بخشی از مقاله
چکیده
باید به طراحی و به ارزش وجودی فضا و خلق فضاهایی که بتواند حساسیت کودکان را در حین آموزش تحریک کند، اهمیت داده شود. بدین منظور سوالاتی مبنی بر تعیین خصوصیات و چگونگی ایجاد چنین مجموعه ای مطرح گردیده و به منظور دست یابی به پاسخ این سوالات و یک نتیجه گیری کلی، از روش تحقیق موردی و زمینه ای و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مشاهده ای استفاده شده است. در این مجموعه تنوع احجام ، فرم ها ، دیوارها ، رنگ ها ، مصالح و ارتباطات از یکنواختی فضاها جلوگیری کرده و موجب برانگیختن حس کنجکاوی کودکان شده است.شکل گیری در تمام فضاها به گونه ای میباشد که در جهت کشف دوگانگی های متعددی مانند حرکت و سکون، درون و بیرون، شفاف و کدر به کودک یاری رسانده تا تخیل و کنجکاوی او را برانگیزد. در این مقاله سعی شده است برآوردن نیازهای اساسی کودکان اعم از نیازهای فیزیکی و غیر فیزیکی مورد توجه قرار گیرد.
واژه های کلیدی:طراحی فضای کودکان، مصالح - طبیعت - ، تفحص و کاوش - کنجکاوی - ، رنگ، بافت
مقدمه
اگر بپنداریم که معماری، خود نوعی قابلیت دگرگونی اجتماعی را دارا می باشد با پرداختن کنش های متقابل اجتماعی و ایجاد کنش و واکنش و تعاملی صحیح و مستمر بین سه اصل انسان، مهماری و فرهنگ می توان با وارونه کردن فضاهای منفی، قلمرویی، به رشد رسیده را تعریف نمود، به بیان دیگر معماری نوعی دگرگونی متعالی اندیشه هاست و هنر طبیعت و هنر زاییده بشری تلاشی عظیم برای رسیدن به بیانی پایدار است که بتوان دغدغه های جاوید شدن و ماندگاری را پاسخ دهد. اما فضاهایی که بیشترین اثر و نقش را بر ذهنیت و تمدن سازی اینگونه جوامع به عهده خواهند داشت، آموزش و به مثابه آن فضاهای آموزشی هستند.در کشور ما مجموعه های متعددی به عنوان مجموعه های فرهنگی یا تفریحی ساخته شده است، اما تا برطرف کردن این نیاز در جامعه راهی زیادی باقیست.
برای دست یابی به این هدف، یک معماری نسبی لازم است که نه تنها پاسخگوی نیازها باشد، از لحاظ بصری و خصوصیات معماری جالب توجه باشد. کودکان به عنوان شهروندانی کاملا متفاوت نیاز به بزرگ شدن و تکامل یافتن در یک فضای معماری منطبق با خصوصیات خود را دارند، باید تعلیم و تربیت شوند. طراحی اینگونه فضاها نیاز به توجه خاصی دارد.به ارزش وجودی فضا و خلق فضاهایی که بتواند حساسیت کودکان را در حین آموزش تحریک کند، باید اهمیت داد. درک ویژگی های تصور و قوه ادراک کودکان نسبت به فضای در بر گیرنده آنها فهم این که مقیاس آنها با بزرگ سالان متفاوت است و یادگیری چگونگی آشنایی و ارتباط با فضا، از مواردی است که توجه ویژه ای می طلبد. کودک تمام تصاویر معمارانه را بر حسب تخیلش به کار می برد. دوست دارد فضایی قابل تغییر در اختیار داشته باشد، بتواند رد پای خود را در آن برجای بگذارد و بدین ترتیب نقاط ویژه خود را به وجود آورد.
جابه جایی، خراب کردن، ساختن و ... فعالیت هایی است که به او امکان به وجود آوردن دنیایی با مقیاس خودش را می دهد. مشاهده کودکان در یک زمین بازی نشان می دهد که برخورد های آنان متعدد و تسلط ایشان بر فضا تمام و کمال است و تحمیل یک محیط محدود بر آنها مشکل است.آغاز پرورش بسیاری از توانایی های انسان در دوران کودکی است، آغاز پرورش قدرت تخیل و خلاقیت نیز در دوره کودکی شکل می گیرد. از نظر فروید، منبع خلاقیت را باید در تجربیات دوره کودکی فرد یافت - شریعت مداری . - 410:1344 از این رو لازم است تا در مراحل آغازین رشد کودک، پرورش خلاقیت او مورد توجه قرار گیرد. ارکان و پایه های اصلی شخصیت انسان بالغ و رشد به چگونگی دوران کودکی او بستگی دارد. انسان بیشتر عادات زندگی خود را در دوران طفولیت کسب می کند و تقریبا در این مرحله است که کیفیت سازگاری با محیط را فرا می گیرد.
گزل می گوید : " کودک در 5 سالگی نسخه کوچک شخص جوانی است که بعدا خواهد شد."ماریا مونتسوری می گوید : " مهمترین شاخص تربیت نوین، احترام به شخصیت کودک می باشد. در آن حد که تا پیش از آن سابقه نداشته است."پژوهشگران در سال های اخیر، از میان عوامل متعدد تأثیرگذار در رشد خلاقیت کودک، تحقیقات بسیاری شیوه های آموزشی، جنبه های عاطفی- شناختی کودکان و نیز مسائل تربیتی را مورد بررسی قرار داده اند، اما تأثیر کیفیت فضای معماری در پرورش خلاقیت کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
طراحی فضاهای ویژه کودکان مانند مهد کودک ها از آن جهت اهمیت دارد که »در سنین 3 تا 6 سالگی تخیل کودک جنبه عملی پیدا می کند - «ریاحی، - 54:1370؛ در طول این سال ها، کودک از محیط تأثیر بیشتری می گیرد. حال آنکه فضاهای مذکور در ایران، مناسب کودکان طراحی نشده است. بیشتر مهدکودک ها در فضاهای مسکونی و حتی آپارتمان ها قرار دارند که با نقاشی و رنگ آمیزی، ظاهرا به محیطی کودکانه تبدیل شده اند.همچنین رابطه دو عامل تحریک کنندگی عناصر طبیعی محیط - گیاهان، نور و آب - و انعطاف پذیری عملکردها را از سامانه معماری و سه عامل بازی ، مشارکت، خیال پردازی و کنجکاوی را به عنوان صفات خلاقیت در قالب مدل تحقیق مورد بررسی قرار می دهد.تحقیقات دیگر نشان می دهد کنجکاوی فرد در فرآیند خلاقیت مؤثر است و افراد خلاق معمولا کنجکاوند. - آرنون ، - 2007 و - تمدوگون، . - 151-139:2006
رنگ های برتر و مورد علاقه کودکان رابطه تنگاتنگی با شرایط اقلیمی و محیطی دارند، بیشتر دانشمندان سعی می کنند از کودکان برای تحقیقات خود در رنگ استفاده کنند زیرا کودکان تحت تأثیر آموخته های خود قرار ندارند و بدین ترتیب دانشمندان می توانند تأثیر تجربه و آموخته ها را در تحقیقات خود به حداقل برسانند.ایسوند محقق دیگری است که یک نقد و بررسی میان رنگ های مختلف انجام داد. او همچنین بر اساس تجربیات خود دریافت که رنگ های مورد علاقه میان کودکان اغلب رنگ های آبی، قرمز، سبز، بنفش، نارنجی و زرد می باشند. او دریافت که هیچ تفاوتی از نظر انتخاب در جنسیت های مختلف میان دختران و پسران نیست - به جز یک مورد جزئی که حاکی از گرایش دختران به نارنجی مایل به زرد و گرایش پسران به زرد مایل به نارنجی می باشد. -
در یک آمارگیری نیز رنگ های ایده آل کودکان چهار رنگ سبز، آبی، زرد و قرمز می باشد.انعطاف پذیری با فت ها به کودکان امکان می دهد که بتوانند اجزای فضا مانند دیوار های سبک سنگی و متحرک را به کمک مربی جا به جا کنند و در قالب یک بازی گروهی، فضا را به سلیقه خود تغییر دهند.به عبارت دیگر بازی زمینه ساز خیال پردازی است. - الکساندر - 368:1977 و خیال پردازی نیز عامل مؤثر در فرایند خلاقیت به شمار می آید - کریپنر . - 597-606:1999 بنابراین بافت های انعطاف پذیر و تغییرپذیر، خیال پردازی و در نتیجه خلاقیت کودک را افزایش می دهند.
اهداف پژوهش
هدف از این مقاله ،تدبیر ایده های طراحی مبتنی بر تنوع در طبیعت برای کودکان جهت رشد خلاقیت آنان است .تا با به کارگیری ایده های حاصل در طراحی فضاهای مخصوص کودکان، انگیزش کودک برای بازی را ارتقاء ، قدرت تخیل و کنجکاوی وی را افزایش و خلاقیت او را پرورش دهیم.همچنین سه آیتم ، بیان کننده اهداف کلیدی پژوهش می باشد :
1.بررسی ارتباط متقابل کودک با محیط و فضای اطراف و درک او از عوامل کالبدی محیط .
2.ساختار شناسی ذهن کودک برای درک آن دسته از نیازهای وی که یک فضای معماری توان برآوردن آنها را دارد.
3.برقراری ارتباط میان مشخصه ها و نیازهای روانی کودک و عناصر ایجاد یک فضای معماری.
سؤالات پژوهش
1.آیا کودک در ارتباط با محیط و فضای اطراف خود نقشی فعال دارد یا جستجو گری است فعال و خالق تجربه؟
2.کدام دسته از نیازهای کودک است که یک فضای معماری توان برآوردن آنها را دارد؟
3.چگونه می توان میان مشخصه ها و نیازهای روانی کودک و عناصر ایجاد یک فضای معماری ارتباط برقرار کرد؟
4.ویژگی های یک مجموعه آموزشی - مهد کودک و مرکز آموزش پیش دبستانی - چیست و چگونه می توان این ویژگی ها را در طراحی مورد توجه قرار داد؟
یافته ها و نتیجه گیری
در این مقاله سعی شده است بر طبق مطالعات کتابخانه ای و پرسش نامه های میدانی ، یک سری از نیازهای کودکان 6-3 سال ، اصول و ملزومات طراحی برای مهدکودک و در نهایت فضاها و عناصر مورد علاقه کودکان در معماری را به صورت جداول زیر مشاهده کرد.
