بخشی از مقاله
چکیده
مقوله قابلیت اطمینان در صنعت حمل و نقل ریلی اهمیت بسیاری دارد. این در حالی است که در ادبیات موضوع مدل مناسبی جهت مقایسه قابلیت اطمینان وجود ندارد و استفاده از میانگین تاخیرها متداول است که با محدودیتهای بسیاری روبروست. در این پژوهش مدلی بر مبنای تحلیل پوششی دادهها جهت سنجش کارایی نواحی مختلف راهآهن ایران ارائه میگردد. بر اساس دادههای موجود، تعداد قطار ایجادی در ناحیه و قطار -کیلومتر مسافری عبوری از ناحیه به عنوان ورودی و میزان تاخیر قطارها از مبدا ناحیه و تاخیر ناشی از سیر قطارهای مسافری در منطقه - به دقیقه - به عنوان خروجی در نظر گرفته شدند. مدل بر اساس بازده متغیر به مقیاس حل و نتایج آن ارائه شده است.
-1 مقدمه
شبکه ریلی ایران بالغ بر 10 هزار کیلومتر خط اصلی دارد و سالانه بیش از 23 میلیون مسافر از این شیوه حمل و نقلی برای سفرهای خود استفاده نموده و حدود 12.9 میلیارد مسافر-کیلومتر جا به جایی در شبکه صورت می گیرد. [1]حمل و نقل ریلی با دارا بودن مزایایی چون ایمنی بالا، آلودگی کمتر زیست محیطی نقش مهمی در توسعه پایدار کشورها ایفا مینماید. تاخیر قطارها از عوامل بسیار نامطلوب برای مسافران بوده و قابلیت اطمینان به زمان سفر را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد.. نواحی مختلف راه آهن ایران عملکرد متفاوتی در این خصوص دارند و تاکنون مدل ریاضی مناسبی جهت سنجش کارایی آنها از نظر قابلیت اطمینان وجود ندارد که موضوع این پژوهش میباشد.
-2 قابلیت اطمینان در شبکه ریلی
-1-2 معرفی شبکه ریلی ایران
در شبکه ریلی ایران با بیش از 10 هزار کیلومتر خط سالانه بالغ بر 40 هزار تن بار و 23 میلیون نفر مسافر حمل می شود.[1] شبکه ریلی کشور به صورت شعاعی و با مرکزیت شهر تهران ساخته شده است و بسیاری از شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی به خطوط ریلی متصل هستند. شکل 1 گستردگی خطوط ریلی در سطح کشور را نمایش می دهد: با توجه به گستردگی خطوط ریلی در کل کشور و به منظور مدیریت امور عملیاتی در تمام نقاط و نیز تسریع در رسیدگی به مسائل و رویدادها، 19 اداره کل منطقه - ناحیه - در ساختار سازمانی شرکت راه آهن ج.ا.ا در نظر گرفته شده است. شکل 2 ساختار سازمانی شرکت راه آهن و جایگاه نواحی راه آهن را نمایش می دهد.
شکل:2 ساختار سازمانی شرکت راه آهن ج.ا.ا [2]
با توجه به سیر روزانه بیش از 200 قطار مسافری در سطح کشور و عبور قطارهای مسافری از چندین ناحیه برای رسیدن از مبدا به مقصد، نقش ادارت کل مناطق در افزایش کیفیت سیر قطارهای مسافری و افزایش رضایت مسافرین بسیار حائز اهمیت است. به همین دلیل در این مقاله سعی شده است تا با در نظر گرفتن معیارهایی برای قابلیت اطمینان در شبکه، نسبت به بررسی وضعیت هر یک از ادارات کل مناطق در این معیار و مقایسه آنها با یکدیگر پرداخته شود.
-2-2 عملکرد ادارات کل مناطق راه آهن در حمل مسافر
متوسط مسافت طی شده توسط مسافرین در شبکه ریلی کشور، حدود 550 کیلومتر است و بیانگر آن است که قطارهای مسافری، مسافتهای طولانی را در کشور طی می کنند. بررسی های آماری نشان می دهد که علاوه بر اینکه گستردگی مناطق مختلف راه آهن با هم متفاوت است، حجم تردد قطارهای مسافری و در نتیجه میزان جابجایی مسافر نیز در مناطق مختلف راه آهن یکسان نیست.
-3-2 قابلیت اطمینان و مروری بر ادبیات موضوع
وقت شناسیٌ ، قابلیت اطمینان و ثباتٍ مفاهیم بسیار نزدیک و وابسته به یکدیگر در حمل و نقل ریلی میباشند. درصد قطارهایی که از مبدأ در بازه ی زمانی مشخص شده حرکت مینمایند و یا به مقصد در بازه زمانی مشخص شده میرسند، درصد وقت شناسی و ثباتجدول زمانی قابلیّت آن برای پوشش دادن تغییرها و بازگشت به وضعیّت مطلوب است .[3] قابلیت اطمینان در حمل و نقل ریلی مفهوم بسیار پیچیدهای ایست و عوامل متعددی بر آن تاثیر گذاراست.
مدلهای ریاضی متنوعی برای بهینه سازی قابلیت اطمینان برنامه حرکت قطارها توسط ورومنسَ ارائه شده و وی شبکه ریلی را سیستمی دینامیک، احتمالی، بسیار بزرگ و پیچیده برمی شمارد .[4] میانگین تاخیر قطارها به عنوان تاخیر معیاری برای قابلیت اطمینانُ در نظر گرفته میشود که استفاده از آن دارای محدودیتهای بسیاری است. [5 ] به زبان ساده منظور از قابلیت اطمینان، میزان تطابق مدت زمان واقعی سفر و مدت زمان مورد انتظار - برنامه ریزی شده - است.
اگر قطاری دیر به مقصد برسد، یعنی زمان سفر برای مسافرین قابلیت اطمینان ندارد. افزایش قابلیت اطمینان زمانی برای سفرهای ریلی سخت است و چنانچه بخواهیم زمانی را به عنوان ذخیره برای افزایش قابلیت اطمینان به مدت سفر اضافه کنیم، مدت زمان سفر افزایش می یابد و این درحالی است که مدت زمان سفر، خود موضوع مهمی در انتخاب وسیله حمل و نقلی است. علاوه بر نظر مسافران، قابلیت اطمینان تاثیر بسیاری در میزان استفاده از ظرفیت خطوط ریلی دارد - شکل . - 3
شکل:3 تاثیر متقابل قابلیت اطمینان و ظرفیت شبکه [6]
تاخیر قطارها به میزان ارزش زمان باعث بروز هزینه های مستقیم و غیر مستقیم برای مسافران می شود و لذا بسیار نامطلوب است. راه آهن ایران به منظور جبران بخشی از این هزینه ها طبق جدولی که همه ساله به روز رسانی میشود - جدول شماره - 2 اقدام به پرداخت خسارت تاخیر به مسافران مینماید که میتواند تا 100 درصد قیمت بلیت را شامل شود. کاهش بار مالی این خسارتها اهمیت توجه به بحث قابلیت اطمینان قطار و کارایی نواحی در این خصوص را دوچندان میسازد.
