم کار، میزان فروش و چند مورد معدود دیگر می شود. بدون محدود کردن موضوع به محصول و اشیاء توجه به تولید عبارت است از هر آن چیزی که سازمان به دنبال کسب آن است. - بلیک وموتون، 1964،ص - 11
اهمیت برای مردم به چگونگی توجه رهبر به مردمی که در درون سازمان برای رسیدن به هدفهای سازمانی تلاش میکنند باز میگردد. این اهمیت شامل اعتماد، تعهد سازمانی، افزایش ارزش شخصی کارکنان، فراهم کردن شرایط کاری مطلوب، تنظیم جدول حقوق و دستمزد مناسب و توسعه روابط اجتماعی مطلوب میشود. - همان،ص - 12شبکه رهبری - مدیریتی - به ارتباط دو عامل اهمیت برای تولید و اهمیت برای کارکنان در مدلی که دو شاخه افقی و عمودی دارد توجه میکند. در جدول روی محور افقی اهمیت برای تولید و نتایج برنامه ها و روی شاخه عمودی اهمیت برای مردم و رابطهها نشان داده میشود هر شاخه از یک تا9 درجه بندی شده است به نحوی که یک نمایانگر حداقل و9 نشانگر حداکثر اهمیت است. به وسیله انتخاب نمرهها از هر شاخه شیوههای گوناگون رهبری می تواند نشان داده شود.
شبکه رهبری پنج شیوه اصلی رهبری را نشان می دهد: .1 مدیریت اقتدارگرایانه 1 - و - 9، .2 مدیریت باشگاهی 9 - و - 1، .3 مدیریت بیتفاوت 1 - و - 1، .4 مدیریت نیمه راه 5 - و - 5، .5 مدیریت تیمی 9 - و. - 9 - افجه،1388،ص444و - 445 .1 اقتدارگرایانه 1 - و. - 9 شیوه 1و9 رهبری تأکید بسیاری بر وظیفه و کار و توجه کمتری را به مردم جز به اندازهایکه مردم برای انجام کار نیاز دارندمی کند. ارتباط برقرار کردن با کارکنان جز برای توضیحات درباره انجام دادن وظایف و آموزش مورد تأکید نیست و در نهایت به کارکنان تنها به عنوان ابزاری برای تحقق هدفهای سازمان نگاه میشود. رهبر 1و9 اغلب کنترل کننده، تقاضا کننده، سختگیر و مقاومتپذیراست. - همان،ص - 446 .2 مدیریت باشگاهی 9 - و. - 1 شیوه 9و1 نماینده اهمیت کم برای انجام دادن کار همراه با توجه بسیار زیاد برای روابط میان شخصی است و عدم تأکیدبرتولید.
رهبران 9و1 بر ادراکات و احساسات مردم تأکید دارند و در پی کسب اطمینان از برآورده شدن نیازهای شخصی و اجتماعی پیروان خود هستند. آنها سعی میکنند فضای مثبتی را به وسیله موافقتپذیری و مشتاق به کمک و تأمین راحتی و عدم ستیزهجوییایجاد کنند. - همان - .3 مدیریت بی تفاوت 1 - و. - 1 شیوه 1و1 نمایانگر رهبری بی تفاوت هم به مردم و روابط میان شخصی و هم به وظایف سازمانی است. این چنین رهبرانی ژستهای رهبری از خود نشان می دهند ولی هیچ گاه خود را درگیر مسائل و مشکلات رهبری و مدیریت نمیکنند. رهبران 1و1 اغلب تماس کمی با پیروان خود دارند و میتوانند به عنوان بیتفاوت، بیتعهد، تن به قضا داده ، بیعاطفه و خونسرد نیز معرفی شوند. - همان - .4 مدیریت نیمه راه 5 - و. - 5 شیوه 5و5 رهبرانی را توصیف می کند که سازشکار و مصالحه جو هستند و اهمیت متوسطی برای وظیفه و برای مردم که انجام وظیفه می کنند قائلند.
آنها تعادل یا ترکیبی بین به حساب آوردن مردم در حالی که هنوز روی نیاز به انجام کار تأکید دارند پیدا میکنند. شیوه مصالحه جویانه آنها فشاری برای تولید و نگاهی به نیازهای کارکنان است. رهبری 5و5 برای رسیدن به این نقطه تعادل و برابری از هرگونه درگیری پرهیز و روی حد قابل قبولی از تولید و اعتدال از روابط میان شخصی تأمید میکند. این چنین رهبری را غالباً میتوان به عنوان فردی مصلحت طلب و ترجیحدهنده راههای میانه و مخالفتهای کمفشار و زیر سبیلی درکننده ، خلافها به نفع تولید معرفی کرد. - همان - .5 مدیریت تیمی 9 - و. - 9 شیوه 9و9 روی هر دو رفتار یعنی روابط میان شخصی و وظیفه رهبر و پیروان تأکید دارد؛ درجه و سطح مشارکت و همکاری تیمی را در سازمان به اندازه زیادی افزایش می دهد و نیاز به درگیر شدن و تعهد پیدا کردن به کار را در کارکنان تقویت میکند.
برخی از جملاتی که می تواند در اوصاف رهبران 9و9 گفته شود به این قرار است: تشویق به مشارکت، تشخیص زحمات، مطرح کردن موارد سازمانی به صورت علنی، تصریح اولویتها و پیگیری و روشنفکر. - همان،ص - 447 به طور خلاصه شبکه رهبری مثال و مدل عملی رهبری است که بر پایه دو رفتار اصلی یعنی وظیفهمداری و رابطه مداری بنیان شده است و به نحو بسیارزیادی با مدل و شیوه های رهبری توصیه شده به وسیله محققان دانشگاه دولتی اوهایو و دانشگاه میشیگان هماهنگی دارد. از این مدل برای مشاوره در توسعه سازمانی در سراسر دنیا استفاده میشود. - همان،ص - 449مجدد یادآور می شویم در این تحقیق رابطه سبک رهبری تیمی درشبکه رهبری بلیک وموتون با خلاقیت سازمانی کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه در سال 1391 مورد بررسی قرار گرفته است. وحال به اختصار خلاقیت را شرح خواهیم داد:
خلاقیت واژه ای عربی است که از ریشه خلق کردن گرفته شده است و خلاق صیغه مبالغه است. خلق کردن در لغت نامه دهخدا به معنی به وجود آوردن است و خلاق کسی است که دارای عقاید نو باشد . کلمه آفرینندگی نیز می تواند معنی فارسی کلمه خلق باشد و آفریننده به معنی خالق است. - میکانی ،1388،ص - 71خلاقیت از جمله مسائلی است که درباره ماهیت وتعریف آن تاکنون بین محققان و روانشناسان توافقی به عمل نیامده است.تورنس بعداز پنجاه سال تحقیق و آزمون خلاقیت معتقد است نمی توان تعریف صریح وجامعی از خلاقیت ارائه داد. ازوبل نیز می گوید: خلاقیت یکی از مبهم ترین و مغشوش ترین اصطلاحات در روانشناسی و تعلیم و تربیت امروز است. ابهام دراین اصطلاح به این دلیل است که مفهوم خلاقیت مفهومی انتزاعی و تازه می باشد.
اما ابهام در مفهو م به معنی پیچیدگی خود جریان خلاقیت نیست زیرا خلاقیت را می توان در زندگی روزانه حس کرد و آنرا لمس نمود. - صمدآقایی،1383،ص - 12 گیلفورد خلاقیت را مجموعه ای از توانائیهائی می داند که موجب تفکر خلاق می شود. دکتر شریعتمداری خلاقیت را در مبحث تفکر وارد ساخته ودر تبیین آن از تفکر عادی بهره گرفته است که فرد در تفکر عادی از تجربیات قبلی خود استفاده می کند. آنها را در زمینه و طرح جدیدی قرار می دهدوبا تغییر شکل و سازمان آنها در حل مسائل از آنها استفاده می کند. در تفکر خلاق راههای غیرعادی و غیرمعمولی نظر فرد را به خود جلب می کند.و در ادمه تفاوت تفکر خلاق با تفکر عادی را پیچیدگی جریان کار و عدم انتظام مراحل مختلف آن می داند. وی افراد خلاق را را افرادی می داند که فکرو اندیشه تازه ای بوجود می آورند. گیترلین خلاقیت را ارائه کیفیت تازه ای از مفاهیم و معانی می داند. بیر می گوید: خلاقیت را تفکری واگرا ، در
