بخشی از مقاله
چکیده: همواره بانک ها و موسسات مالی، جهت افزایش درآمد و باقی ماندن در عرصه تنگاتنگ اقتصادی سعی در تخصیص منابع مالی و تسهیلات به شرکتهایی دارند که ضمن برخورداری از ریسک پایین، توانایی باز پرداخت اصل وام و سود آن را در موعد مقرر داشته باشند .حال بانک ها در صورتی می توانند تسهیلات خود را به صورت صحیح ارائه دهند که از معیار و ملاک مناسبی برای ارزیابی مشتریان برخوردار باشند به گونه ای که تسهیلات بانکی را به مشتریان مطلوب اختصاص دهند .
مشتری مطلوب به مشتری گفته می شود که ضمن هزینه نمودن تسهیلات دریافتی در بخشهای اعطا شده ، آن راتمام و کمال و بدون دیرکرد به سیستم بانکی باز گرداند .از این رو بررسی ریسک اعتباری مشتریان حقوقی بانک ها و رتبه بندی آنها بر این مبنا بسیار حائز اهمیت می باشد .این مقاله از طریق مرور بر ادبیات پیشین و روش کتابخانه ای با هدف بررسی عوامل مؤثر بر ریسک اعتباری و رتبه بندی اعتباری مشتریان حقوقی متقاضی تسهیلات ، با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها انجام شده است .
ابتدا به شرح مفاهیم اصلی از جمله ریسک اعتباری و مدیریت آن می پردازیم .سپس مفهموم رتبه بندی و اهمیت آن را بررسی می کنیم و در نهایت استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها جهت رتبه بندی مشتریان حقوقی راارائه خواهیم دادو در نهایت مدل مدیریت خطرپذیری اعتباری با به کارگیری روش تحلیل پوششی داده ها را ارائه خواهیم داد و نشان می دهیم که این روش در کاهش ریسک اعتباری بسیار اثر بخش است.
مقدمه
امروزه کشور هایی با الگویی کارامد در تخصیص سرمایه به بخش های مختلف اقتصادی، اغلب از پیشرفت اقتصادی و در نتیجه رفاه اجتماعی بالاتری برخوردار می باشند - - Gutman,1994 تجهیز و تخصیص منابع مالی به فعالیت های اقتصادی از طریق بازار مالی صورت می پذیرد که بازار اعتبارات بانکی قسمتی از این بازار است . مهم ترین فعالیت بانک ها جمع آوری منابع مالی وتخصیص آن ها به بخش های مختلف اقتصادی می باشد .
اما باید توجه داشت که از یک طرف، همین منابع مالی، تأمین کننده نیاز های بانک از جهت اعطای تسهیلات بوده و از طرف دیگر بانک ها باید منابع مالی محدود خود را به صورت بهینه به تولید کالا ها و خدمات اختصاص دهند که به معنای فعالیت بنگاه در سطح کارا می باشد، چرا که از نظر . تئوری های اقتصاد، کارایی نتیجه بهینه سازی تولید و تخصیص منابع است - .شوری، - 1366 بنابراین بانک ها در صدد اعطای تسهیلات خود به شرکت هایی هستند که ضمن برخورداری از ریسک پایین بتوانند بازده متناسب با سود تسهیلات اعطایی را داشته باشند .
این امر زمانی محقق می شود که بانک ها قادر به شناسایی مشتریان اعتباری خود بوده و بتوانند آن ها را براساس توانایی و تمایل نسبت به بازپرداخت کامل و به موقع تعهدات با استفاده از معیار های مالی و غیر مالی مناسب، طبقه بندی کنند؛ زیرا در چنین سیستمی تسهیلات به متقاضیانی اعطا می شود که از ریسک اعتباری کمتری برخوردار بوده و احتمال بازپرداخت بدهی آن ها در موعد مقرر بیشتر است.
با در نظر گرفتن این نکته که این وجوه می توانند به عنوان منبع مالی برای اعطای تسهیلات بعدی مورد استفاده قرار گیرند، در این صورت نقش بسیار مهمی در افزایش سرمایه گذاری، رشد و توسعه اقتصادی کشور دارند - John, Edward, Paul, 1994 - علی رغم اهمیت ریسک اعتباری در فعالیت های بانکی و مؤسسات مالی به نظر می رسد که حرکت منسجم و سازمان یافته ای برای ایجاد مدل های ریسک اعتباری در کشور صورت نگرفته است.
اگرچه ارائه تعریف از اعتبار کار دشواریست؛ اما اعتبار مفهومی است که همه تجار از آن درک مشترکی دارند .اعتبار توسط اعتبار دهنده اعطا می شود و توسط بدهکاران گرفته می شود؛ به عبارتی اعتبار معرف مقدار پولی است که در تاریخی در آینده پرداخت خواهد شد و از آن جهت که ممکن است پرداختهای مورد انتظار محقق نشوند، ریسک اعتباری وجود دارد.ریسک اعتباری ،ریسکی که طرف مقابل طبق قرارداد یا تعهدخود عمل نخواهد کرد .
این کار شاید به علت عدم موفقیت در تهیه کالا و خدمات و یا به علت عدم اجرای وام تعهد شده یا شکست در پرداخت کامل و به موقع مبلغی باشد که قرض گرفته شده است. در این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که آیا روش تحلیل پوششی داده ها از کارایی لازم برای رتبه بندی اعتباری مشتریان حقوقی بانک ها برخوردار است؟ اهمیت این مسأله موجب شده است تا مقاله حاضر به بررسی رتبه بندی ریسک اعتباری مشتریان حقوقی متقاضی تسهیلات بانکی با در نظر گرفتن ابعاد مالی و غیر مالی و با به کارگیری روش تحلیل پوششی داده ها بپردازد.
تعریف ریسک وانواع آن در صنعت بانکداری
ریسک زمانی است که امکان تولید بیشتر یک محصول وجود داشته باشد و تولید نهایی نامعلوم باشد .این می تواند به مفهوم نوسان غیر انتظاری تولیدات نیز باشد - - khan, Ahmed, 2001 در فرهنگ لانگمن واژه ریسک به احتمال بروز خطر یا روبرو شدن با خطر، صدمه و خسارت دیدن، کاهش درآمد و زیان گفته می شود . ریسک را از دیدگاه بانکداری، به معنای عدم قطعیت در رابطه با یک اتفاق تعریف می کند. - - Rose, Peter, 1999
بانک ها با ریسک های متعددی روبرو می باشند که بر سودآوری آنها در طول فعالیت تجاری شان اثر می گذارند .مدیریت این ریسک ها همیشه یکی از بخش های عمده و اصلی مدیریت بانکی را تشکیل می داده است .بنابراین بانک ها را اینگونه نیز می توان تعریف نمود : مؤسساتی با ویژگی متعادل نمودن سود و زیان فرصت های مختلف با هدف به حداکثر رساندن سود دهی .بانک ها با ارائه قراردادهای مالی با ویژگی های مناسب و مطلوب سود و بازپرداخت به سپرده گذاران، در واقع مشوق پس انداز کردن پول در بانک ها می گردند، بانک ها از طریق معین نمودن میزان تقاضای اعتبار، سرمایه را به سمت کاربردهای سودبخش و تولیدی اجتماعی سوق می دهند .محققان منابع اصلی ریسک های بانکی را به انواع مختلف تقسیم بندی کرده اند .پایل این منابع را به 4 دسته تقسیم نمود.
- 1 ریسک اعتباری، تغییر در ارزش سرمایه به دلیل تغییرات در توانایی شرکاء برای انجام تعهدات قراردادهایشان است این تعریف بر تئوری مدل ارزش سرمایه که توسط مرتون ارائه شده، اثر می گذارد.
- 2 ریسک بازاری، تغییر در ارزش سرمایه به دلیل تغییر در فاکتورهای زیربنایی و اصلی اقتصاد نظیر نرخ سود، نرخ ارز، قیمت محصولات و سهام است.
- 3 ریسک کاربردی ناشی از هزینه هایی است که بانک به خاطر اشتباه در انجام معاملاتی مثل شکست در پرداخت و تسویه، متحمل می شود.
- 4 ریسک اجرایی یا عملکردی ، زیان های ناشی از عدم نظارت صحیح بر کارمندان و یا زیان های حاصل از عدم استفاده از روش های مناسب را در بر می گیرد.
ریسک اعتباری
ریسک اعتباری ازجهت تخصیص منابع به دو دلیل مهم ترین ریسکی است که بانک ها با آن مواجهند .اول اینکه تسهیلات اعطائی رقم عمده و بسیار متنوعی از دارایی های بانک را تشکیل می دهد و دوم به دلیل عوامل خارجی که بسیار در آن دخالت دارند .برخی از دلایل اهمیت عوامل خارجی به شرح زیر است:
-1معمولا تًخصیص منابع سرمایه گذاری به سمت فعالیت های اقتصادی از طریق بازار پول و سرمایه صورت می گیرد، در ایران به دلیل ساختار ویژه ی بازار پول و سرمایه، تأمین مالی بخش اقتصادعمدتاً بر عهده بازار اعتبارات بانکی به عنوان بخشی از این بازار است .زیرا در کشور ما از یک سو براساس قانون بانکداری بدون ربا، بانک ها برای تنظیم جریان منابع و مصارف وجوه خود مجاز به استفاده از ابزار مالی با ماهیت تأمین سرمایه بوده و براساس عقود اسلامی مربوط به بازار سرمایه بجز مضاربه فعالیت می کنند، بنابراین در بازار سرمایه حضوری گسترده داشته و از این جهت نمی توان مرزی بین بازار پول و سرمایه کشور قائل شد .
از سوی دیگر در کشورهای جهان سوم و ایران با توجه به ساختار اقتصادی کشور، بازار سرمایه بازار اوراق بهادار و سهام و سایر شبکه های غیر بانکی و قراردادی پیشرفت قابل ، توجهی نداشته و آمارها حاکی از آن است که سهم قابل توجهی از سرمایه گذاری ها از طریق تأمین مالی بازار بانکی انجام می گیرد - تبریزی ، - 1382بنابراین موفقیت بانک ها در انجام این امور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
-2در ایران با توجه به سیستم بانکداری اسلامی و تخصیص اعتبارات در قالب عقود اسلامی به مشتریان حقیقی و حقوقی، ارزیابی مشتریان از اهمیت بالایی برخوردار است .با توجه به اینکه در نظام ربوی پس از پرداخت وام، ارتباط بانک با پول قطع می شود و بانک بدون توجه به نوع فعالیت اقتصادی، اصل و فرع پول خود را مطالبه می کند، لذا با گرفتن ضمانت کافی برگشت پول خود را بیمه می کند در اینجا ارزیابی عمدتاً در راستای تسهیل مبادلات و انتخاب مشتریان بهتر است در صورتی که در بانکداری اسلامی که بانک غالباعًمده منابع خود را از طریق دیگران در بخش های مختلف اقتصادی به کار می گیرد و شریک وام گیرنده در فعالیت های اقتصادی بوده، عمدتاسًهم آورده فرد به عنوان ضمانت در نظر گرفته می شود و بنابراین با توجه به منابع مالکیتی و وکالتی، برای کاهش ریسک، ارزیابی مشتری های بانک بسیار اهمیت دارد و در مراحل بعدی، پوشش ها به منظور جلوگیری از خطرات احتمالی-از جمله بیمه و وثائق -مطرح می گردد.
-3 در بازاری که حاشیه ی سود بانک ها به دلیل تشدید رقابت به طور مستمر در حال کاهش است و همواره فشار بر کاهش بیشتر هزینه ها احساس می شود، مدل های ریسک اعتباری با پیش بینی زیان های عدم باز پرداخت وام ها، نوعی مزیت نسبی برای بانک ها و مؤسسات اعتباری ایجاد خواهد کرد .مدل های ریسک اعتباری با اندازه گیری ریسک می توانند با ایجاد رابطه منطقی بین ریسک و بازده امکان قیمت گذاری دارایی ها را فراهم سازند .
همچنین این مدل ها با اندازه گیری ریسک می توانند امکان بهینه سازی ترکیب پرتفوی اعتباری و تعیین سرمایه ی اقتصادی بانک ها را به منظور کاهش هزینه های سرمایه ای فراهم نمایند .بانک مورد نظر نیز در راستای وظایف واسطه گری مالی، لازم است که استانداردهای بانکی را که از طرف کمیته بازل ارائه می شود دنبال کرده و با تعدیل ذخایر سرمایه و قیمت گذاری خدمات، با توجه به ریسک آن ها، زمینه حضور با ثبات خود را در داخل و خارج تضمین کند و در مقابل شوک های سیاسی و اقتصادی نیز حاشیه امنیت مناسبی برای خود بوجود آورد.
