بخشی از مقاله
چکیده
از جمله سازمانهایی که امروزه بیش از سایر سازمانها در زمینه خلاقیت و نوآوری و پرورش آنها مسئولیت دارد سازمان آموزش و پرورش است. زیرا آموزش و پرورش زیربنای اصلی و عمده شخصیت و دیدگاههای مردمی و رشد ابعاد وجود آدمی است. خلاقیت نه فقط به هوش و تفکر بلکه به سازمان شخصیتی فرد نیز مربوط می شود . در این مقاله به صورت مروری مطالعات زیادی که در داخل و خارج کشور صورت گرفته است مورد بررسی قرار گرفته اند. بر اساس نتایج مطالعات انجام شده و آورده شده در پژوهش آموزش حل خلاقانه مسأله، آموزش مهارتهای مثبت اندیشی در مدارس، برنامه های آموزش خلاقیت برای معلمان، آموزش فن بارش افکار فکری در مدارس، مجهز نمودن مدارس به فناوری ها و مواد و وسایل نوین آموزشی و غیره ... می توانند در افزایش خلاقیت و نوآوری دانش آموزان موثر باشند.
مقدمه
بحث تغییر و نوآوری در قرن حاضر بحث دنیای علم است و عصر امروز، عصر تغییر و عصر انفجار علم، عصر پیدایش سازمانهای متعدد علمی، اجتماعی و اقتصادی و عصر نوآفرینی و نوآوری است. جهان امروز با شتاب فوقالعاده در حال تحول و دگرگونی است و دامنه معرفت و دانش و فن آوری به سرعت فزونی می گیرد و نوآفرینی جزو ضروریات هستی نظامهای مختلف فرهنگ، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است - صافی، . - 5 :1384 امروزه ملتی پیشرفته است و توانایی پیشرفت دارد که افراد آن به تفکر و استدلال درست عادت کرده باشند - خادمیان، . - 11 :1385 از سازمانهایی که امروزه بیش از سایر سازمانها در زمینه پرورش خلاقیت و نوآوری مسئولیت دارند سازمان آموزش و پرورش است.
زیرا آموزش و پرورش زیربنای اصلی و عمده شخصیت و دیدگاههای مردمی و رشد ابعاد وجود آدمی است. والدین خلاق، معلمان خلاق، مدیران خلاق، محصلان خلاق و ... افرادی هستند که می توانند جامعه خود را به اوج پیشرفت برسانند و افتخاراتی را نصیب آن بکنند. البته خلاقیت در هر امر، مستلزم جرات اندیشیدن و مطالعه درباره مسائل حال و آینده باشد و توجه به این نکته مهم است که مسائل تازه را نمی توان با روش های قدیمی حل کرد، بسیار حائز اهمیت است. طرز برخورد معلمان با یک نوآوری در نهایت تعیین کننده موفقیت و شکست آنهاست - خادمیان، . - 11 :1385
پیشینه تحقیق
بررسی پیشینه تحقیقات مک کنین - 9 - ، 1968، مانسفید - 10 - و باس، 1981 ، کاتل - 11 - و بوچر 1968، نشان می دهد که پیروان اصالت ذات، خلاقیت را یک توانایی و وصفت بالقوه تلقی می کردند، ولی حتی متفکران پیشرو - ترمن - 12 - ، 1925، کالکس - 13 - ، 1926 ، گالتن - - 14، - 1869 نیز بر این باور بودند که هر چند خلاقیت نیز مانند هوش، بعد ارثی دارد، باز هم عوامل محیطی می توانند بر این توانایی اثر بگذارند سندرز و سندرز - 1 - ، در کتاب آموزش خلاقیت از طریق استعاره از طریق تاکید می کند که برای پرورش خلاقیت باید کودکان و نوجوانان امکان تفکر داد و آنان را از انجام دادن فعالیتهای قالبی و از پیش تعیین شده تا حد امکان بر حذر داشت. در رابطه با پرورش خلاقیت، پژوهشهای آلبیرخ - 15 - ، 1978، محمدی - 1370 - - 2 - نشان داده اند که افراد خلاق به مراتب بیشتر از افراد غیر خلاق توانایی پرورش خلاقیت را در دیگران دارند.
مفهوم خلاقیت
خلاقیت توانایی فرد برای تولید ایده ها ، نظریه ها ، بینش ها یا اشیاء جدید و بدیع و بازسازی مجدد در علوم و سایر زمینه ها است که توسط متخصصان اصیل و از نظر علمی؛ زیبا شناسی ، تکنولوژی و اجتماعی با ارزش تلقی گردد.« - ورنون 1989 ، ص - 94 در قرآن نیز از آفرینندگی گاهی به معنی تسخیر تعبیر شده است و» تسخر لکم ما فی السموات فی الارض جمیعاً« - سوره جائیه - آیه - 13 ؛ خداوند متعال آنچنان نیرویی به انسانها بخشیده است که می توانند با فکر و خلاقیت خود بر همه مخلوقات و پدیده های جهان تسلط داشته باشند و باعث دگرگونی و سازماندهی آنها شوند.
یکی از رویکردهای اصلی یک سازمان نوآوری است. سازمان ها در شکوفاسازی استعدادها و توان خلاقیت و نوآوری نیروی انسانی نقش بسزایی دارند. سازمان زمانی موفق است که بتواند نیازهای نیروی انسانی موجود را برآورده سازد و به پرورش قوه ابتکار و خلاقیت آنها بپردازد و آنها را به تلاش و کوشش وادار نماید و از این رهگذر بهره وری سازمان را ارتقا بخشد. تلاش های خلاق وسیله ای برای نوآوری است. خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکری است و نوآوری بیشتر جنبه عملی دارد و در حقیقت محصول نهایی عمل خلاقیت است - فرنودیان، . - 6 :1370 نوآوری فرایند گرفتن ایده خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمات و روش های جدید عملیات است. - رابینز، . - 1369
بنابراین در یک تعریف کلی می توان نوآوری را به عنوان هر ایده جدید نسبت به یک سازمان و یا یک صنعت و یا یک ملت و یا در جهان تعریف کرد - خداداد حسینی، - 48 :1378 که در پیشبرد کاری مدیران مؤثر است و باید به آن توجه نمایند. از نظر »پرکنیز« تفکر خلاق، تفکری است که به نحوی تشکیل شده که منجر به نتایج تازه و نو میشود . به نظر »ویلیام جیمز«، همه ما توانایی و استعداد خلاقیت را داریم ولی متاسفانه در طول زندگی ودر مسیر آموزش یاد میگیریم که غیر خلاق باشیم.
به عبارتی در سطح کلی محیط یادگیری اعم از خانه، مدرسه و اجتماع ما را به تفکر همگرا عادت میدهند . - اسپرینتهال، 1977،ص - 576 او معتقد است دوران کودکی سرآغاز شکل گیری روند تفکر خلاق محسوب میشود - همان منبع، ص - 517 در دایره المعارف روانشناسی، » آیسنک، آرنولد، مای لی « ، خلاقیت به منزله ظرفیت دیدن روابط جدید پدید آوردن، اندیشه های غیر معمول و فاصله گرفتن از الگوهای سنتی تفکر، قلمداد گردیده .
اهمیت خلاقیت
خلاقیت زیباترین و شگفت انگیزترین خصیصه ی انسان است. غنا، پویایی و بقای هر فرهنگ و تمدنی به خلاقیت مردمان آن بستگی دارد و این واقعیت را تاریخ بارها به اثبات رسانده است. اکنون در آغاز هزاره ی سوم به جرأت می توان گفت خلاقیت همان چیزی است که زندگی مدرن بشر متمدن را از زندگی ابتدایی انسان نخستین جدا می کند. اگر اکنون در شروع قرن بیست ویکم مشاهده می کنیم که در قسمتی از دنیا انسان هایی رؤیایی دست یابی به کرات دور دست و سکونت در فضا را به واقعیتی عینی بدل کرده اند ، برای لحظه ای بیندیشیم که در همین لحظه در گوشه های دیگری از دنیا ، انسان های دیگری نیز زندگی می کنند که شیوه ی زیستن آنها همانند بشر هزاران سال پیش است ، به راز خلاقیت ، این موهبت منحصر به فرد انسان ، پی خواهیم برد .
- 3 - تصاویر ذهنی که ما به کودکان خود می دهیم، آینده آنها را شکل می بخشند. این تصاویر ذهنی بصورت پیشگویی هایی هستند که به تحقق در می آیندو تصویر ذهنی شما میزان شاد بودن، مفید بودن و خلاق بودن کودکتان را شکل می بخشند، مطمئناً تصویر ذهنی شما برای هر یک از کودکانتان بیش از آنچه انجام می دهید و یا به آنها می گویید در رشد انگیزه خلاقیت و موفقیت آنها در آینده موثر خواهد بود. - 4 -
مروری بر مطالعات انجام شده در ارتباط با خلاقیت و نوآوری دانش آموزان در داخل و خارج کشور در تحقیق انجام شده توسط میدو و پارنز - 2007 - 1 مشخص شد که آموزش حل مسأله اثر چشمگیری در افزایش خلاقیت افراد تحت آموزش دارد. مطالعهی پالتاسینگ - 2008 - 2 بر روی دانش آموزان کلاس ششم در مورد تأثیر اجرای فن سینکتیکس - در مورد درس علم زندگی - بر میزان خلاقیت آنان، حاکی از اثرگذاری مثبت این فن آموزشی در برابر رو شهای سنتی بود. والاس - 2007 - 3 نشان داده است که در کلاس های خلاق، فکر بیش از حافظه ارزش دارد و عامل خلاقیت را عامل تعادل بین امنیت روانی و آزادی دانش آموزان برای ریسک پذیری آنان می داند.
اریک - 2005 - مولفه های پرورش خلاقیت در دانش آموزان را معلمان، محتوی برنامه درسی، خانواده، روش های تدریس، محیط آموزشی و دانش آموز ذکر کرده است. او نشان داده که افراد خلاق صفت های مشترکی ازجمله علاقه مندی به تجربه، اعتماد به نفس، استقلال، انعطاف، میل به ریسک پذیری، شجاعت و جرات فردی، ابتکار، شوخ طبعی دارند. برون - 1392 - در مقاله ای با عنوان تأثیر آموزش حل خلاق مسأله بر مؤلفه های خلاقیت دانش آموزان نتیجه می گیرند که با آموزش حل خلاقانه مسأله می توان خلاقیت - سیالی، ابتکار و انعطاف پذیری - دانش آموزان را افزایش داد. دستغیب و همکاران - 1391 - در مقاله ای با عنوان تأثیر آموزش مهارتهای مثبت اندیشی بر خلاقیت دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان نتیجه گیری می گیرند که با آموزش مهارتهای مثبت اندیشی میتوان خلاقیت دانش آموزان را افزایش داد.
یعقوبی وهمکاران - 1390 - در پژوهش با عنوان مقایسه ی اثربخشی فنون مختلف آموزش تفکرخلاق بر خلاقیت دانش آموزان پایهی اول دوره ی متوسطه نیجه می گیرند که تنها فن بارش فکری بر خلاقیت تأثیر معناداری گذارد. اثر روش اسکمپر قابل توجه ولی غیر معنادار است و سینکتیکس هیچ تأثیری در آن نداشته است بنابراین، آموزش فن بارش فکری می تواند منجر به افزایش خلاقیت دانش آموزان شود.
