بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه اهمیت شناخت و به کارگیری حساسیت های روانشناسانه در محیط کودکان، کم صورت گرفته و اغلب این محیط ها از این نظر نامناسبند. به همین جهت به تاثیر روانشناسی محیط به عنوان مهمترین عوامل در ارتباط با این موضوع پرداخته و طراحی فضاها با توجه به مطالعات انجام شده با تاکید بر کشف عالم کودکی و نگاه کردن به جهان از دریچه ذهن و ضمیر کودک و نگاه معماری امروزی می باشد. از آنجا که شخصیت فرد از سنین کودکی شکل می گیرد. پژوهش ها حاکی از این است که محیط اطراف کودک نقش مهمی بر سلامت جسمانی، روانی و شکوفایی خلاقیت کودک بازی می کنند.
در این راستا ابتدا، عوامل مؤثر بر خلاقیت کودک و ویژگی های محیطی شکل دهنده این عوامل تحلیل شد. طراحی فضای داخلی مهدکودک که با توجه به ویژگیهای ذهنی، رفتاری، و شناختی کودک و به کارگیری رنگ های مناسب برای کودک طراحی شده باشد، می تواند مکان مناسبی را برای رشد کودک فراهم کند. در مطالعه حاضر با استفاده از روش تحقیق تحلیلی و کیفی در زمینه های روان شناسی محیط و طراحی معماری در مفاهیم خلاقیت و محیط های ساخته شده بر پرورش خلاقیت کودکان، همچنین ویژگی های محیطی مؤثر بر خلاقیت کودکان در کودکستان های تبریز مورد مطالعه قرار می گیرد.
مقدمه
طراحی فضا برای کودکان یکی از نکات مهم در فر آیند طراحی به شمار می آید . عوامل زیبایی شناسی در فضاهای خاص کودک باید باعث ترغیب وی گردد. محیط شاد و پرانرژی با توجه به گرو ههای سنی و احجام قابل لمس یکی از جذابیت های فضا برای کودک به شمار می آید. از عوامل لذ ت بخش برای هر کودک تأمین وضوح و خوانایی در فضاست - . - Scott,s.2010 در طراحی فضاهای مهدکودک باید ملاحظات زیبای یشناسی و ساختاری در کنار خلق فضاهایی که کودک را قادر می سازد به توسعه ی توانایی های فکری، خلاقانه، جسمی و روحی خود اقدام نماید توجه نمود. حرکت، تعامل اجتماعی، بیشینه کردن دسترسی به نور روز، تهویه ی مناسب و تحریک بصری کودک همگی از عواملی است که می توان با طراحی مناسب فضا به آن دست یافت.
این امر به خصوص زمانی مهم می شود که محیط فیزیکی را یک فضای منفعل در نظر نگرفته بلکه آن را با قدرت های ویژه برای مهار کردن رفتارها و تحت تأثیر قرار دادن روابط و دوستی های کودک دانست. فضاها و مکا نهایی که کودک در آنها تجربه زندگی کردن دارد به آنها در ایجاد خاطرات ابدی کمک می کند. - کامل نیا،1388، - 8 سرنوشت انسان از دوران کودکی با محیط و فضای اطراف ما عجین گشته است. عقیده بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت بر این است که شخصیت هر انسان در 6 سال اول زندگی او شکل می گیرد.
بنابراین توجه به نیازهای کودکان در این مقطع سنی و ایجاد زمینه ای برای بروز رشد نیازهای انها از یک سو و اشتغال مادران و نیاز به فضاهایی جهت جهت مراقبت و نگهداری کودکان از سوی دیگر و ضرورت ایجاد فضاهایی در جهت فراهم اوردن شرایط مطلوب برای رشد جسمی ذهنی و عاطفی و اجتماعی کودکان و شکوفایی استعداد ها و علایق انها و نیز فضایی برای اماده سازی کودک برای ورود به چنین فضاهایی را مشخص می نماید.
طراحی فضا های ویژه کودکان مانند مهد کودک ها از آن جهت اهمیت دارد که »در سنین 4 تا7 سالگی تخیل کودک جنبه عملی پیدا میکند. - ریاحی، 1370، - 54 شناخت خصوصیات روانی و فیزیکی کودک به منظور طراحی محیط مطلوب برای طراحان بایستی از اهمیت بسزایی برخوردار باشد،زیرا که بدو شناخت کودک از دیدگاه روانشناسی،مراحل رشد کودک و ویژگی های عاطفی،اجتماعی و حرکتی کودک در مقاطعه سنی مختلف محیط های طراحی شده نقش اثر بخش خود را ایفا نخواهد نمود. - عنبری؛ سلطان زاده،2، - 1394 در طول این سال ها، کودک از محیط تأثیر بیشتری می گیرد. حال آنکه فضا های مذکور در ایران، مناسب کودکان طراحی نشده است. بیشتر مهد کودک ها در فضا های مسکونی و حتی آپارتمانها قرار دارند که با نقاشی و رنگ آمیزیظاهراً، به محیطی کودکانه تبدیل شده اند.
فرضیه
فرضیه اساسی مطالعه حاضر آن است که محیط های ساخته شده در کودکستان ها از عوامل مؤثر برروانشناسی کودک هستند. و در صورتی که به گونه مناسب طراحی شده و اصول روان شناسی محیط در رابطه با خصوصیات جسمانی و روانی کودکان در آنها مراعات شود می توانند زمینه را برای شکوفایی خلاقیت کودک فراهم کنند. به این ترتیب برخی ویژگی ها و قابلیت های محیط ساخته شده می توانند زمینه ساز یا مانع رشد خلاقیت کودک شوند که باید در طراحی مراکز کودک در جهت افزایش خلاقیت کودکان موردتوجه قرار گیرند.
روش تحقیق
مطالعه حاضر از روش های تحقیق تحلیلی- کیفی و موردی، پیرامون مبانی نظری تحقیق و بررسی یافته های نوین در زمینه های روا نشناسی محیط و طراحی معماری استفاده کرده و بر این اساس به بررسی نظریات و آراء معتبر پژوهشگران و یافتن ارتباط میان آنها پرداخته است. برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز، از روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شد. در جهت تبیین موضوع، چند نمونه از مراکز کودک درتبریز به عنوان نمونه و به طور تصادفی انتخاب شد و نتایج به دست آمده از تحلیل های انجام شده، در این مراکز مورد بررسی قرار گرفت. تعریف کودک کودک،به معنی بچه است،فرد نابالغ و فرزند انسان که به حد بلوغ نرسیده و حکایت از موجودی مستقل از بعد ویژگی های فردی دارد که در روند تکامل قرار دارد و در این فرایند هنوز به مرزی مشخصی که بلوغ نام دارد نرسیده است اما ذاتا پویا می باشد و بالقوه متکامل است.
روانشناسی محیط
رشته تخصصی روانشناسی محیط بر تاثیر متقابل و عوامل و شرایط فیزیکی معماری و فضایی محیط،بیش از جنبه های دیگر تاکید دارد.در روانشناسی محیط هماوره نیاز به همکاری مستمر و تبادل نظر با متخصصین دیگر در ابعاد اجتماعی،فرهنگی،فیزیکی و معماری محسوس گردیده است. محققان گشتالت بیش از دیگر مکاتب به شرایط محیطی توجه دارند.کوفکا - - 1935 یکی از بنیانگذارن این مکتب محیط را به دو نوع جغرافیایی ئ رفتاریتفکیک می کند.
از نظر وی محیط جغرافیایی به معنی محیطی که به طور عینی وجود دارد و محیط رفتاری بدان گونه که به وسیله فرد تجربه می شود به کار می رود. - مرتضوی،1367، - 17 هم چنین لوین - 1963 - از دیگر محققان مکتب گشتالت عقیده دارد،رفتار تابع تاثیر متقابل عومالی است که از یک سو دیگر از محیط سرچشمه می گیرد. یکی از مهمترین مبانی این نظریه چنین بیان می شود رفتار تابع ویژگی های فضای زیست است. - همان، - 18
روانشناسی کودک و هنر
کودکان از سالهای آغاز تولد از صداهایی چون سرود و موسیقی به هیجان آمده و اغلب نسبت به آن واکنش نشان می دهند، این واکنش اغلب با حرکتهای موزون بدنی همراه است و از همان هنگام که کودک لب به سخن گفتن می گشاید، از تکرار کلام موزون از لذت میبرد. تلاش کودکان در کاربرد واژه ها و عبارات آهنگین و قافیه پردازی در روزمره آنان، از ویژگیهای عمده زبان در سالهای کودکی است. اهمیت این نکته هنگامی بیشتر به نظر می رسد که به تلاش آنان در آفرینش عبارات موزون توجه داشته باشیم که این بیانگر استعداد وعلاقه مندی آنها در زمینه های خاص فعالیتهای ادبی و کلامی است. شعر و سرود در دوران نوجوانی نیز از تأثیرات لازم برخوردار است.
نوجوانان به مطالعه داستانهای عاطفی، اخلاقی و اجتماعی علاقه مند می باشند. خصوصاً داستانهای متنوع ماجرایی اعم از اجتماعی، تاریخی، علمی و اعتقادی، ضمن ارضای حسن کنجکاوی و ماجراجویی نوجوانان و پاسخ به پرسشهایی که در ذهن ایجاد شده است، شور و تحرک خاصی به زندگی وی می بخشد. نمایش نیز در سالهای اولیه زندگی کودک نقشی آشکار دارد، کودک از همان هنگام که سخن گفتن و راه رفتن رامی آموزد، به تدریج با محیط و پدیده های اطراف خود، اعضای خانواده و سایر اطرافیان آشنا می شود و در همین حین است که کودک، به تقلید از دیگران به نمایش رفتارهای مختلف پرداخته و از این طریق به تکرار و باز آفرینی، مشاهدات، تجربیات و تقلید از والیدین و دیگر افراد و پدیدها می پردازد.
کودکان در نمایشهای خود به اشیاء جان می بخشند. با آنها سخن می گوید، در این گونه بازیهاست که شناخت و نگرش کودک به زندگی، برداشت او از زندگی اطراف خود و نظر وی نسبت به دیگران نمایان می گردد و تمایلات و عواطف و گرایشها کودک محدودیتها و عوامل آزار دهنده روانش رخ می دهد. از این رو نمایشها، داستانهای کوتاه و فیلمهای داستانی مرتبط با اعضای یک خانواده، پرندگان، و حیوانات آشنا برای خردسالان از کشش وگیرایی خاص برخوردار است.
نقاشی نیزاین چنین است کودک خردسالا ز حدود 2 سالگی که قادر بر ترسیم خطوطا فقی بر روی کاغذ یا دیوار می شود. از دیدن آنچه در ایجادش دخالت داشته لذت می برد، به تدریج نقاشی کودک از مرحله خط خطی کردن به سطوح بالاتری رشد می یابد و نقاشیها حالتی آگاهانه به خود می گیرند و از طریق نقاشی سخن می گوید.از این رو کودکان از طریق نقاشی نیز می تواند در تشخیص چگونگی رشد ذهنی و عقلانی و مشکلات عاطفی استفاده نمود. با بهره گیری از این فعالیتهای می توان در بهداشت روانی، تعدیل و درمان مشکلات روانی- عاطفی و جهت رشد خلاقیت، کارایی و اعتماد به نفس و دردیگر جنبه های آموزشی و تربیتی اقداماتی موثر به عمل آورد.
شعر و سرود علاوه بر جنبه های پرورش به مفهوم عام و ارضاء تربیت حس زیبایی و دوستی و ذوق هنری از تأثیرات درمان برخوردار است. افسانه، قصه و داستان همواره با استقبال اغلب بزرگسالان مواجه است. چنانکه در زمانهای گذشته از طریق نقالی یابیان افسانه های تاریخی و حماسی در مراکز عمومی بازگو نمودن قصه ها و افسانه ها در کانون خانواده و در میان جمع دوستان و اقدام برای ساعتها انسان را به خود مشغول داشته است. وانشناسایر هنر به شکل کنونی ، عمدتاً توسط زیگموند فروید آغاز شده است.
اهمیت هنر، جهت تحقیق در روانشناسی عمقی به گونه ای است که فروید دریکی از نوشته های خود در سال 1907 شرح زندگی روانی انسانها را تخصص نویسندگان هنرمند دانسته اند. اهمیت آثار هنری نزد روانشناسان و روانکاوان به گونه ای است که یونگ، برای هنرمند به عنوان هاتف و غیبگویی آنچه که ناخودآگاه جمعی مشترک می نامید، احترامی خاص قائل بود علاوه بر نقش هنر در تبین و تشخیص اختلالات عاطفی امروزه انواع مختلف آثار و فعالیتهای هنری، دربازسازی شخصیت و درمان این گونه مشکلات نیز مورد استفاده قرار داده، ورو انکاوی نیز متقابلاً در خلق آثار متعدد و سبکهای هنری نقش داشته است. - پربه،1394، - 44-45
ارتباط کودک با محیط
بارکر موسس »روانشناس اکولوژیک« عقیده دارد،بین ابعاد فیزیکی-معماری و رفتاری »قرارگاه های فیزیکی -رفتاری« رابطه خاص وجود دارد که آن را با مفهوم همساخت بیان می کند.و در تمام موجودات زنده و به موجب قانون تاثیر و تاثر بخشیدن در محیط تمایل به سازش با محیط وجود دارد،به این ترتیب که کودک کوشش دارد با محیطی که در آن زندگی میکند. سازش نماید و خود را منطبق سازد و به اعتقاد پیاژه سازش با محیط یکی از دو صورت هوش در انسان است. کودک با موارد و مسائلی مواجه می شود که با تجارب قبلی اش متناسب نیست، از این رو خود را با تجربه جدید همسو می نماید.
