بخشی از مقاله
چکیده
رازی از پزشکان نامی ایران است که به عنوان داروساز، شیمیدان و پزشک توانمند در زمینههای مختلف پزشکی و فلسفی در نیمه قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری شناخته شده است. روشهای علمی او متکی بر مشاهدات و تجربیات بالینی بود. رازی برای به دست آوردن تجربه بالینی، اقدام به طراحی و انجام آزمایشهای پایه و بالینی در مقایسه با گروههای کنترل میکرد. او جزء اولین دانشمندانی بود که معتقد بود که باید سمیت دارو ابتدا بر روی حیوان آزمایش شود. بسیاری از تجربیات بالینی رازی از جمله ارتباط بین مغز و اعصاب نخاعی، درمان بسیاری از بیماریهای کلیوی، مثانه و...، جزء اولین شواهد آزمایش شده دانش پزشکی است که در تاریخ گزارش و ثبت شده است. مطالعه دستاوردهای علمی و دیدگاههای انتقادی رازی نشان میدهد که او در طول تاریخ کمک شایان توجهی به علم پزشکی داشته است. رازی با اعتقاد به رعایت مسائل اخلاقی در پزشکی و ارزیابی نظریههای علمی و اخلاقی پزشکان پیشین، نقطهنظرهای انتقادی خود را نسبت به آراء و نوشتههای آنها عالمانه و آگاهانه بیان کرده است. در این مقاله ضمن اشاره به برخی آثار مهم رازی، مطالعات حیوانی، تجربیات بالینی و روشهای درمانی او و نیز برخی دیدگاههای اخلاقی و منتقدانه وی بررسی میشود.
کلیدواژهها: طب سنتی ایران، رازی، کارآزمایی بالینی
مقدّمه
مطالعات پایه و بالینی از روشهای اصلی ارزیابیبرای تولید دارو و ترویج روشهای پزشکی است . - 1 - این مطالعات نتایج ارزشمندی را برای رسیدن به پاسخ پرسشهای درمانی ارائه میدهد . - 2 - نتایج تحقیقات آزمایشگاهی، پایه یا حیوانی و بالینی میتواند تأییدکننده روشهای درمانی و استفاده دارو برای بیمار باشد 3 - و . - 4 گرچه این آزمایشات، امروزه نوین به نظر میرسد ولی رویکرد تاریخی طولانی دارد. اعتقاد بر این است که اولین مطالعه بالینی در سال 1537 توسط Ambrose Pare انجام شده است . - 5 - اما نتایج بررسیهای تاریخ پزشکی ایرانیان نشان میدهد که تاریخ طولانیتری دارد و تاریخ طب ایرانی به 7000 سال پیش باز میگردد . - 6 -
اسناد پزشکی موجود به وضوح حاکی از آن است که پزشکان ایران باستان - زمان قبل از اسلام، سال 637 میلادی - برای درمان از روشهای علمی بر اساس تجربیات پزشکی و مشاهدات دقیق بالینی استفاده میکردند . - 7 - آنها روشهای متداول علمی مبتنی بر آزمایش را مطابق با پزشکی نوین دنبال کردند . - 8 - در قرنهای اولیه پس از اسلام - قرن 9 تا12 میلادی - ، پزشکان ایرانی مانند رازی - 865 تا925 میلادی - ، علیعباس مجوسی 949 - تا982 میلادی - ، ابنسینا 980 - تا 1032 میلادی - ، جرجانی 1042 - تا1137 میلادی - و... علم پزشکی را رونق دادند، در حالی که بعضی از کتابهای آنها به عنوان کتابهای درسی در شرق و غرب تا قرن 17 میلادی مورد استفاده قرار میگرفتند . - 9 - رازی از پژوهشگران کلیدی در این دوره بود که سهم مهمی در پیشرفت علم پزشکی داشت. هدف از این مطالعه بررسی تجربیات بالینی و آزمایشات حیوانی رازی است و همچنین دیدگاههای اخلاقی نظریههای انتقادی او به دانشمندان پیشین پرداخته میشود.
معرفی رازی
ابوبکر محمدبن زکریای رازی در نیمه قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری به عنوان رازی شناخته شده است. او در ری از شهرهای نزدیک تهران متولد و وفات یافت. رازی در دوران قرون وسطی در علومی چون شیمی، فلسفه، پزشکی و داروسازی شهرت داشت . - 10 - اکتشافات بسیاری در زمینه داروسازی و شیمی چون الکل و سولفوریک اسید به رازی نسبت داده شده است . - 9 - بهعلاوه او
دارای دستاوردهای بسیاری در پزشکی همچون چشمپزشکی - 11 - ؛ جراحی مغز و اعصاب - 12 - ؛ اطفال - 13 - ؛ درمان بیماریهای کلیوی - 8 - ؛ بیماریهای عفونی - 12 - ؛ هیدروسفالوس - 14 - 1؛ فلج عصب صورت - 15 - و سرخک و آبله - 11 - و..... میباشد. رازی به عنوان یک نویسنده علمی برجسته در زمینههای مختلف پزشکی و فلسفه به رسمیت شناخته شده است 17 - و . - 18 او بیش از 200 کتاب و رساله داشت . - 18 - نسخههای خطی او، الحاوی فی الطیب به عنوان یک دانشنامه پزشکی جامع و المنصوری فی الطیب به عنوان متن آموزش پزشکی برای دانشجویان پزشکی شناخته شده است . - 19 - به طور کلی او به عنوان پزشک تجربهگرا بر اساس مشاهدات بالینی شناخته شده است 20 - و. - 21
دیدگاههای اخلاقی رازی در پزشکی
رازی اعتقاد بسیاری به مسائل رعایت اخلاق در پزشکی داشت. دیدگاههای او در خصوص این موضوع را میتوان در کتابهای او و همچنین در عمل او مشاهده کرد . - 22 - او در زمینه اخلاق پزشکی میگوید: »وظیفه پزشکان درمان دشمنان بسیار بیشتر از دوستان است. - 23 - « رازی به دستیاران خود آموزش داد تا فضایل و اصول اخلاقی را در حرفه پزشکی و مراقبت از بیماران رعایت کنند. او بیماران فقیر را به صورت رایگان درمان میکرد، حتی به آنها پول پرداخت میکرد . - 24 - در طول درمان به همه بیماران احترام میگذاشت . - 21 - به علت تعهد به رعایت اصول اخلاق در پزشکی هرگز داروهای مضر و ناشناخته را برای بیمار تجویز نمیکرد 21 - ، 25 و . - 26 ترجیح میداد از غذاهای مناسب و نوشیدنیها برای درمان بیماریها به جای دارو استفاده کند و پیشنهاد میکرد که پزشکان از این روش برای مرحله اول درمان استفاده کنند. در صورت بهبود نیافتن بیمار از داروهای ساده استفاده کنند و در مرحله آخر از داروهای ترکیبی استفاده کنند . - 27 -
دیدگاه انتقادی رازی به نظریههای دانشمندان پیشین
رازی از جنبههای مختلف به پزشکی مبتنی بر شواهد کمک کرده است؛ از جمله، ارزیابی انتقادی نظریههای پزشکان قبلی؛ رد کتابها و نظریاتی که براساس تجارب بالینی نبود، توجیه پیشرفتهای
