بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر آموزش تفکر خلاق بر مهارت بهبودگری دانش آموزان دوره ی راهنمایی اجرا گردید. روش پژوهش شبه آزمایشی و در قالب طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه ی آماری این پژوهش شامل 355 دانش آموز دختر دوره ی راهنمایی شهرستان آستانه اشرفیه در سال تحصیلی 1390-91 بود که 40 نفر با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب گردیدند و از طریق همتاسازی - از لحاظ نمره ی حاصل از آزمون خلاقیت تورنس - در گروه کنترل و آزمایش - هر گروه 20 نفر - جایگزین شدند.
این پژوهش به صورت یک کارگاه آموزشی20 ساعته در 10 جلسه ی 2 ساعته و در قالب بسته آموزشی اجرا گردید. در طول دوره ی آموزش، گروه کنترل به انجام فعالیت های عادی کلاسی، مشغول بودند. ابزار ارزیابی مهارت بهبودگری دانش آموزان، آزمون ترکیب نوآورانه - بهبودگری - بود که پس از تأیید روایی صوری و محتوایی، پایایی آن با آلفای کرونباخ - - 0/77 محاسبه شد.
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t وابسته و همچنین از آزمون t در گروه های مستقل استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون ها نشان داد که بین دو گروه از لحاظ متغیر وابسته، تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر، برنامه ی آموزش تفکر خلاق، باعث بهبود در مهارت بهبودگری دانش آموزان می شود.
.1 مقدمه
بشر امروزی برای رویارویی مولد و مؤثر با چالش های علمی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی، بستری مناسب تر و کارآمد تر از نظام تعلیم و تربیت شناسایی نکرده است و بدین سبب، نزد انسان های هوشمند، تحول در نظام های آموزش و پرورش، به عنوان پیش نیاز و یک ضرورت اساسی برای رسیدن و نیل به اهداف توسعه پایدار ارزیابی شده است
میزان افزایش تفکر خلاق یکی از معیارهای اصلی کارآیی هر نظام آموزشی است. رسالت تعلیم وتربیت، بار آوردن افرادی است که بتوانند تفکر کنند و به ماحصل تفکر دیگران اکتفا نکنند؛ یعنی پرورش افرادی دارای تفکر خلاق که مایل به تحقیق و بررسی هستند نه کسانیکه صرفاً پذیرای آنچه گفته می شود
یکی از مهم ترین وجوه تمایز انسان از دیگر موجودات، قدرت تفکر و خلاقیت و قدرت دستکاری در ذهن و پدیده ها و قدرت کشف و تولید ابزار واندیشه های جدید است، البته همه انسان ها کم و بیش خلاق هستند و این توانایی با درجات مختلف در همه انسان ها وجوددارد. تکنیک های خلاقیت به عنوان ابزاری برای رشد خلاقیت و افزایش توان حل مسائل، کمک شایانی به توان فرد درتمام مراحل خلاقیت و فرآیند حل مسأله می کند. به عبارت دیگر هر یک از فنون خلاقیت، مرحله یا مراحلی از فرآیند خلاقیت را تقویت می کنند
بیشک، هر جامعهای به داشتن افرادی خلاق1 و مبتکر به خود میبالد و در عصر حاضر، اهمیت افراد خلاق بسیار روشن است. افراد خلاق با راهحلهای مناسبی، حال را به آینده انتقال میدهند. روشن است که جوامع باید استفاده ی مناسب را از این نعمت به عمل آورند تا از نعمت زندگی به نحوی شایسته بهرهمند شوند. در حال حاضر، بعضی از کشورهای پیشرفته، آموزشهای ویژهای به دانشآموزان خلاق ارایه میدهند. آنان دریافتهاند که یک فکر تازه، یک جهش فکری و یک اندیشه نو چه تأثیر شگرفی در موقعیت و وضعیت آنها دارد به همین سبب، به آن اهمیت ویژهای میدهند
برای پرورش خلاقیت می توان از تکنیک های خلاقانه استفاده کردتکنیک های خلاقیت به سه دسته تقسیم می شود.تکنیک خلاقیت فردی،گروهی، فردی وگروهی هرکدام از تکنیک های خلاقیت به منظورهای مختلف خاصی طراحی گردیده اند
پرورش و نوآوری، یکی از مواردی است که گاردنر در استعداد افراد در نظر گرفته است، به این ترتیب گاردنر و استنبرگ ادعا می کنند که در همه ی افراد استعداد وجود دارد. دانشمندان دیگر نیز اظهار کردند که پذیرفتن یک مفهوم کلی از مهارت های فکری برتر مختص به یک نوع تفکر یا انواع دیگر تفکر نیست، بلکه باید به یک روش مفیدتر تاکید کرد، که مقایسه بین مهارتهای فکری پایین - تکرار کردن، حفظ کردن و غیره - و مهارتهای فکری که به فعالیت هوشی بالا نیاز دارد سازنده باشد
از آنجایی که افراد در زندگی روزمره شان با مشکلات مشخص و نامشخص دست و پنجه نرم می کنند، مشکلات مشخص به روش مشخصی حل می شود چرا که الگوریتم1 تعیین شده ای جهت حل مشکلات مشخص شده وجود دارد اما مشکلات نامشخص راه حل مشخصی ندارد. مهارت بهبودگری - 2ارتقاء بخشیدن - را می توان به عنوان استراتژی3تجربی برای حل مشکلات نامشخص ارایه و در امور مربوطه استفاده نمود.
مهارت بهبودگری را اخیراً مهارت در آینده4 تعریف کرده اند - پاسیگ5، - 2001 که بندرت و شاید هرگز در مدارس آموزش داده نشده است. این مهارت به عنوان هفتمین طبقه بندی مهارت های شناختی آینده در نظر گرفته شده است. بر اساس بررسی های انجام شده هر کدام از 6 طبقه شناختی بلوم 1956 - 6 - ، جنبه جدیدی را شامل می شوند که نیازهای آینده دانش آموزان را نشان می دهند. در رأس این 6 طبقه بلوم، طبقه تطابق یافته با آینده در طبقه هفتم اضافه شده است که به آن مهارت بهبود گری گفته می شود.
مهارت بهبودگری به معنای انتخاب مجموعه مناسب اطلاعات و استفاده از آنها در حل مشکل در شرایط مختلف زمانی و مکانی می باشد. این مهارت به تطابق سازی های پیچیده عقاید مختلف در زمان واقعی در فرایند ایجاد عقاید جدید کمک می کند.کسب مهارت، احتمال انتخاب اطلاعات مربوط و امروزی و کاربرد آن در برابر حل مسائل و ایجاد نظریه های جدید را ایجاد می کند. در مهارت بهبودگری جمع آوری، انتخاب، رد و جمع بندی مقدار زیادی اطلاعات از منابع اطلاعاتی به منظور ایجاد و تنظیم نظریه های جدید ضروری است
پاسیگ، - 2001، در مدلی بیان می کند که مهارت بهبودگری در پنج مرحله و پشت سر هم ایجاد می شود که شامل: هدف7، پردازش8، تولید 9، ارزشیابی10 و تداوم 11است و این مدل برای همراهی دانش آموزان طراحی شده است به شکلی که آنها بتوانند اطلاعاتشان را از طریق تعیین و تنظیم نظریه های جدید ارتقاء دهند به شکلی که آن نظریه قدرت حل مسئله را دارا باشد.
مهارت بهبود گری که توانایی حل مسائل نامشخص را نشان و احتمال افزایش امکانات دانش آموزان را برای مهارت های تفکر در درجه بالاتر فراهم کرده و فرصت استفاده از زبان ابتکار در فرایندهای یادگیری فراهم می کند. با استفاده از این مهارت دانش آموزان قادر به روبه رو شدن با مسائل پیچیده و واقعی زندگی به طور موفقیت آمیز هستند و راه حل هایی را با منابع موجود و در دسترس می سازند
تمام تلاش پدر و مادر و معلمان این است که کودک را برای زندگی در دنیای فردا آماده کنند و تمام مهارت هایی را که برای زندگی آینده لازم داد به او بیاموزند. اما دنیای فردا چگونه دنیایی است و کودکان ما به چه مهارت هایی برای داشتن یک زندگی موفق در آن نیاز دارند؟ با نگاهی به اطراف متوجه می شویم که دنیای ما به سرعت در حال تغییر است و پیشرفت علم و تکنولوژی به گونه ای است که ما هر روز باید مهارت های تازه ای را بیاموزیم تا بتوانیم از عهده ی کارهای روزمره ی زندگی مان برآییم. مطمئناً با این تغییرات سریع دیگر یاددادن یک یا چند مهارت محدود، به تنهایی نمی تواند کمکی به آینده ی کودکان ما کند.
آینده ای که تغییرات در آن بسیار سریع تر از زمان ماست. چاره ی کار در این است که به کودکان بیاموزیم چگونه می توانند با تغییرات کنار بیایند و در شرایط مختلف، بهترین تصمیم ها را بگیرند. تفکر خلاق، مهارتی است که به کودکان کمک می کند تا یاد بگیرند چگونه با محیط خود تعامل داشته باشند و چگونه خود بتوانند از عهده ی تصمیم های خود برآیند
امروزه باید توجه داشت که در آموزش کودکان فقط مواد آموزشی نیستند که اهمیت دارند بلکه نحوه یا کیفیت آموزش، سطح رشد آن ها، علایق و تجربیاتشان نیز در امر آموزش تأثیر فراوان دارد. این باور باعث شده است که روش های انتخابی برای ارائه مطالب آموزشی توجه متخصصان را بیش تر به خود جلب کند
در رابطه با بهبودگری در داخل کشور تحقیقات چندانی انجام نشده است. توجه جدی و عمیق به موضوع مهارت بهبودگری به سال 2003 برمی گردد. در این سال، پاسیگ پروژه ی تحقیقاتی خود را در زمینه ی بهبودگری انجام داده است. پاسیگ - 2003 - ، بیان می دارد که مهارت تفکر بهبودگری اهمیت روز افزونی بر روندهای تفکر آینده دارد. فارغ التحصیلان مدارس امروزه به مجموعه ای از مهارت های شناختی و یادگیری نیاز خواهند داشت که نشان دهنده تغییرات مهمی است که آنها با آن رو به رو خواهد بود. و این تغییرات پایه های جامعه را تغییر داده و تمام جنبه های زندگی را در بر خواهد داشت.
نتیجه تحقیق جهانی - 1385 - ، نشان داد که آموزش خلاقیت بر پرورش روحیه ی پژوهشگری کودکان و نوجوانان موثر است. شکوهی - 1386 - ، در تحقیق خود نتیجه گرفت که فعالیت های تدریس مبتنی برتفکر خلاق، بر فعالیت یادگیری دانش آموزان دوره ابتدایی موثر است.
نتیجه تحقیق چراغ چشم - 1386 - ، نشان داد که شیوه های تدریس مبتنی بر تکنیک های خلاقیت، در آموزش و یادگیری دانش آموزان موثر است.و نتیجه تحقیق پیرخائفی - 1388 - ، آموزش خلاقیت موجب افزایش سطح مولفه های فراشناختی خلاقیت در دانشجویان آموزش دیده شده است. همچنین نتیجه تحقیق فاسکو - 2001 - 2، بیانگر این است که آموزش خلاق، می تواند یادگیری را افزایش دهد و نتیجه پژوهش یاچیام - 2003 - 3، نشان داد که از میان دو استراتژی تایپ با نگاه کردن به صفحه کلید و تایپ بدون نگاه کردن به صفحه کلید، استراتژی دوم موفق تر و کاربردی تر می باشد به علت مهارت بهبود گری که همان حداکثرسازی میزان تقویت موضعی در امر آموزش تایپ کردن است
نتیجه تحقیق فیشر - 2005 - 4، بیان می کند که مهارت های تفکر روش هایی هستند که با آنها بشر، اندیشه ورز می شود و ارتقا مهارت های تفکر به آنها در درک بیشتر یادگیری و زندگی کمک خواهد کرد. بنابراین برای یادگیری در طول زندگی، شهروند فعال بودن و فردی با احساس و باهوش بودن برای مهارت های تفکر لازم می باشد.
نتیجه تحقیق مارگالیوت - 2005 - 5 ، نشان داد که بهبودگری به عنوان مهارت انتخاب مناسب اطلاعات و پیاده سازی آن برای حل مشکل مربوط به موقعیت های زمانی و مکانی متفاوت به منظور بهبود بخشی آن ترکیب می باشد که قابل آموزش دادن است او مدل هرم مارپیچی را برای ترویج مهارت بهبودگری، طراحی کرد که شامل سه بخش: دانش علمی، دانش فرهنگی و زمینه شخصی است.
او معتقد است که با این مدل می توان مهارت بهبودگری را به معلمان آموزش داد. نتیجه تحقیق کوهن - 2006 - 6، نشان داد که آموزش حرفه ای با وجود معلم و بدون معلم مستلزم این است که معلمان از آینده شناختی دانش آموزان آگاه باشند و به آنها روش هایی را بیاموزند تا نه تنها دانش خود را بلکه موفقیت شناختی آنها را ارزیابی کنند. در واقع اهمیت این روش ارزیابی نیاز دانش آموزان و آماده سازی دانش آموزان برای دنیای آینده می باشد. از آنجایی که پرورش تفکر خلاق و ایجاد مهارت بهبودگری، نقش مهمی در آینده ی فرزندانمان ایفا می کند.
یورن و استاگنیتی - 2009 - 7معتقدند کودک در بازی، بسیاری از مهارتهایی که برای پیشرفت تحصیلی لازم است مانند حل مسأله، خلاقیت، تفکر، فهم داستان و استفاده از بافت را کسب می کند
پژوهشها نشان می دهد که کودکان از طریق بازی یاد می گیرند، بر دنیای اطرافشان مسلط می شوند و آن را اداره می کنند. می توانند مهارتهای حل مسأله و همدلی را توسعه دهند، تنشها را کاهش دهند و با حوادث گذشته سازگار شوند، تا جایی که بازی، از روشهای جدید و کارآمد موثر بر خلاقیت شناخته شده است”رادبخش و همکاران،. - 1392 بازی، انعطاف پذیری و مهارت های حل مسأله لازم برای برای خلاق بودن را تقویت کرده و مهارت تفکر خلاق را افزایش می دهد
خلاقیت به معنی توانایی دستیابی به چیزی به شکل بدیع، فرآیندی است که در برگیرنده عناصر عاطفی و انگیزشی است. وال - 2005 - خلاقیت را فکر یا فرآورده نوآورانه ارزشمند و دارای قابلیت اجرا دانسته است.
