بخشی از مقاله
چکیده: در این مقاله سعی شده است که راهکارهای توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه از سه زاویه جایگاه بیمه گری صنعت بیمه در بازار پول و سرمایه جایگاه بیمه گری بازار پول و سرمایه در صنعت بیمه، و جایگاه سرمایه گذاری صنعت بیمه در بازار پول و سرمایه مورد بررسی قرار گیرد. راهکارهای توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه از طریق توسعه و نفوذ انواع بیمه های اعتباری از قبیل بیمه اعتبار اوراق قرضه،بیمه اعتبار وام نقدی،بیمه اعتبار عمر مانده بدهکار،بیمه اعتبار بیماری و حوادث،بیمه اعتبار اسناد حسابهای دریافتی،بیمه اعتبار بیکاری اجباری، و بیمه اعتبار اموال و همچنین بیمه سپرده معرفی گردید. در بخش بعدی مقاله،شیوه های گسترش بیمه در بازار پول و سرمایه از طریق انجام فعالیتهای بیمه گری توسط بازار پول و سرمایه ارائه گردید. بانک بیمه و اوراق بهادار بیمه ای و مشتقات بیمه ای از نوآوری های مشترک بازار بیمه و پول و سرمایه هستند که علاوه بر موجه بودن حضور آنها،منافع مشترک فراوانی را برای بازارهای مالی در بر دارند. بانک بیمه در مدل های مختلفی قابل اجرایی و علمیاتی شدن است و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. مدل های مختلف می تواند در سه دسته طبقه بندی شوند. مدل اول مدل توافقنامه توزیع است که در این مدل بانک به عنوان یک واسطه برای شرکت بیمه فعالیت می کند. در مدل فعالیت مشترک،بانک شریک یک یا چند شرکت بیمه ای است. در مدل ادغام كامل،یک شرکت تابعه و زیر مجموعه جدیدی تاسیس می شود. هریک از مدل های فوق می توانند به راحتی در فضای بانکداری و صنعت بیمه ایران عملیاتی شوند. برای شروع با توجه به مزایای مدل توافق نامه فروش می توان از این مدل استفاده نمود تا هزینه های ثابت و سرمایه ای زیاد نباشد که در صورت عدم توجیه پذیری اقتصادی بتوان مدل های دیگر را مورد آزمون قرار داد. به علاوه با توجه به اینکه برخی از بانکها در کنار فعالیت بانکی،شرکت بیمه نیز دارند می توانند مدل ادغام کامل را به کار گرفته و از مزایای بانک بیمه منتفع شوند. اوراق بهادار بیمه ای محصول مشترک بازار سرمایه و صنعت بیمه و یا تبدیل به اوراق بهادار کردن بیمه ای راهکار اجرائی دیگری است که می تواند با انتقال ریسک های بیمه شده توسط شرکتهای بیمه به بازار سرمایه،از طریق خلق و انتشار اوراق بهادار موجب گسترش بیمه در بازارهای مالی شود. راهکار موثر دیگر به منظور توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه،سرمایه گذاری صنعت بیمه در بازارهای پول و سرمایه است. شرکتهای بیمه می توانند با استفادهاز وجوه شرکت و ذخایر فنی در بازار پول و سرمایه سرمایه گذاری نمایند. شرکتهای بیمه می توانند ذخایر فنی و وجوه شرکت را به صورت های مختلف مانند نگهداری سپرده های ثابت،خرید اوراق قرضه دولتی،خرید قرضه و سهام شرکت ها،پرداخت وام رهنی و وام به کارکنان و یا مشارکت در سایر طرحها سرمایه گذاری کنند. راهکار دیگر گسترش بیمه به بازارهای مالی،خصوصی سازی و واگذاری شرکتهای بیمه از طریق بازار بورس از بخش دولتی به بخش خصوصی است. به روشهای مختلفی می توان شرکتهای دولتی بیمه را به بخشهای غیر دولتی واگذار کرد. سه روش فروش داراییها،عرضه سهام به عموم و صدور و توزیع کوپن،مرسوم ترین روش های خصوصی سازی هستند. در روش عرضهی سهام به عموم،سهام در بازارهای مالیبورس اوراق بهادار به صورت آزاد و بدون قید و شرطبه بخش خصوصی عرضه می شود. این روش به دلیل هزینه کم و رعایت مکانیزم بازار،مطلوب بسیاری از کشورها بوده است.
کلمات کلیدی: بیمه،بازار پول و سرمایه،بیمه های اعتباری، اوراق بهادار بیمای و مشتقات بیمه ای
1 - مقدمه
نقش بیمه و بانک در توسعه بازار سرمایه از ماهیت بازار این دو گروه موسسه ناشی می شود. پول بدون اطمینان در تشکیل سرمایه کارساز نخواهد بود و بیمه بدون وجود پول و سرمایه نقدی توان ایجاد اطمینان ندارد. بازار سرمایه با وجود سرمایه های پولی و فقدان شرایطاطمینان دوام و قوام نمی یابد. متقابلا یک بازار سرمایه بهره مند از شرایط اطمینان و فاقد جریان کافی سرمایه های پولی راه به جایی نخواهد برد(کدخدایی،۱۳۸۰)یک بازار مالی یکپارچه داری سه عنصر اساسی سرمایه کوتاه مدت،بلند مدت و اطمینان است. سرمایه های کوتاه مدت در بازار پول و بهطور خاص بانک ها و موسسات مالی و اعتباری مبادله می شوند. بازار سرمایه و به طور خاص بورسهای اوراق بهادار نیز محل داد و ستد سرمایه های بلند مدت است. هردو بازار مذکور نیازمند به عنصر سومی هستند که بتوانند به حیات خود ادامه دهند. اطمینان به عنوان رکن سوم بازارهای مالی،توسط صنعت بیمه ارائه میشود. ارتباط بازارهای پول و سرمایه و بازار اطمینان و به طور خاص بیمه تنها به این رابطه ختم نمی شود. هماکنون هر سه بازار مذکور با ورود به بازار یکدیگر خدمات متقابلی را ارائه می کنند. بانک ها به عنوان اصلی ترین بازیگران بازار پول با راه اندازی فعالیتی موسوم به بانک بیمه در بازار اطمینان وارد شده اند. بازار سرمایه نیز با ابزار اوراق مشتقه و اوراق بهادار بیمه ای وارد این بازار شده است. به صورت متقابل شرکتهای بیمه نیز با ارائه کردن وام ها و انجام سرمایه گذاری های مختلف در بازازهای پول و سرمایه وارد شده اند. از این رو می توان یک مدل به صورت زیر ترسیم کرد که ارتباط متقابل این سه بازار را به تصویر بکشد.
بازارهای پول و سرمایه منابع پولی و سرمایه ای لازم برای فعالیت صنعت بیمه را فراهم می کنند. صنعت بیمه نیز اطمنیان و پوشش ریسک لازم برای ادامه فعالیت بازارهای پول و سرمایه را ارائه می کند. انواع پوشش های مربوط به بیمه های اعتباری در فضای بازار پول و سرمایه ارائه می شود. علاوه بر کارکردهای اصلی این سه بازار که در تعامل با همدیگر یک بازار مالی کارا را تشکیل می دهند، ابداعاتی دیگری درفضای بازارهای مالی شکل گرفته است. بازار سرمایه و صنعت بیمه محصول مشترکی را معرفی نموده اند که در آن از ظرفیت هر دو بازار استفادهشده است. این محصول که حاصل تعامل سازنده در بازار میباشد اوارق بهادار بیمه ای است. تعامل بین بازار پول و بانکها باصنعت بیمه نیز محصول جدیدی به نام بانک بیمه را بوجود آورده است. علاوه بر این نوآوری ها صنعت بیمه با توجه به فاصله بین پرداختحق بیمه و وقوع و پرداخت خسارت،وجوه قابل توجهی را در اختیار دارد که در بازارهای پول و سرمایه قابل مبادله و سرمایه گذاری است،ازاینرو شرکت های بیمه یکی از فعالان اصلی بازار سرمایه و بانک ها هستند. توجه به هریک از مجاری ارتباطی و تعاملی بین سه بازار پول،سرمایه و اطمینان و یا به عبارتی بین بانک،بورس و بیمه می تواند موجبات توسعه ی ارتباط بین این سه بازار مهم اقتصادی شود. در این مقاله کوشش شده است ارتباط متقابل بین سه بازار با محوریت بیمه ها مورد توجه قرار گرفته و مواردی که می تواند،موجب توسعه ی بیمه در بازار مالی گردد مورد تاکید قرار گیرند. از اینرو این مقاله در شش بخش تنظیم شده است. بعد از مقدمه،پیشنیه تحقیق و ادبیات موجود مورد بررسی قرار گرفته و سه بخش بعدی به ارائه راهکارهایی برای توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه پرداخته است. دو نقش بیمه گری به عنوان کارکرد اصلی بازار اطمنیان و صنعت بیمه و نقش سرمایه گذاری صنعت بیمه و همچنین نقش بیمه گری بازارهای پول و سرمایه که در واقع ابداعات بازارهای مذکور در فضای کسب و کار بیمه است بهصورت مجزا بررسی شده و براساس هر یک از دو نقش راهکارهایی برای توسعه ی آن ارائه شده است. بخش پایانی مقاله نیز به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص یافته است.
۲- مطالعات انجام شده تحقیقات انجام شده در خصوصارتباط میان بیمه و بازارهای پول و سرمایه را می توان در سه دسته مورد بررسی قرار داد. دسته اول حضور بیمه در بازارهای پول و سرمایه را از دو بعد بیمه گری و سرمایه گذاری مورد بررسی قرار داده اند. عمده ی این تحقیق ها به سرمایه گذاری شرکت های بیمه از محل ذخایر خود در بازار سرمایه و پوشش هایی که صنعت بیمه برای فعالیت های مالی و بازارهای پول و سرمایه ارائه می کند اختصاص دارند. در برخی از این تحقیقات نیز جایگاه بیمه در یک بازار یکپارچه مالی مورد توجه قرار گرفته است. در این دسته از مطالعات بیمه های اعتباری بررسی شده و در برخی از آنها موانع و راهکارهای توسعه مورد توجه قرار گرفته است. برخی دیگر بیشتر بر جنبهی سرمایه گذاری شرکتهای بیمه به عنوان یک شرکت صاحب سرمایه توجه کرده اند. در این دسته مطالعات عمدتا روش تحقیق توصیفی و کتابخانه ای مورد استفادهی محقیقن قرار گرفته است. شاکرین)۱۳۷۳(نقش بیمه در بازار سرمایه و تضمین امنیت سرمایه های ملی را در سه بخش مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق در سه بخش اصلی ارتباط بیمه و بازار سرمایه را موردتوجه قرار گرفته است. سرمایه گذاری موسسه های بیمه،تضمین سرمایه گذاری ها و بیمه در خدمت بورس سه بخش اصلی این تحقیق را تشکیل میدهند. ضمیری(۱۳۷۴)در تحقیق مشابهی نقش بیمه در بازار سرمایه را موردتوجه قرار داده است. در این تحقیق بعد از طرح اهمیت بیمه از منظر شرکتهای بیمه،دولت و بیمه گذاران،مسائل مالی مربوطبهفعالیت های بیمه ای در بازار سرمایه مورد بررسی قرار گرفته است. چهار مسئلهی بررسی شده در این مقاله عبارتند از
١- تامین منابع مالی سرمایه گذاری های کلان از طریق توسعه بیمه عمر
۲- تضمین اجرای طرح های سرمایه گذاری به کمک انواع بیمه
۳- تامین تداوم سود سرمایه گذاری ها با استفاده از انواع بیمه
۴- توسعه سرمایه گذاری های داخلی با استفاده از بیمه های اعتبار. حسین نیا(۱۳۷۶)
در مقاله خود به روش توصیفی به بررسی اهمیت سرمایه گذاری شرکتهای بیمه بازرگانی پرداخته است. در این تحقیقباتوجه به رابطه ی سرمایه گذاری و رشد اقتصادی و شرایط ویژه ی کشور به لحاظ بازسازی و نوسازی ظرفیت های تولیدی، افزایش تولید ناخالص ملی،فراهم کردن اشتغال های مولد و هدایت اقتصاد از فعالیت های غیر مولد به مولد،کاهش وابستگی در زمینهی فرآورده های استراتژیک و اعمال سیاست های خصوصی سازی و مهار تورم از طریق افزایش تولید اهمیت سرمایه گذاری شرکتهای بیمه بازرگانی مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله در باب سرمایه گذاری سرمایه گذاری شرکتهای بیمه به تنوع بخشیدن به سرمایه گذاریها،تشکیل شرکت سرمایه گذاری محدود یا صندوقهای امانی صنعت بیمه،تناسب بهینه میان سیاستهای تدافعی و تهاجمی،ارتباط میان فراگرد خصوصی سازی و حضور فعال بیمه گران در بازارهای سرمایه،به کارگیری تکنیک های آماری و علمی در سرمایه گذاری،ایجاد بهبودمدیریت سرمایه گذاری از طریق ارائه خدمات مشاوره مالی،ضرورت اصلاح قوانین و مقررات موجود و نظارت و کنترل دقیق و آموزش توصیه شده است. رحمانی و میرزایی(۱۳۸۰)در تحقیقی ضمن معرفی دو کارکرد اساسی بیمه - انتقال ریسک و بسیج پس انداز - به بررسی منافع حاصل از این دو کارکرد پرداخته اند. در قسمت انتقال ریسک عمده ترین مسائل به بیمه های اموال و مسئولیت مربوط است. در خصوص بسیج پس اندازها نیز توجه اصلی تحقیق بر روی بیمه های عمر و نقش آنها در توسعه و ایجاد سرمایه گذاری ها بوده است. در این تحقیق مشابه مطالعه عزیزی(۱۳۸۰)،که با مرور بر تجربه چند کشور دارای بازار مالی پیشرفته و نیز در حال توسعه،جایگاه نهاد بیمه در بازار سرمایه را مورد بررسی قرار داده است،به جایگاه بیمه در اقتصاد و بازارهای مالی و سرمایه اشاره شده است. کدخدایی(۱۳۸۰)،با رویکردی متفاوت یک بازار مالی یکپارچه ای متشکل از بازار پول(بانک)بازار سرمایه(بورس)بازار تامین اطمینان(بیمه)ترسیم نموده است. در این تحقیق ضمن معرفی،به جایگاه هریک از بازارها اشاره شده است. در این ساختار بیمه ساز و کاری برای ایجاد اطمینان در سایر بازارهاست. اسفندیاری(۱۳۸۵)ضمن تقسیم و طبقه بندی بازارهای مالی نقش بیمه را در این بازارها نشان داده است. میرزایی(۱۳۷۴)در گزارشی مفضل به بررسی نقش بیمه و بانکداری در بهبود و توسعه ی تجارت پرداخته است. این گزارش به روش توصیفی فهرستی از راه حل هایی که مراکز تجاری در تلاش های مداوم خود برای ارائه شکل های مختلف تامین اعتبار و بیمه به مشتریان خود،می توانند در نظر داشته باشند را نشان میدهد. این گزارش در چهار قسمت تنظیم شده است. در قست اول سیاست های ابتکاری را که دولت ها برای رفع موانع قانونی،توسعه زیر بنای مالی کشورشان و تکمیل بهتر بازارهای مالی با شرکای تجاری خود از آنها استفاده می کنند مورد بحث قرار می دهد. قسمت دوم مکانیزم هایی که مراکز تجاری می توانند از طریق آنها مشتریان خود را از شکلهای مختلف تامین مالی و بیمه قابل دسترسی آگاه کنند و نیز ارائه فرآورده های مالی در مراکز تجاری را مورد بررسی قرار میدهد. قسمت سوم تکنیک های تامین مالی تجاری،مدیریت ریسک و پرداخت مورد استفاده در جهان امروز مورد بررسی قرار میدهد. در قسمت چهارم تجزیه و تحلیل جداگانه مکانیزم های بالقوه ای را که از طریق آنها مراکز تجاری می توانند سرمایه گذاری های خارجی خود را تسهیل نمایند،مورد بررسی قرار گرفته است. کهزادی(۱۳۷۵)با طرح و بررسی مشکلات پیشروی صادرات و بالاخص صادرات نفتی پوشش های بیمهای لازم برای صادر کنندگان مربوط بررسی کرده است. راهکارهایی که در این تحقیق ارائه شده اند دایره گسترده ای را پوشش میدهد. راهکارهای مربوطبهبیمه عبارتند از
- خصوصی سازی بخشی از موسسات بیمه صادارات و تضمین کننده اعتبارات صادراتی از طریق واگذاری تدریجی سهام آنهابهبخش خصوصی و تفویض اجاره و اختیار صدور بیمه نامه ها و تضمین های با مبالغ محدود به آنها
- موافقت با تاسیس شرکتهای خصوصی بیمه
- تلاش در راه تعمیم اندیشه اتکایی کردن بیمه ها از طریق ایجاد و بسط مناسبات شرکتها و موسسات بیمه داخلی با موسسات
و معتبر بیمه جهان ضمن برخورداری از حمایت ها و همکاری بیمه مرکزی ایران مظلومی(۱۳۷۵)در تحقیقی ماهیت ریسک های را بررسی نموده و به تطبيق ریسک های بیمه پذیر بر ریسک های اعتباری نموده است. نتایج این مقایسه نشان می دهد،او در تمامی معاملات اعتباری، ریسک به یک میزان شرطی نیست،ثانيا قابلیت بیمه پذیری آن بستهبهمورد و نوع معامله متفاوت است،ثالثا اطلاعت نامتقارن نیز بسته به مورد به درجات متفاوت بیمه گر را تهدید می کند. همچنین با توجهبهیافته های این تحقیق نشان می دهد،هرچه عنصر شرطی بودن ریسک در نوع معامله تجاری بیشتر،فاصله آن از شرایط بیمه پذیری و سیع تر و اطلاعات مربوط به آن کمتر در دسترس باشد،حضور دولت به صورت مرئی و نامرئی،لیکن انحصاری،ملموس تر خواهد بود. ریسک ناشی از نوسان های سیاسی در اعتبارات صادراتی نمونه کاملی از این موارد به دست می دهد. متقابلا در مواردی که شرایطآماده تر است و بیمه گران می توانند با اعمال کنترل های شناختهشده در بازار،ریسک های شرطی مربوط را تحت نظارت و کنترل خود قرار دهند،ضرورتی برای اقدام مستقیم دولت،مگر در سطح نظارتی،مشاهده نشده نمی شود. صدیق نوحی(۱۳۷۵)در تحقیق خود بیمه اعتبار را معرفی نموده و تجربه ی هند را مطرح کرده است. دادرس جوان و گیوه چین(۱۳۷۵)در مقاله ای ابعاد حقوقی بیمه های اعتبار صادرات را مورد توجه قرار داده اند. در این تحقیق استثنائات و پوشش های مربوطه بحث شده است. نتایج بحث نشان می دهد اینکه از بین صادر کنندگان،بانکها، بیمه گران یا دولت کدام یک باید خطرهای مربوط به پرداخت مطالبات را که در امر تجارت بین الملل وجود دارد،متحمل شوند،تا قرن آینده ادامه یابد. سهرابی(۱۳۷۵)در مطالعه خود ضمن پرداختن به ماهیت بیمه های اعتباری نحوه ی اجرای آن در کشورهای درحال توسعه را بحث کرده است. در این تحقیق به تفاوت بین صندوق ضمانت صادرات
و بیمه های اعتباری و نسبت بین این دو پرداخته شده است و حضور صندوق های ضمانت صادرات در کشورهای در حال توسعه عمده ترین تفاوت موجود است. گلده(۱۳۷۵)در مقاله خود بیمه اعتبار صادرات و سرمایه گذاری متعلق به شرکت بیمه اسلامی سرمایه گذاری و اعتبار صادرات عربستان را معرفی نموده است. آسوده(۱۳۷۵)نیز با نگاهی به تجربه مالزی ماهیت بیمه های اعتباری را طرح نموده است. بنویدی(۱۳۸۴)در کاری مشابه به معرفی بیمه های اعتباری پرداخته است. تعریف بیمه ها اعتباری و تفاوت آنها با ضمانت نامه های و انواع بیمه نامه های اعتباری از مهم ترین عناوین پوشش داده شده در این تحقیق است. صحت و زند(۱۳۸۶)در تحقیقی ضمن پرداختن به ادبیات موجود در ارتباط با مباحث سیستم اعتباری،مدیریت ریسک اعتبار و مهمتر از همه،بیمه اعتبار،عوامل احتمالی موثر بر عدم رشد و توسعه بیمه های اعتبار تجاری در کشور را استخراج نموده و با جمع آوری نظرات خبرگان این رشته در شرکتهای بیمه دولتی و با استفاده از روشهای تجزیه و تحلیل آماری که مهمترین آن آزمون علامت است،عوامل نهایی را شناسایی نموده است. در مرحله ی دیگر با جمع آوری داده های جدید، رتبه بندی اهمیت عوامل یاد شده بهکمک فرآیند تحلیل سلسله مراتبی انجام شده است. نتایج این تحقیق نشان میدهد که عوامل مستخرج درجه اهمیت کاملا متفاوتی دارند. بی نظیر(۱۳۸۸)در تحقیق خود به بررسی راهکارهای توسعه بیمه های اعتباری و تضمینی در کشور پرداخته است. این تحقیق به صورت کتابخانه ای و پرسشنامه ای انجام شده و در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول به معرفی و بررسی اصول اولیه بیمه های اعتباری پرداخته است. در فصل دوم که به دلایل عدم توسعه بیمه اعتباری در ایران اختصاص یافته است،محقق با استفاده از پرسشنامه و نرم افزار آماری SPSS به بررسی این دلایل پرداخته است. ابهام بیمه گران نسبت به بیمه پذیر بودن ریسکهای اعتباری بدلیل ابهام آنان در ماهیت ریسک بیمه های اعتباری و نگرانی از فاجعه آمیز بودن خسارت احتمالی بیمه نامه های اعتباری و همچنین،توانایی بانکها برای تأثیرگذاری بر میزان خسارت ناشی از بیمه نامه های اعتباری،از جمله دلایل بسیار مهم برای عدم تمایل بیمه گران به توسعه بیمه های اعتباری بشمار می آید. وجود محدودیتها و اشکالات مختلف در آیین نامه شماره۵۱در کنار انتظار نابجای بیمه گذاران از کار کرد ضمانتنامه ای بیمه نامه - های اعتباری نیز از جمله دلایل مهم دیگری است که بانکداران و شرکتهای بیمه را از انجام فعالیت بیشتر در عرصه بیمه های اعتباری منصرف می سازد. در فصل سوم این مطالعه تجربه سایر کشورها و شرکتهای موفق در بیمه های اعتباری مورد توجهقرار گرفته است. عمده ی فعالیت این شرکتها به بخش بیمه اعتبار بازرگانی خارجی معطوف گشته است. فعالیت این شرکتها در زمینه هایی مشابه با آنچه کهدر ایران به آیین نامه قرارداد گروهی بیمه اعتبار داخلی موسوم است،بسیار اندک می باشد. تفاوتهای عمده میان روشهای اجرای بیمه اعتبار میان ایران و شرکتهای معتبر بین المللی را می توان بصورت زیر خلاصه نمود
١. شرکتهای بیمه بین المللی،ریسک عدم بازپرداخت اقساط توسط وام گیرندگان را فقط در شرایط خاصی(مانند بیماری،بیکاری،
فوت و از کارافتادگی وام گیرندگان تحت پوشش حمایتی خود قرار می دهند،ولی شرکتهای بیمه ایرانی ریسک عدم باز پرداخت
اقساط توسط وام گیرندگان را در هر شرایطی تحت پوشش قرار میدهند
۲. شرکتهای بیمه ایرانی،متعهد به بازپرداخت کل بدهی وام گیرنده(پس از کسر فرانشیز)هستند ولی شرکتهای بیمه بین المللیفقط متعهد به پرداخت تعداد مشخصی از اقساط وام گیرنده می باشند
٣. شرکتهای بیمه ایرانی،پس از پرداخت بدهی مشتری به بانک،با انجام عملیات بازیافت و پیگیری های حقوقی،درصدد جبران
خسارت خود هستند. ولی شرکتهای بیمه بین المللی هیچگونه عملیات بازیافت نداشته و خسارت را بدون انتظار بازگشت پرداخت
می کنند. در فصل چهارم،راهکارهای توسعه بیمه های اعتبار داخلی بررسی شده است. در این فصل چهار راهکار زیر برای توسعه این نوع بیمه ها ارائه شده است. .. برطرف نمودن عوامل منجر به(شرطی شدن)بیمه های اعتباری
٢. کاهش دادن نگرانی بیمه گران از امکان بروز خسارتهای فاجعه آمیز
۳. رفع یا کاهش تأثیر بیمه گذار در کنترل میزان خسارت
۴. اصلاح آیین نامه شماره۵۱شورایعالی بیمه
در فصل پنجم این تحقیق نیز با توجه به یافته های تحقیق چهار دسته پیشنهادات ارائه شده است. دسته اول این پیشنهادات برای بیمه گران است. پنج پیشنهاد ارائه شده در این بخش عبارتند از
1.ابطال آیین نامه شماره۵۱شورایعالی بیمه و پیشنهاد تصویب آیین نامه جدید
2 . استفاده از تجربه سایر کشورها
3. توجه به منافع صنعت بیمه
۴. استفاده از بیمه اعتباری برای توسعه بازار سایر محصولات
۵. اهتمام بیشتر به آموزش کارکنان دسته دوم شامل دو پیشنهاد کاهش ریسک عدم وصول بخشی از مطالبات بانکی و اهتمام بیشتر به اعتبارسنجی مشتریان برای بانکداران است. دسته سوم به پیشنهاد به بیمه گذاران و دسته چهارم به محققان اختصاص دارد. صحت و زند(1389)در کتاب خود به بررسی بیمه اعتبار تجاری و ریسک های مرتبط پرداخته اند. در این مطالعه ابتدا سیستم اعتبار تجاری مورد توجه قرار گرفته است و سپس مدیریت و ارزیابی ریسک اعتبار تجاری بررسی شده است. یک بخش از این کتاب نیز به بیمه اعتبار تجاری در ایران اختصاص داده شده است.
یوسفی(1387)در تحقیق خود بعد از توضیح و تبیین مکانیزم های بیمه سپرده با توجه به روش های معمول و شناخته شده در جهان، بااستفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی امکان بکارگیری این مکانیزم از حیث ابعاد فقهی،اقتصادی و حقوقی را بررسی کرده است. نتایج این تحقیق نشان داد که بکارگیری مکانیزم بیمه سپرده از حیث فقهی و حقوقی بلامانع می باشد،لكن شرایط اقتصادی ایران مناسب بکارگیری این مکانیزم ها نمی باشد و می بایست تمهیدات لازم اقتصادی جهت پیاده سازی و استفاده مناسب از این مکانیزم فراهم گردد. مرتون(1997)در تحقیقی به قیمت گذاری بیمه سپرده پرداخته است. او اولین محقیقی بود که بیمه سپرده را قیمت گذاری کرد و بر اساس یک الگوی تحلیلی بیمه سپرده را به عنوان یک اختیار فروش روی دارایی های بانک الگوسازی کرد. مارکوس و شیکد(1984)،این الگو را عملیاتی کرده و به طریق تجربی قمیت گذاری شدن کمینه و بیشینه بیمه سپرده را ارزیابی نموند.
دسته دوم از مطالعات به روش های آماری و کمی به بررسی رابطه ی بین بازار بیمه و بازارهای پول و سرمایه پرداخته اند. در این تحقيقها متغییرهای اساسی بازارهای پول و سرمایه و صنعت بیمه و متغیرهای کلان اقتصادی مانند پس انداز ملی به عنوان متغیرهای هدف مورد بررسی قرار گرفته است. تاثیر و تاثر بیمه در ارتباط با بازار پول و سرمایه و همچنین متغیرهای کلان تاثیر گذار در بازارهای مالی به صورت مدل های ریاضی و آماری تبین شده است. امراللهی(1378)در تحقیقی نظریه بدره در سرمایه گذاری را معرفی نموده و این نظریه را در مورد سرمایه گذاری های شرکتهای بیمه ی ایران و بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران آزمون نموده است. این تحقیق برای بازه ی زمانی۱۳۷۲تا۱۳۷۶صورت گرفته است و آزمون فرضیه بر اساس یک فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی و از طریق تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه (ANOVA) انجام شده است. هرسه فرضیه فرعی و فرضیه اصلی،مبنی بر کارآیی بدرهی اوراق بهادار شرکت های بیمه،اثبات شده است. کمالوند(1380)با توجه به جنبه ی سرمایه گذاری شرکت های بیمه،تاثیر ریسک بر بازده سرمایه گذاری شرکتهای بیمه در اوراق بهادار شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. در این تحقیق با استفاده از روش همبستگی پس رویدادی و کتابخانه ای و میدانی و روش های مالی و آماری و نرم افزار SAS این رابطه مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه کلی این تحقیق نشان دادهاست که بین ریسک و بازده سرمایه گذاری شرکت های بیمه در اوراق بهادار شرکت های پذیرفته شده در بورس،همبستگی مثبت وجود دارد و با توجه به ضریب تعیین بدست آمده می توان گفت که عملکرد شرکتهای بیمه در این زمینه نسبتا مطلوب است. پاسبان(1380)،ارتباط میان بیمه عمر و پس انداز ملی را به روش های آماری و روش های همجمعی مورد بررسی قرار داده است. در این تحقیق با استفاده از الگوی همجمعی بردارهای خود رگرسیونی(VAR) و مدل تصحیح خطا(ECM) رابطه تعادلی میان بیمه عمر و پس انداز ملی بررسی شده است. همچنین علیت گرنجر نیز بین متغیرهای مدل - حق بیمه عمر و پس انداز ناخالص ملی بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد رابطهی تعادلی بلند مدت بین حق بیمه عمر و پس انداز وجود دارد و این رابطه نیز مثبت است. بعلاوه میانپس انداز و حق بیمه ی عمر رابطه على وجود دارد و این رابطه ی علیت دوطرفه است یعنی با افزایش حق بیمه عمر،پس اندازها افزایش می یابد و با افزایش پس اندازها،حق بیمه عمر افزایش می یابد. افتخاری(1385)به بررسی وضعیت عملکرد پورتفوی سرمایه گذاری شرکت های بیمه از محل ذخایر ریاضی بیمه های زندگی در فعالیتهای مالی و پروژه های عمرانی پرداخته است. روابط سرمایه گذاری ذخایر ریاضی با سرمایه گذاری کلی در فعالیتهای مالی و پروژه های عمرانی شرکتهای بیمه و همین طور با فروش بیمه های عمر و نیز میزان سرمایه گذاری ذخایر ریاضی در بورس اوراق بهادار در مقایسه با سایر زمینه ها بررسی شده است. این مطالعه به روش توصیفی و آماری و آزمون فرضیه انجام شده و شرکت های بیمه آسیا،ایران،البرز و دانابهعنوان نمونه انتخاب شده اند. صورتهای مالی این شرکت ها بین سال های۱۳۷۷تا۱۳۸۳داده های اصلی تحقیق را تشکیل داده اند. سهفرضیهی زیر در این تحقیق آزمون شده است. فرضیه اول: بین رشد سرمایه گذاری ذخیره ریاضی بیمه های زندگی و افزایش سرمایه گذاری ریالی در فعالیت های مالی و پروژه های عمرانی شرکتهای بیمه همبستگی وجود دارد. فرضیه دوم: رشد فروش بیمه نامه های زندگی بر سرمایه گذاری ناشی از ذخیره ریاضی تاثیر دارد. فرضیه سوم: رشد سرمایه گذاری های ذخایر ریاضی در سایر زمینه ها بیشتر از رشد سرمایه گذاری های ریاضی در بورس است. نتایج تحقیق نشان میدهد بین رشد سرمایه گذاری ذخیره ریاضی بیمه های زندگی و افزایش سرمایه گذاری ریالی در فعالیتهای مالی و پروژه های عمرانی شرکت های بیمه همبستگی وجود دارد. همچنین فروش بیمه های زندگی بر سرمایه گذاری ناشی از ذخیره ریاضی تاثیر دارد. بعلاوه رشد سرمایه گذاری ذخایر ریاضی در سایر زمینه ها بیشتر از رشد سرمایه گذاری ذخایر ریاضی در بورس است. رستمیان و شعبانی(1386)به منظور ارزیابی عملکرد سرمایه گذاری منابع پولی و مالی صندوق بازنشستگی بیمه مرکزی ایران، بازدههای ماهیانه،ریسک و شاخصهای عملکردی صندوق را طی دوره(1382-1385)اندازه گیری کرده و با بورس اوراق بهادار تهران به عنوان بازارمقایسه نموده است. این تحقیق به صورت توصیفی بوده و هیچ نمونه گیری و ازمون آماری در بر نداشت. محقق با توجه به داده های آماری بدست آمده و مقایسه ی بین آنها اقدام به آزمون فرضیات نموده است. نتایج حاکی از این تحقیق نشان میدهد عملکرد سرمایه گذاری های صندوق،در حد مطلوب است. رهنمای رود پشتی و فروغی(۱۳۸۶)در تحقیق خود به بررسی رابطه بین بازدهی،ریسک و شاخص عملکرد شرکت سرمایه گذاری صنعت بیمه که از شرکت های سرمایه گذاری فعال در بورس اوراق بهادار است با صنعت مربوطه به صورت سالیانه و ماهانه،طی پنج سال از ابتدای سال۱۳۸۰تا انتهای سال۱۳۸۴ - پرداخته اند. با استفاده از جمع آوری داده های آماری و استفاده از آزمون همبستگی نتایج تحقیق استخراج شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد رابطه معناداری بین متغیرهای میانگین بازده ماهانه،ریسک و شاخص عملکرد شرکت و صنعت بیمه مربوطه - با وجود ضرایب همبستگی قابل توجه - وجود دارد.
دسته سوم تحقیقات انجام شده در خصوصارتباط میان بازار بیمه و بازارهای پول و سرمایه به نوآوری های جدید در صنعت بیمهو بازارهای پول و سرمایه اختصاص دارد. اوراق بهادار بیمه ای و مشتقات بیمه ای دو محصول مفید و جدیدی است که به طور گسترده به آنهاپرداخته شده است. علاوه بر معرفی و احصای مزایا و شرایط و مشخصات ویژهی آنها،برخی تحقیق ها به صورت تطبیقی موارد رقیب مانند بیمه های اتکایی را با این نو آوری ها مقایسه نموده اند. برخی تحقیق ها نیز روشهایی برای قیمت گذاری آنها معرفی نموده اند. بانک بیمه و بیمه سپرده نیز پدیده هایی هستند که بخشی از ادبیات جدید به آن اختصاص یافته داده اند. عبده تبریزی(۱۳۸۰)،با اشاره به جهانی شدن صنعت بیمه و همگرایی بیمه و بازار سرمایه،روندهای عمده در صنعت بیمه را مورد توجه قرار داده است. در بخشی از روندها که به محصولات جدید اختصاص دارد،محقق به معرفی اجمالی محصولات جدیدی پرداخته است کهدر ارتباط با بازار سرمایه هستند. انتقال ریسک بدیل (ART)،ابزارهای مشتقه و اوراق تبدیل به اوراق بهادار کردن مورد توجه قرار گرفته است. میر مطهری(۱۳۸۰)،نیز با رویکردی مشابه بعد از اشاره به شیوه های متعارف سرمایه گذاری و تبدیل به اوراق بهادار کردن و جهانی شدن صنعت بیمه،ضرورت توسعه ابزارهای مالی مرتبط با بیمه را مورد تاکید قرار میدهد. نمن الحسینی و جعفری(۱۳۸۱)،در مقاله ای تحت عنوان «راهکارهای بازار سرمایه برای بیمه حوادث فاجعه آمیز» به علل ضعف بازار بیمه خصوصی برای بیمه کردن حوادث فاجعه آمیز و بعضی از راه حل های دولتی آن پرداخته اند. در این تحقیق علت اصلی ضعف این بازار به ناتوانی شرکت های بیمه در تامین سرمایه مورد نیاز برای مقابله با خسارت های بزرگ نسبت داده شده است. در این خصوص مواردی چون محدودیت های حسابداری در ایجاد ذخيره خسارت،فقدان،انگیزه های مالیاتی برای ذخیره گیری،هراس مدیریت از تبدیل دارایی شرکت ها به موجودی بزرگ نقدی آزاد و بی میلی قانونگذارانبه نگهداری وجوه نقد عظیمشرکتهای بیمه مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این تحقیق راهکارهای مواجهه با حوادث فاجعه آمیز در جهان بررسی و راهکار مناسب برای ایران پیشنهاد شده است. صادقی دمنه و کلانتری(1388)به معرفی اجمالی انواع مشتقات مالی رایج در بازارهای سرمایه پرداخته نقش مشتقات مالی به عنوان منبع کسب در آمد و ایجاد کننده پوشش برای ریسک های بیمه ای را تشریح می کند. در این تحقیق معرفی ابزارهای مالی رایج مورد استفاده در صنعت بیمه جهانی،شرح مختصری از مکانیزم این ابزار همراه با مزایا و معایب هر ساختار ارائه شده است. در نهایت نیز بررسی اجمالی پتانسیل بازار سرمایه و صنعت بیمه ایران پیشنهاداتی جهت توسعه صنعت بیمه ارائه شده است. الهی و رضایی مقدم(1388)نیز در تحقیق خود به معرفی مشتفات بیمه ای همچون سوآپ های حوادث فاجعه آمیز،حق تقدم های خسارت صنعت (ILW)،و اختیار معامله هایPCS پرداخته و بین این مشتفات و بیمه اتکایی مقایسه انجام داده است. همچنین در این تحقیق تجربه دو کشور آمریکا و انگلیس در بهکارگیری این مشتقات مقایسه شده است. بعلاوه چالشها و چشم انداز این ابزارها نیز مورد اشاره قرار گرفته است. تهرانی،ناصرپوراسد ومحمدرحیمی(1387)در تحقیق خود به معرفی اوراق بهادار ساید کار پرداخته اند. در این مطالعه اواراق ساید کار معرفی شده و ابعاد ساختاری آنها بررسی شده است. منافع آنها برای سرمایه گذارن و ناشران و طرفین مختلف این اوراق مورد بررسی قرار گرفته است. ایزدی(1384)در تحقیقی به نقل از ماركوس اشموتز،لوکا آلبرتینی و ماسکی کاتسویاما منافع اوراق بهادار بیمه ای را برای شرکتهای بیمه اموال و حوادث در مدیریت ریسک مورد مطالعه قرار داده است. تحقیقات بین المللی بیشتری به اوراق بهادار و مشتقات بیمه ای اختصاص یافته است. کانابارو و همکاران(1988)در گزارش مفصلی به بررسی انتشار اوراق بهادار پرداخته اند. در بخش اول این گزارش ادبیات بیمه و بیمه اتکایی و ساختار اوراق بهادار معرفی شده است. در بخش دوم به بررسی و ارزیابی و کاربرد مدل سازی استوکاستیک حوادث فاجعه آمیز پرداخته شده است. بخش سوم این گزارش به انتشارهای سابق اختصاص دارد و بخش چهارم به نحوه قیمت گذاری در بازار بیمه اتکایی پرداخته است. در بخش پنجم به بررسی تطبیقی اوراق مختلف پرداخته شده است. نتایج این بررسی نشان داد که انتقال بخش کوچکی از پرتفوی در آمد ثابت به اوراق بهادار بیمه ای می تواند باعث تقویت و رشد در عائدی انتظاری و همچنین کاهش ریسک شود،بدون آنکه تغییرات معنی داری در گشتاورهای بالای توزیع عائدی بوجود آید. لستر(2001)در گزارشی به بررسی ابداعات مالی مرتبط با بیمه پرداخته و ضمن معرفی برخی از آنها به روند رشد و مزایای آنها پرداخته است. سیفلو(2009)و(2010)،نیز در تحقیق مشابهی به بررسی اوراق بهادار بیمه ای پرداخته است. در این تحقیق اوراق بهادار بیمهای بررسی شده است روند رشد آنها و ساختارشان مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این تحقیق با توجه به مزایای این اوراق پیشنهاد شده است که صنعت بیمه و یا فعالان سرمایه به انتشار این اوارق اقدام نمایند. قسیم(1385)در تحقیقی به بررسی وضعیت بانک بیمه در برخی کشورهای آسیای کرده است. در این تحقیق بانک بیمه در کشورهای چین،هنگ کنگ،هند،اندونزی،ژاپن،مالزی،فیلیپین،سنگاپور،کره جنوبی،تایوان،تایلند و ویتنام بررسی شده است. اعظمی(1386)،در مطالعه خود بانک بیمه را در بازار کره جنوبی برای بیمه های زندگی به طور مفصل مورد بررسی قرار داده است. عملکرد بانک و بیمه ابعاد حقوقی و مقایسه بین بازار بیمه کره جنوبی و ژاپن نیز در این تحقیق گنجانده شده است. ون و بور(2007)در تحقیقی ضمن معرفی بانک بیمه و ارائه روند تغییرات این پدیده نوظهور و بررسی تجربه اروپا چالش های پیش روی بانک بیمه و مزایای آن را مورد بررسی قرار داده اند. در این تحقیق سعی شده است دیدی کلی از مفهوم بانک بیمه و مزایا و مخاطرات آن ارائه شود. همچنین آمار و اطلاعات بروز در خصوص بانک و بیمه ارائه شده است. در این مطالعه دورنمای بانک بیمه در بازارهای نوظهور نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
۳- جایگاه بیمه گری صنعت بیمه در بازار پول و سرمایه بازار پول که در اغلب کشورهای در حال توسعه در شبکه بانکی خلاصه می شود یکی از بخشهای اساسی بازار مالی است. درجه اهمیت بانکها از عملکرد و ابتکار عمل خاص آنها در خلق پول ناشی می شود. در اقتصاد ایران نیز این نقش در دهه های گذشته به اثبات رسیده است هرچند بانک ها در دو دهه اخیر عمدتا به عنوان صندوق تامین مالی دولت عمل کرده اند ولی در همین دو دهه نیز نقش توسعه ای بانکها قطعی و انکارناپذیر است. یک علت اساسی که به رغم امدادهای مالی بانک ها به صنعت و کشاورزی،توسعه اقتصادی و رشد سریعو پایدار را نشان نمی دهد فقدان ظرفیت ریسک پذیری متناسب در فعالان اقتصادی است، که به علت تجارب ضعیف بخشهای مختلف اقتصاد،تاکنون عرصه و فرصت رشد نیافته است(کدخدایی،۱۳۸۰)بازار سرمایه بازار مبادله اقلام سرمایه ای و به طور عمده دارایی های مالی و به طور خاص اوراق بهادار است. بورس اوراق بهادار تهران به عنوان نماد شناخته شده بازار سرمایه از ویژگی های یک بازار مالی در حال توسعه بهره مند است. بازار سرمایه به علت ماهیت سرمایه گذاری با انواع رسک مواجه است. ریسک ها سرمایه گذاری در بورس را تحت تاثیر قرار می دهند. برخی از این ریسکها درونزا و ناشی از عملکردشرکتها و دست اندرکاران آنهاست قابل اجتناب، قابل تقلیل و حتی قابل حذف اند ولی مخاطرات برونزا با ریسک های ناشی از شرایطفرابورس،وضع اقتصاد کلان یا اقتصاد بین اللملی به سادگی گریزپذیر و قابلحذف نیستند. بازار پول و سرمایه در بازار ریسکی هستند که بدون فراهم بودن پوششهای لازم برای این دو بازار ادامه فعالیت در آنها تقریبا غیر ممکن است. حساسیت بازارهای پول و سرمایه و نوسان ها و ضربه پذیری این دو بازار تحت تاثیر تحولات اقتصادی و غیر اقتصادی،نیازمند ساز و کارهای مناسب برای توسعه ریسک پذیری است. بازار پول و سرمایه ابزارهای مختلفی را برای پوشش انواع ریسک های مختلف خود بهاستخدام در آورده اند. یکی از مفیدترین این ابزارها بیمه است. بیمه در کلیه شاخه ها و رشته های فعالیت اقتصادی به گسترش اطمینان کمک می کند. یکی از این زمینه ها بازارهای مالی است که بیمه در آن نقش فعالی بازی می کند. بیمه کارکرد بیمه گری خود در بازار پول و سرمایه را عمدتا از طریق بیمه های اعتباری انجام میدهد. از اینرو یکی از مهمترین راهکارهای توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه توجه ویژه بهبیمه های اعتباری است. هر اندازه بتوان ابزارهای توسعه اطمینان در بازار مالی را گسترش داد توسعه سهامداران و استفاده بهینه از منابع پولی بهتر فراهم خواهد شد.
۱ - ۳ - بیمه های اعتباری اعتبار» در ماده یک آیین نامه قرارداد گروهی بیمه اعتبار داخلی شورایعالی بیمه(مصوب۱۳۸۲/ ۹ / ۱۸)به صورت ظرفيت بدهی یکمشتری تعریف شده است که از طرف بنگاه های اقتصادی (در قبال ارائه کالا و خدمات(یا بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری)به صورت تسهیلات مالی در اختیار مشتریان قرار گرفته است. از این رو می توان بیمه اعتباری را به صورت تحت پوشش قرار دادن نگرانی بیمه گذار در مقابل ریسک عدم بازپرداخت دیون مالی(که می تواند بصورت کالا و خدمات یا تسهیلات مالی باشد)تعریف کرد. بیمه های اعتباری با توجه به نوع خطرات و ریسک هایی که تحت پوشش قرار می دهند به انواع مختلفی تقسیم می شوند. مهمترین انواع این بیمه ها،بیمه اعتبار تجاری داخلی و خارجی یا صادراتی. بیمه اعتبار اوراق قرضه،بیمه اعتبار وام نقدی،بیمه اعتبار عمر مانده بدهکار،بیمه های اعتبار بیماری و حوادث،بیمه سپرده های بانکی،بیمه اعتبار اسناد حساب های دریافتی،بیمه اعتبار بیکاری اجباری(غیر داوطلبانه)و بیمه اعتبار اموال هستند(ترشیزی فاروجی،۱۳۸۴)تمام این بیمه ها به جز بیمه اعتبار تجاری که به تجارت و صادرات مربوط است،به بازار پول،سرمایه و اعتبار مربوط هستند. توجه به بیمه های اعتباری به منظور گسترش نقش بیمه گری صنعت بیمه در بازار پول و توسعه حضور بیمه در این بازارها ضروری است. گسترش بیمه های اعتباری و بخصوص ارائه راهکارهایی برای ورود بیمه های خصوصی در این رشته می تواند زمنیه ساز حضور پررنگ تر بیمه در بازار پول و سرمایه باشد. هم اکنون انواع مختلفی از بیمه اعتبار تعریف شده و در سایر کشورها در حال اجرا می باشد ولی در ایران،شرکتهای بیمه فقط بیمه اعتبار عمر(بصورت ناقص)و بیمه اعتبار وام نقدی(با تعیین وام دهنده بعنوان بیمه گذار)را عرضه می کنند. بیمه گذاران در سایر کشورها می توانند هر یک از انواع بیمه را متناسب با نیاز خود انتخاب کنند و یا می توانند در صوت عرضه این بیمه نامه ها بصورت یک بسته بیمه ای نسبت به انتخاب ترکیبی از آنها اقدام نمایند. البته بعضی از بیمه نامه ها مانند بیمه اعتبار از کارافتادگی بصورت مجزا قابل عرضه نبوده و الزام می بایست با بیمه اعتبار عمر مانده بدهکار عرضه گردد(بی نظیر،۱۳۸۸)در ادامه به بررسی بیمه های اعتباری که در ارتباط با بازار پول و سرمایه هستند خواهیم پرداخت. توجه به هریک از این بیمه ها و فراهم کردن زمینه های عملیاتی شدن آن در صنعت بیمه کشور،با توجه به اینکه فقط دو نوع پوشش بیمه اعتباری در کشور ارائه می شود،می تواند راهکار مناسبی برای توسعه بیمه در بازار پول و سرمایه باشد.
۱ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار اوراق قرضه
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر)و صادر کننده اوراق قرضه(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و براساس آن بیمه گر متعهد می گردد در صورت ورشکستگی یا ناتوانی بیمه گذار در پرداخت اصل و سود اوراق قرضه،تمام یا بخشی از زیان خریداران این اوراق را جبران نماید. به راحتی این بیمه نامه را می توان در خصوص اوراق مشارکت و سایر اوراق به کار گرفت. صدور این بیمه نامه باعث جلب اعتماد خریداران در خرید اوراق مشارکت صادره توسط بیمه گذاران بخش خصوصی شده و توان رقابت آنها را در مقابل صادر کنندگان اوراق مشارکت دولتی که از نظارت و ضمانت دستگاههای دولتی و بانک مرکزی بهره می برند،افزایش خواهد داد.
۲- ۱ - ۳ - بیمه اعتبار وام نقدی
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمهبعنوان بیمه گر و دریافت کننده تسهیلات بانکی(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گرددو براساس آن شرکت بیمه تعهد مینماید در صورت ورشکستگی یا ناتوانی بیمه گذار در پرداخت اقساط وام دریافتی،نسبت به انجام تعهدات بیمه گذار در مقابل بانک اقدام نماید. در ایران بر اساس ماده دو آیین نامه قرارداد گروهی بیمه اعتبار داخلی،شرکتهای بیمه موظفند فقط با بانک ها و مؤسسات اعتباری دارای مجوز بانک مرکزی قرارداد بیمه اعتباری منعقد نمایند و اجازه عقد قرارداد با وام گیرندگان را ندارند. بنابراین قرارداد بیمه اعتبار وام نقدی میان وام دهنده و شرکت بیمه منعقد می گردد. در چنین حالتی شرکتهای بیمه،ریسک عدم وصول بموقع مطالبات سیستم بانکی را تحت پوشش قرار می دهند و در صورت عدم واریز اقساط توسط وام گیرندگان،شرکتهای بیمه مکلف به جبران تمام یا بخشی از زیان بانکهامی باشند.
۳ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار عمر مانده بدهکار
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر) و دریافت کننده تسهیلات بانکی(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و بر اساس آن،در صورت فوت یا از کارافتادگی دائم بیمه گذاری بیمه گر کلیه تعهدات او در مقابل بانک را جبران خواهد نمود. این بیمه نامه در ایران با عنوانبیمه عمر مانده بدهکار» نیز شناخته می شود و بعضی از بانک های کشور(مانند بانک توسعه صادرات ایران برای کاهش ریسک عدمبازپرداخت مطالبات خود و رهایی از مشکلات مربوط به درگیری با ورثه وام گیرندگان فوت شده،وام گیرندگان را ملزم به تهیه این بیمه نامه می کنند.
۴ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار بیماری و حوادث
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر)و دریافت کننده تسهیلات بانکی(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و بر اساس آن، چنانچه بیمه گذار بدلیل بیماری منجر به بستری یا عمل جراحی نتواند اقساط وام بانکی خود را در سررسید معین بپردازد،بیمه گر تعداد مشخصی از اقساط او را پرداخت خواهد نمود. تعداد اقساط قابل پرداخت توسط بیمه گر،به مفاد بیمه نامه و حق بیمه دریافتی از بیمه گذار بستگی خواهد داشت.
۵ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار اسناد حساب های دریافتی
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر)و بانکها و مؤسسات اعتباری وام دهنده(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و بر اساس آن،بیمه گذار در مقابل خطر ناتوانی وی در پس گرفتن مطالبات خود به علت انهدام مدارک حسابداری بر اثر بروز حوادث غیر منتظره نظیر آتش سوزی و زلزله،تحت پوشش حمایتی بیمه گر قرار می گیرد و تمام یا قسمتی از زیان او توسط بیمه گر جبران می گردد.
۶ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار بیکاری اجباری(غير داوطلبانه)
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر)و دریافت کننده تسهیلات بانکی(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و بر اساس آن،در صورت مواجه شدن بیمه گذار با بیکاری اجباری،بیمه گر تمام یا قسمتی از تعهدات او در مقابل بانک را جبران خواهد نمود. تعداد و سهماقساط قابل پرداخت توسط بیمه گر،به مفاد بیمه نامه و حق بیمه دریافتی از بیمه گذار بستگی خواهد داشت.
در ایران،بیمه بیکاری توسط صندوق بیمه بیکاری وابسته به سازمان تأمین اجتماعی در حال اجرا می باشد که البته با بیمه اعتبار بیکاری تفاوت های زیادی دارد. بر اساس ضوابط این صندوق،کارگران بیمه شده ای که دچار بیکاری اجباری شوند،متناسب با حقوق دریافتی و سنوات شغلی،می توانند تا موعد مشخصی از پرداخت های این صندوق بهره مند شوند. از آنجائیکه این صندوق هیچگونه تعهدی نسبت به بدهی کارگران به افراد غیر ندارد،اجرای بیمه اعتبار بیکاری می تواند بعنوان مکمل بیمه بیکاری،گام مؤثری در کاهش دغدغه و مشکلات وام گیرندگانی باشد که بدلایل غیر ارادی بیکار شده اند (بی نظیر،۱۳۸۸)
۷ - ۱ - ۳ - بیمه اعتبار اموال
بیمه نامه ای است که میان شرکت بیمه(بعنوان بیمه گر)و دریافت کننده تسهیلات بانکی یا خریدار اعتباری(بعنوان بیمه گذار)منعقد می گردد و بر اساس آن،در صورتی که بیمه گذار اموالی را با استفاده از وام بانکی یا به صورت اعتباری خریداری کرده باشد و اموال مذکور توسطعواملی که در بیمه نامه ذکر می شوند از قبیل حادثه،دزدی،سیل یا زلزله از بین بروند،بیمه گرتمام یاقسمتی از تعهدات بیمه گذار را پرداخت می کند(لعل فام،۱۳۸۴)
۲ - ۳ -بیمه سپرده
بحران های بانکی،هجوم مردم به بانک ها و فراگیر شدن بحران، پدیده ای است که در سالهای اخیر در نظام مالی کشورهای مختلف مشاهده شده است. بیمه سپرده پوششی است که به منظور تضمین بازپرداخت اصل و فرع و یا درصدی از آنها ارائه می شود. حمایتیکهتحت عنوان بیمه سپرده ها ارائه می گردد در واقع تضمینی است که بر اساس آن در صورت وقوع هرگونه مشکلی کل و یا میزان محدودی از اصل و سود حسابی که تحت حمایت قرار گرفته است به دارنده حساب پرداخت می گردد. این تضمین می تواند یا به صورت علنی توسطقانون مطرح گردد مانند ایالات متحده و بسیاری از کشورها و یا اینکه توسط بخش خصوصی و بدون پشتیبانی دولت ولی زیر نظر قانون مطرح شود همانند کشور آلمان و یا می تواند به صورت غیر علنی و باتوجه به گفته و قول های شفاهی مسئولین و یا رفتار آنها در گذشته مطرح شده باشد(یوسفی،۱۳۸۷)در شکل غیر علنی و ضمنی،دولت به طور ضمنی باز پرداخت سپرده ها را ضمانت می کند در شکل رسمی اجرای این نظام،یک موسسه دولتی یا موسسه خصوصی تحت نظارت قانون با دریافت نرخ بیمه هر واحد سپرده به ارائه خدمات بیمه سپرده ها می پردازد. در ماده۴قانون عملیات بانکی بدون ربای جمهوری اسلامی ایران نیز بیمه سپرده مطرح شده است. در این ماده آمده است: « بانکها می توانند اصل سپرده های سرمایه گذاری مدت دار را تعهد یا بیمه نمایند». بانکها نیز این امکان را عملی کرده اند،به طوری که بانکاسترداد اصل سپرده های سرمایه گذاری مدت دار را برطبق قرارداد منعقده،تعهد و یا به هزینه خود بیمه می نماید(سیفلو،۱۳۸۹)شاید نظام بیمه سپرده در ایران را با توجه به عدم وجود موسسه ای مستقل،از نوع غیر علنی و ضمنی دانست. ایده اولیه این نظام حمایتی به سال های بعد از بحران بزرگ در ایالات متحده بر می گردد،گرچه قبل از آن نیز در بعضی ایالات این نظام اجرا می شد. ایالات متحده در سال۱۹۳۴اولین نظام رسمی بیمه سپرده ها را به طور فراگیر به اجرا گذاشت. به تدریج،سایر کشورها نیز اقدام به ایجاد چنین نظامی کردند به طوری که بر اساس گزارش انجمن بیمه گران سپرده(IADI)،تا پایان سال۲۰۰۶،در۹۵کشور جهان، نظام بیمه سپرده ها به طور کامل اجرا شده است. یک نظام بیمه سپرده در چارچوب یک طرح تضمینی مالی دارای دو هدف مجزا ولی مکمل است. اولین هدف این نظام تحکیم نظام مالی بانک هاست. دومین هدف این نظام،تامین حداقل حمایت از درآمد خانوارهای متوسط به هنگام ورشکستگی بانک هاست(یوسفی،۱۳۸۷)به عبارت دیگر دو هدف اصلی بیمه سپرده ارائه پوششی برای سپرده گذاران و بانکهاست. شاید بانک های دولتی نگرانی چندانی در خصوص تامین نیازهای خود و ریسک ورشکستگی ندارند ولی در خصوص بانک های خصوصی و بخصوص بانک های تازه تاسیس که ظرفیت انباشته ی کمتری دارند،نیاز به پوشش این ریسک به شدت احساس می شود. بعلاوه بعد از ده سال از تصویب قانون تاسیس بانک های خصوصی این نگرانی برای سپرده گذاران در بانک های خصوصی وجود دارد که سپرده های آنها چگونه تضمین می شود؟
هرچند بر اساس بند «ط» ماده۱۰قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران،وزارت امور اقتصادی و دارائی موظف شده است که تا پایان این برنامه اقدامات لازم را برای راه اندازی بیمه سپرده،به انجام رساند،ولی از زمان تصویب تاکنون اقدام عملی در این خصوص صورت نگرفته است. در سال۸۸در لایحه برنامه پنجم توسعه کشور نیزاین بند مجددا تکرار شده است.
4 . جایگاه بیمه گری بازار پول و سرمایه در صنعت بیمه همانطور که صنعت بیمه محصولاتی را برای بازارهای پول و سرمایه ارائه می کند،این بازارها نیز محصولات جدیدی را در تعامل با صنعت بیمه ارائه کرده اند. محصول مشترک بازار پول که در تشریک مساعی بانک و بیمه بوجود آمده است بانک بیمه است. پدیده نوظهوری کهتوانسته است رشد نسبتا قابل توجهی داشته باشد. محصول جدید دیگری که با استفاده از نوآوری های بازار سرمایه و ابزارهای مهندسی مالی بوجود آمده است،اوراق بهادار بیمه است. اوراق بهادار بیمه ای با کاربردهای متنوعی که دارند،توانسته اند جایگاه خود را در صنعت بیمه و بازارهای بورس پیدا نمایند. بکارگیری و توسعه این نوآوری ها علاوه بر مزایای آنها می تواند ابزار مناسبی برای گسترش و حضور بازار پول وسرمایه در صنعت بیمه باشد. این ابزارها نوآوری هایی هستند که از تعامل بین بازار پول و سرمایه و صنعت بیمه تولید شده اند و می تواند برای هر دو طرف مفید باشند. در ادامه به بررسی و معرفی این دو محصول خواهیم پرداخت.
۱ - ۴- بانک بیمه محصول مشترک بازار پول و صنعت بیمه به طور کلی،بانک بیمه به تدارک خدمات بیمه ای توسط بانک ها اشاره دارد. بانک بیمه تلاش مشترک بانکها و بیمه گران،به منظور ارائه خدمات بیمه ای به مشتریان بانک هاست(ون و بور،۲۰۰۷)فعالیت عمدهی بانک-بیمه به عنوان یک محصول مشترک بانک و بیمه،در حوزه شبکه فروش و توزیع خدمات بیمه ای است. حوزه ای که در کشومان نیز از مشکلات فراوانی به شدت رنج می برد و حضور این محصول جدید می تواند ضمن ایجاد زمینه توسعه و تعامل بیمه و بانک،باعث رفع این مشکل در شبکه فروش صنعت بیمه شده و از این رهگذر نیز رشد و توسعه بیمه را حمایت نماید. اصلی ترین مزیتی که بانک بیمه در مقایسه با دیگر شبکه های فروش،ارتباط با مشتریان است. به عبارت ساده تر،مشتریان بانک،مشتریان بالقوه ی بیمه نیز هستند. افرادی که برای دریافت وام ها و تسهیلات به بانک مراجعه می کنند می توانند بیمه های مورد نظر خود را از بانک بیمه خریداری نمایند. از دید بانکداران اصلی ترین دلایل برای ورود بانک ها به صنعت بیمه عبارتند از
١- رقابت سخت بین بانک ها برسر حاشیه ی نرخ های بهره،باعث افزایش هزینه های مدیریت و بازاریابی و محدود شدن حاشیه شودمحصولات بانکدارای سنتی می شود. محصولات جدید به صورت قابل توجهی می توانند سوددهی را تقویت نموده و باعث افزایشبهره وری شوند. ۲- بسیاری از کشورهای اروپایی قوانین و مقررات مربوط به بخش بیمه و بانکداری را تغیر داده اند. هرچند تغییرات،از کشوری به کشور
دیگر متفاوت است ولی یک روند پان اروپایی به سمت "بانک جامع" وجود دارد و محدودیتهای گذشته دیگر وجود ندارد.
بانک ها هم اکنون این امکان را دارند که در قلمرو گسترده تری شامل بیمه فعالیت نمایند. ۳- ترجیحات مشتریان در خصوص سرمایه گذاری هایشان تغییر کرده است. هم اکنون برای سرمایه گذاری های میان مدت و بلند مدت
یک روند دور شونده از سپرده ها به سمت محصولات بیمه ای و صندوق های سرمایه گذاری مشترک به شرط آنکه عائدی بیشتری نسبت به حساب های سپرده سنتی ارائه نمایند وجود دارد. این انتقال در ترجیحات سرمایه گذاری باعث کاهش سهم پس اندازهای شخصی فردی که به صورت سپرده ها نگهداری می شدند و به صورت سنتی عنصر اصلی سود دهی بانکی بودند که پول های مشتریانش را مدیرت می کرد،شده است. بانکها با ورود در کسب و کار بیمه ی زندگی به دنبال راهکاری برای کاهش بخشی از این زیان بودند. همچنین در اغلب موارد بیمه زندگی دارای حمایت های مناسب مالیاتی به منظور تشویق تامین آتیه خصوصی است. این رفتار ترجیحی محصولات بیمه ای را برای مشتریان و بانک ها بسیار جذاب نمود که نگاهی به سود دهی عرضهی این محصولات داشته باشند.
۴- مخارج عملیاتی(جاری)شعبه های بانک باعث شد بسیاری از بانک ها شبکه شعبه ای خود را محدود نمایند(جدول شماره۱)
در حالحاضر ضرورت استفاده بهینه از شعب و کارمندان بانک بیش از پیش احساس می شود. با این وجود در کشور ایتالیا به دلیل توسعهی قابل توجه بانک بیمه، تعداد شعب بانک ها افزایش یافته است.
جدول شماره(1)
