بخشی از مقاله
چکیده:
مهم ترین وموثرترین دوران زندگی دوران کودکی است. دورانی که در آن شخصیت personality) )فرد پایه ریزي شده وشکل میگیرد. کودك علاوه بر رشد جسمانی داراي مراحل رشد اجتماعی، عاطفی،شخصیتی وهوشی است. این شاخصها عوامل تعیین کننده واساسی رسش ورشد انسان میباشندکه در تمام کودکان جهان از دوران کودکی پایه گذاري وشکل میگیرند. فرایند رشد 18 سال اول زندگی دوران کودکی رادر بر میگیرد. در این تحقیق با نظریات پیاژه در زمینه ي رشد کودك آشنا شده و به بررسی استفاده هاي انجام یافته از این نظریه در طراحی هاي معماري کودکستان ها و دبستان ها میپردازیم تا بتوان با مطالعه ي بیشتر این نظریات ،استفاده هاي بیشتري در زمینه هاي ارتقاي کیفی فضاي آموزشی کودك و مناسب کردن فضاهاي آموزشی آنها انجام داد.
واژه ها ي کلیدي : پیاژه ، روانشناسی کودك ، روانشناسی رشد ، طراحی دبستان ، طراحی معماري ، کودکستان
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
مقدمه :
مفهوم آموزش و پرورش پیش دبستانیمعمولاً به تجارب کودکان در مهد کودکها، کودکستانها و دوره هاي آمادگی اشاره می کند. نوشته هاي اخیر درباره ي رشد کودك و آموزش اولیه نمایانگر این واقعیت است که هنوز تعریف درستی از آموزش سالهاي اولیه به عمل نیامده است. روان شناسان کودكمعمولاً بین دوره اولیه کودکی و دوره هاي بعدي زندگی کودك تمایزاتی قائل گردیده اند. بعضی از آنها دوران اولیه کودکی را بر حسب سن زمانی تعریف کرده اندمثلاً از یک سالگی تا شش سالگی و یا از دو سالگی تا پنج سالگی. بعضی دیگر، این دوران را بر حسب شاخصهاي رسش و پختگی مشخص نموده اند مثلاًو گفته اند، شروع آن زمانی است که کودك در راه رفتن استقلال پیدا می کند و از آن جا که راه رفتن افقهاي تازه اي را به روي کودك می گشاید.
چنددههاي است که مسئله تحقیق و پژوهش به عنوان زیربناي توسعه اجتماعی و اقتصادي بسیار مدنظرمیباشد اما این توجهات بیشتر معطوف به مقاطع تحصیلات عالی و تکمیلی میباشد و این نکته که آموزش ابتدایی و حتی پیش از آن در ساختن روحیه پژوهشی و آموزشی بسیارتاثیرگذار است ازنظرها پنهان مانده است. گواه این نکته آن است که باتوجه به تاریخ آموزش و پرورش آکادمیک در ایران سیستم آموزش درآن تغییر عمدهاي مشاهده نمیگردد و پرورش نیز دراغلب اوقات بسیار مظلوم مانده است. این سیستم آموزشی اغلب بجاي تربیت فردي مشتاق، درجهت کسب علم و استعدادیابی کودکان، باعث ازبین رفتن حس کنجکاوي و روح کاوشگر کودك میشود. به بیان بهتر آموزش وپرورش ابتدایی در اکثر کشورها وبه ویژه در کشور ما ازهمان سالهاي نخست بر علیه تقویت روحیه تحقیق وکنکاش بوده وهمان طور که بیان شد به شکل مقتدرانهاي دشمن روح کنجکاووکاوشگر کودك بوده است. مجموعه نظام آموزش ابتدایی نه در راستاي تربیت نمودن کودك، بلکه بیشتر در جهت مطلع کردن او از ماحصل تحقیقات دیگران تلاش کرده است. این کیفیت بیش از آن که از برنامه آموزشی ناشی شود به محیط کالبدي آموزش در مدارس فعلی باز میگردد. (خسروجردي، مکرم دوست، 1391، (63 به علاوه در عصر حاضر مدرسه، از مهمترین نهادهاي اجتماعی، تربیتی وآموزشی واصلیترین رکن تعلیم وتربیت است، که به منظور تربیت صحیح دانش آموزان در ابعاد دینی، اخلاقی، علمی،آموزشی، اجتماعی، کشف استعدادها وهدایت ورشد متوازن روحی ومعنوي وجسمانی آنان، نیاز به فضاهاي آموزشی مناسب دارد، به طوري که گویاي فرهنگ، آداب وسنن ورسوم ملی ومذهبی میباشد وبراساس استانداردهاي جهانی طراحی وساخته شود. فضاهاي مدارس ایران مکان هایی فقیر هستند که حتی در مدرنترین آنها اثري از رعایت اصول معماري وگرافیکی محیطی دیده نمیشود. (شاطریان، 1392، (12بنابراین باتوجه به موارد ذکرشده به شدت احساس نیاز به برنامه ریزي مجدد در این زمینه میشود. باتوجه به بعد پنهان پرورش در کنار آموزش در مدارس فعلی کالبدجدیدي نیز موردنیاز میباشد. آنچه با مدارس فعلی متفاوت بوده و دربرگیرنده ابعاد متفاوت روح و جسم کودکان باشد. آنچه در این راستا موردنیاز است پژوهشی میان رشتهاي است که منجر به طراحی و ایجاد فضایی گردد که درآن استعدادهاي کودکان به منصه ظهوربرسد. پژوهش در این راستا ابعاد مختلفی را دربرمیگردد که داشتن اطلاعاتی درباب روانشناسی کودکان ازمواردي است که براي نگارنده ضروري است. ازسوي دیگر با توجه به این که یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نحوه معماري فضاهاي آموزشی است زیرا که فضاي فیزیکی مدرسه عامل زنده و پویا در کیفیت فعالیتهاي آموزشی و تربیتی دانش آموزان است. وبا در نظر گرفتن این دیدگاه از صاحب نظران که محیط فیزیکی به سبب ساختار خود میتواند تعاملات و به دنبال آن فرآیند یادگیري را تقویت یا تضعیف کند. ودر حقیقت معماري مدارس تاثیر بسزایی در فراگیري و یادگیري دانش آموزان دارد. بنابر این با توجه به موارد ذکرشده به منظور
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
بهبود و رشد فراگیري دانش آموز باید از روانشناسی محیط، که به مطالعه پیچیده بین مردم و محیط اطرافشان میپردازد، نیز کمک گرفته شود. زیرا کارشناسان روانشناسی محیط معتقدند شرایط فیزیکی تاثیر غیرقابل انکاري بر روي رفتار و افکار انسان دارد. این علم چارچوبی از نقطه نظرات، تحقیقها و فرضیات را فراهم میآورد که میتواند به ما در درك بهتري از روابط متقابل انسان و محیط اطراف، کمک کند. فضاهاي آموزشی به عنوان بستر پرورش کودکان باید به نحوي طراحی شوند که در جهت تسهیل تحول دانشآموزان در ابعاد مختلف نقش مثبت ایفا نمایند. از سویی دیگر در ایران وجهان ازدیرباز مدارس زیادي وجود داشته اند که در دورانهاي مختلف دستخوش تغییر و تکامل شده اند که خود از بهترین اساتید اصول طراحی مدارس هستند.
روان شناسی کودك:
مهم ترین وموثرترین دوران زندگی دوران کودکی است. دورانی که در آن شخصیت personality) )فرد پایه ریزي شده وشکل میگیرد. کودك علاوه بر رشد جسمانی داراي مراحل رشد اجتماعی، عاطفی،شخصیتی وهوشی است. این شاخصها عوامل تعیین کننده واساسی رسش ورشد انسان میباشندکه در تمام کودکان جهان از دوران کودکی پایه گذاري وشکل میگیرند. فرایند رشد 18 سال اول زندگی دوران کودکی رادر بر میگیرد. این زمان طولانی از اهمیت زیادي در زندگی انسان برخوردار است.
(رحیمی، (1387 بعلاوه رشد، زنجیر هاي از تغییرات جسمی، اجتماعی و شخصیتی است که به مرور زمان روي می
دهد. رشد کودك بررسی علمی این تغییرات در دوران کودکی است. همه افراد فرآیند رشد را سپري میکنند وبسیاري
از جنبههاي آن قابل پیش بینی است. کودکان پیش از راه رفتن، نشستن را میآموزند وپیش از دویدن، راه رفتن را. همین پیش بینی پذیري است که امکان مطالعه علمیرشد را مهیا میکند. (محمودي،1389، (18از طرفی پژوهش در خصوص رشد انسان سابقهاي طولانی ندارد. تحقیق در مورد رشد بزرگسالان از دهههاي 1960 و1970 آغاز شد وبررسی کودکان تا اوایل قرن 20 ام هنوز شروع نشده بود. (روان شناسی رشد ؛(11 : 1385 در حوزه رشد نظریهها متعدد و گاه متفاوت اند ؛چرا که متاثر از ارزشها ي فرهنگی ونظامهاي عقیدتی زمان خویش اند. (روان شناسی رشد ؛(11: 1385در هر صورت با توجه به ویژگی نظریه ها، واز آنجا که حدو مرزها وچار چوبها را تعریف میکنند، میتوانند مفید واقع شوند. رشد فرایند چند بعدي است. این رشد شامل رشد جسمی، رشد زبانی،رشد عاطفی، رشد شناختی((congnitive Development،رشد اجتماعی، رشداخلاقی ورشدشخصیتی وهویت است. مطالعه در مورد تمام این جنبهها از اهداف روان شناسی کودك است. (رحیمی، 1387
