بخشی از مقاله
چکیده
فوران آتشفشانی یکی از مخربترین حوادث طبیعی است که زندگی انسان را به مخاطره میاندازد و باعث تغییرات قابل توجهی در جو میشود. آتشفشان در واقع دهانه یا درزی در پوسته زمین است که از طریق آن مواد و سنگهای مذاب، خاکستر و گازهای سمی که در زیر سطح زمین حضور دارند به صورت ناگهانی و با یک فوران شدید تخلیه میشوند. آتشفشان گاهی اوقات میتواند ساختاری مانند کوهی که در بالای آن فرو رفتگی کاسه مانندی وجود دارد، داشته باشد که از طریق این فرو رفتگی مواد خارج میشوند. فورانهای آتشفشانی از راههای بیشماری حیوانات و گیاهان را تحت تأثیر قرار میدهند. علاوه بر این، این فورانها به طور مستقیم - از دست دادن جان و مال - ، و به طور غیر مستقیم - تغییرات زیست محیطی محلی - بر زندگی انسانها تأثیر میگذارند.
خاکستر آتشفشانی به صورت ذرات ریز منفجر شده و پراکنده میگردند. هنگامی که این ذرات تنفس میشوند باعث نفس تنگی و سرفه میشوند. افراد مبتلا به آسم، برونشیت، آمفیزم در صورت تنفس آن بسیار بیشتر از بقیه تحت تأثیر قرار میگیرند. با وجود تمامی خطرات عنوان شده سابقه فعالیتهای آتشفشانی در یک منطقه بستری غنی و حاصلخیز پدید می آورد که خاک آن برای کشاورزی ایدهآل است. آنها همچنین منابع ذخیره آب زیرزمینی را فراهم میکنند و بسیاری از منابع ارزشمند زمین نظیر گوگرد، مس، روی، سرب و اورانیوم با فوران آتشفشان یافت میشود. مناظر اطراف و قله کوههای باشکوه یک نقطه مطلوب برای یک خانه با چشم انداز فراگیر به وجود می آورد.
در نتیجه، تعدادی از مناطق شهری پرجمعیت در سراسر جهان در سایه آتشفشان-های فعال هستند. مرگ ناشی از فوران به شدت به تعدادی از مردم که در مجاورت یک .آتشفشان و مواد فوران کننده آن زندگی میکنند، بستگی دارد. هدف از این مقاله شناخت کلی سانحه آتشفشان و اثرات این سانحه طبیعی بر روی سکونتگاههای انسانی است که در نهایت به راهکارهای معماری، شهرسازی و مدیریتی کاهش خطر پرداخته میشود. این مقاله از نوع مروری بوده و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانهای شامل مطالعه منابع مکتوب و جستجو در پایگاههای اینترنتی و بهرهگیری از کتب، مقالات و گزارشها بوده است.
طبق نتایج این تحقیق راهکارهای تخفیف خطر آتشفشان در بخش شهرسازی شامل تهیه نقشه های پهنه بندی خطر، برنامهریزی کاربری زمین و در نظر گرفتن تمهیداتی جهت تخلیه اضطراری در صورت نیاز است، راهکارهای معماری کاهش خطرپذیری نیز مشتمل بر اقداماتی جهت مقاوم سازی بناها و پایداری آنها در برابر اثرات گوناگون آتشفشان میگردد و در نهایت با راهکارهای مدیریتی که شامل برنامه ریزی و شناسایی مناطق مستعد حادثه و کنترل دائمی تغییرات آتشفشانها و نطارت بر آنها میباشد، میتوان گامی در جهت تقلیل خطرات این پدیده طبیعی و خطرناک برداشت.
-1 مقدمه
آتشفشان یک ساختمان زمین شناسی است که به وسیله آن مواد آتشفشانی - به صورت مذاب، گاز، قطعات جامد یا هر سه - از درون زمین به سطح آن راه می یابند. انباشتگی این مواد در محل خروج، برجستگیهایی به نام کوه آتشفشان ایجاد مینماید. آتشفشان یکی از پدیده های طبیعی و دائمی زمینشناسی بودهکه در طول تاریخ نسبتاً بدون تغییر باقی مانده و در ایجاد، تحول و تکامل پوسته و گوشته زمین نقش اساسی داشته است. این پدیده در سایر کرات منظومه شمسی به ویژه سیارات مشابه زمین یک پدیده عادی محسوب میشوند و بیشک در کیهان نیز رخ میدهند. با توجه به گستردگی این پدیده و خطرات بسیار گسترده آن، مسئله این است که چرا با وجود همه این خطرات، اکثر سکونتگاههای انسانی در سایه این پدیده خطرناک شکل گرفتهاند.
با توجه به این مساله که شناخت پدیده آتشفشان و پیشبینی آن امری کاملاً پیچیده است، انجام اقدامات لازم قبل از وقوع خطر در راستای تقلیل خسارات احتمالی کاملا ضروری به نظر میرسد. این اقدامات نیازمند شناخت کامل این پدیده طبیعی و اجزا و عناصر مختلف آن و پیامدهای هرکدام از آنها است. شناخت این عناصر و تاثیرات متفاوتی که هر کدام بر سکونتگاههای انسانی دارند و منجر به آسیبها و خسارات گوناگونی میشوند، به ما کمک میکند تا راهکارهای متناسب هر یک را شناسایی و در صورت نیاز در طراحی سکونتگاههای انسانی به کار روند.
-2 معرفی آتشفشان
آتشفشان روزنهای در سطح زمین است که سنگهای گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین از آن به بیرون فوران میکنند. انواع مختلف فوران وجود دارد. به طور کلی آتشفشان از بخشهای زیر تشکیل شده است:
· ماگما: سنگ ذوب شده در زیر سطح زمین است.
· اتاق ماگما: حفره زیرزمینی حاوی ماگما مایع غنی از گاز که یک آتشفشان از آن تغذیه میکند.
· لوله: مسیر عبور ماگما در آتشفشان است.
· دریچه: گشودگی در سطح زمین که از طریق آن مواد آتشفشانی آن بیرون میآید.
· مخروط: یک مخروط آتشفشانی از فوران گدازه و خروج آن از دریچه ساخته شده است. مواد فوران با هر فوران تشکیل مخروط میدهند. به طور کلی آتشفشانها در جایی که صفحات زمین از هم دور یا به هم نزدیک میشوند، همچنین در نقاط داغ زمین شکل میگیرند . درون زمین توده سنگهای آذرین با حرارت بسیار زیاد - حدود 1000 درجه سانتیگراد و بیشتر - وجود دارد که ماگما - تَفتال - نامیده میشود. ماگما با رسیدن به سطح زمین، سرد و جامد شده و گدازه نامیده میشود. در ماگما و گدازه حبابهای گاز وجود دارد که در زمان فوران باعث انفجار میشود.
آتشفشانها بر اساس فعالیتشان به چند دسته تقسیم میشوند، یک آتشفشان زمانی به عنوان آتشفشان "فعال" طبقهبندی میشود، اگر از آن فوران گدازه، سنگ، گاز یا خاکستر مشاهده شود یا اگر زمین لرزه یا فعالیتی انجام دهد و اگر برای مدت زمان طولانی - کمتر از 1 میلیون سال - فعالیت نکند آتشفشان خفته است، اما دوباره میتواند یک روز فعال شود. آتشفشان خاموش - منقرض - هرگز دوباره فوران نخواهد کرد . - Bernard A . chouet, 1996 -
-3 تاثیرات خطرات آتشفشانی بر روی سکونتگاههای انسانی
تعدادی از مناطق شهری پرجمعیت در سراسر جهان در جوار آتشفشانهای فعال هستند. گرچه تنها چند فوران آتشفشانی بیش از چند صد نفر کشته داشته، برخی از آنها میتوانند تلفات عظیمی داشته باشند. میزان تلفات ناشی از فورانکاملاً به تعداد مردمی که در مجاورت یک آتشفشان و مواد فوران کننده آن زندگی میکنند، بستگی دارد. خطرات ناشی از آتشفشانها به دو دسته خطرات اولیه و ثانویه تقسیم میشوند. خطرات اولیه شامل خاکستر آتشفشانی، جریان آذراواری، لاوا، لاهار و گازهای سمی و خطرات ثانویه شامل زلزلههای آتشفشانی، سیل، سونامی، تغییرات اقلیمی، آوار بهمن و لغزش زمین است - زمین شناسی ایالات متحده 1و همکاران، . - 2009
• فوران خاکستر
خطر خاکستر آتشفشانی گستردهترین و پرتکرارترین خطر ناشی از وقوع آتشفشان است. در فوران، خاکستر توسط باد از دریچه فوران با توجه به جهت باد آن روز گسترش خواهد یافت. خاکستر ضخیم - برای مثال، بین 300-100 میلی متر - میتواند باعث سقوط ساختمان و پوشش گیاهی به خاک سپرده شود - بلونگ و مککی، . - 1995 خاکستر مرطوب با توجه به وزن اضافی میتواند ساختمانها و سازههای دیگر را زودتر از آنهایی که توسط خاکستر خشک پوشیده شدهاند، منجر به سقوط کند. علاوه بر این، خاکستر دانه ریز، در هنگام بلع میتواند عوارض بهداشتی برای انسان و حیوانات داشته باشد. - زمین شناسی ایالات متحده و همکاران، . - 2009
تأثیرات ناشی از بارش خاکستر پیچیدهتر از دیگر خطرات آتشفشانی هستند و تحت تاثیر عواملی شامل فاصله از منبع فوران، جهتگیری و پراکندگی ابر فوران، مقدار خاکستر دریافتی، خواص فیزیکی و شیمیایی خاکستر و ویژگیهای محیط دریافت مانند آب و هوا و استفاده از زمین است - استوارت و همکاران، . - 2006 اثرات بار خاکستر بر بناها کاملاً به طراحی بناها، شیب سقف، مصالح ساخت، اندازه دهانه سقف، سیستم سازهای و سن و نگهداری بنا وابسته است. در کل سقفهای تخت از سقفهای شیبدار آسیبپذیرتر هستند و سقفهای ساخته شده با مصالح صاف مانند ورق فلزی و شیشه راحتتر از دست خاکسترهای آتشفشانی خلاص میشوند تا سقفهای ساخته شده از مصالح زبر و خشن مانند آسفالت و قطعات چوب. ساختمانهایی که برای تحمل بار سنگین برف طراحی شدهاند، به وضوح ضخامت بیشتری از بار خاکستر را تحمل میکنند.
