بخشی از مقاله
خلاصه
در صنعت بانکداری اعطای تسهیلات و وام یکی از راه های تامین مالی برای هر بانک محسوب می شود،البته این روش زمانی دارای بازده است که بانک دچار عدم بازپرداخت وام و تسهیلات ارائه شده به مشتریان خود و افزایش ریسک اعتباری نگردد . در این بین بانک های موفق به دنبال کاهش میزان ریسک اعتباری خود هستند، و از طریق مدیریت ریسک اعتباری میزان اثرات نامطلوب خودرا کاهش می دهند. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع تحقیق حاضر به بررسی تاثیر ریسک اعتباری بر سودآوری بانک ملی می پردازد، در این مطالعه برای اندازه گیری ریسک اعتباری، تاثیر سه متغیر ریسک عدم پرداخت، نسبت هزینه عملیاتی به کل وام و نسبت کفایت سرمایه به سودآوری بانک مورد بررسی قرار گرفت، بر همین اساس سودآوری با استفاده از نسبت بازده کل دارایی ها اندازه گیری شده است. همچنین اطلاعات به دست آماده در این مطالعه از صورت های مالی بانک ملی طی بازه زمانی 1391-1380 می باشد، در این تحقیق از روش رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که میان سه شاخص مطرح شده، ریسک عدم پرداخت، نسبت هزینه عملیاتی به کل وام، در سطح اطمینان 95 درصد، رابطه مثبت و معنی داری با نسبت بازده دارایی ها وجود دارد. اما درمیان این سه معیار، نسبت کفایت سرمایه است که رابطه معنی داری با سودآوری بانک ندارد. بنابراین فرضیه این که مدیریت ریسک اعتباری بر سودآوری بانک ها تاثیر می گذارد مورد تایید قرار می گیرد.
کلمات کلیدی: ریسک اعتباری، تسهیلات بانکی ، سودآوری، رگرسیون.
.1 مقدمه
در اقتصاد کنونی در هر کشوری یکی از عوامل مهم دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی ، دارا بودن یک نظام بانکی کارامد و با بازده عملکرد بالا است، که وجود چنین سیستمی موجب سرمایه گذاری در امر تولیدی، توسعه و رونق اقتصادی می شود. طی دو دهه گذشته در سراسر دنیا نظام بانکداری تغییرات گسترده ای را در محیط فعالیت خود تجربه نموده و عوامل گوناگون داخلی و خارجی زیادی بر ساختار و عملکرد سیستم بانکی تاثیر گذاشته است. با این وجود ، نظام بانکی همچنان اصلی ترین تامین کننده مالی فعالیت ها در اکثر کشور ها است و نقش اصلی را در انتقال منابع مالی پس اندازکنندگان به واحد های سرمایه گذاری ایفا می کند.[1]
بانک یک نهاد اقتصادی است که با تامین سرمایه اولیه با هدف کسب سود ، اقدام به دادن ارائه خدمات می نماید. فعالیت اصلی بانک ها شامل جمع آوری وجوه مازاد صاحبان سرمایه، اعطای اعتبار به متقاضیان و ارائه خدمات بانکی است. در نظام بانکداری علاوه بر اینکه بانک ها موجب توسعه و رشد تولیدی اقتصادی کشور می شوند ، افزایش دارایی را به عنوان هدف اصلی خود دنبال می کنند که این امر موجب توجه بیشتر به افزایش سودآوری می شود. با این وجود بانک ها برای رسیدن به سود با ریسک های گوناگونی مواجه می شوند، از جمله ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ریسک بازار و سایر ریسک ها ، که توجه نکردن به آن ها موجب مشکلات جدی برای بانک ها می شود. در این بین ریسک اعتباری به دلیل ارتباط آن با فعالیت های عملیاتی بانک ها - درزمینه های وام ها، معامله های بین بانکی، اوراق قرضه، معامله های ارز، سهام عادی، معامله های اختیار، صدور ضمانت نامه و سوآپ - یکی از مهمترین ریسک های موجود در نظام بانکی است.[2]
در اقتصاد پیچیده ای که ریسک جزء لاینفک سرمایه گذاری گشته و برای سرمایه گذاری در هر جا ابتدا می بایست ریسک آن را محاسبه نمود و در اختیار سرمایه گذاران قرار داد تا وی به این نتیجه برسد که در مکان مورد نظر سرمایه گذاری نماید یا خیر . محاسبه ریسک معنا و مفهوم پیدا می کند. بنابراین برای پاسخ گویی به سرمایه گذار، روش های متفاوتی با توجه به نوع داده های تخمین زننده پارامتر های مدل های تبیین کننده ریسک طراحی شده اند.[3]در این بین مدیریت ریسک ارتباط نزدیکی با سودآوری دارد چون ریسک فاکتور اصلی برای سودآوری است. مقابله با پدیده های ریسکی در فعالیت های مالی و اقتصادی، مستلزم طراحی و اجرای چارچوب جامع مدیریت ریسک است. آنچه در چارچوب مدیریت ریسک برای موسسات، شرکت ها و بانک ها توصیه می شود مباحثی نظیر: شناسایی، احتراز از پدیده های ریسک، برخورد اصلاحی، تعریف آستانه و سقف، جذب سرمایه و تقویت بنیان مالی موسسه یا بانک است. به طور کلی، مدیریت ریسک فرایند سنجش یا ارزیابی ریسک و سپس طراحی استراتژی هایی برای مدیریت ریسک است. بدون شک وام ها بزرگترین و بدهی ترین عوامل ایجاد کننده ریسک اعتباری در بانک ها هستند، که این امر موجب پیدایش مطالبات معوق در بانک ها می شود.
در کشورهای مختلف، مدیران بانکی و مالی، توجه ویژه ای بر مطالبات معوق بانک ها داشته و اگر نسبت مطالبات معوق - مطالبات غیر جاری - به کل تسهیلات بانک ها از حد متعارف بیشتر شود واکنش نشان می دهند و به دنبال کاهش این نسبت می باشند. زیرا افزایش این نسبت موجب آسیب های بسیاری در سیستم بانکی و اقتصادی می شود. بر همین اساس با در نظر گرفتن این موضوع که نسبت مطالبات معوق به کل مطالبات یکی از شاخص های سنجش موفقیت بانک می باشد و در نظام بانکی بین الملل این نسبت بین 2 تا 5 درصد است، ولی این نسبت در بانک های ایران بیشتر از حد متعارف 15 - درصد - شده است، موجب گردید تا ما در این پژوهش به بررسی تاثیر مدیریت ریسک اعتباری در بانک بپردازیم و راه کارهایی را جهت کاهش ریسک اعتباری پیشنهاد کنیم .
.2 مبانی نظری
ساده ترین تعریف ریسک اعتباری عبارت از: احتمال رخ دادن زیان در یک معامله اعتباری. "مک گروهیل" در کتاب مدیریت ریسک به نقل از" میچل کروهی" ریسک اعتباری را به صورت زیر تعریف کرده است: ریسک عدم پرداخت، درپی تغییر در عواملی که کیفیت اعتباری یک دارایی را شکل می دهند به وجود می آید. بر طبق تعریف کمیته بال ریسک اعتباری در ساده ترین شکل آن عبارت است از: احتمال اینکه یک وام گیرنده یا شریک به تعهدات خود طبق شرایط توافق شده عمل ننماید.[4] در تعریف دیگر، ریسک اعتباری عبارت است از احتمال تعویق، مشکوک بودن وصول یا عدم وصول تسهیلات ارائه شده به مشتریان است. به عبارتی ریسک اعتباری، ریسکی است که بر اساس آن قرض کننده وجه قادر به پرداخت اصل و فرع - وام - خود طبق شرایط مندرج در قرارداد نمی باشد. یعنی مطابق این ریسک، بازپرداخت یا با تاخیر انجام شده یا وصول نمی شود. که این امر موجب ایجاد مشکلات در گردش وجوه نقد بانک می شود.[5]
ریسک اعتباری از این واقعیت ریشه می گیرد که طرف قرارداد نتواند و نخواهد تعهدات قرارداد را انجام دهد. به عدم توانایی قرض گیرنده در سررسید، نسبت به بازپرداخت اصل یا بهره وام دریافتی، و احتمال زیان به علت عدم توانایی در باز پرداخت بدهی ها یا کاهش اعتبار شرکت ریسک اعتباری گفته می شود. ریسک اعتباری ریسکی است که از نکول/ قصور طرف قرار داد و یا حالت کلی تر، از »اتفاقی اعتباری« به وجود می آید. بررسی تاریخی نشان می دهد که این ریسک معمولا در مورد اوراق قرضه رخ می داد، به این شکل که قرض دهنده ها از بازپرداخت وامی که به قرض گیرنده داده بودند، نگران بودند. به همین خاطر گاهی اوقات ریسک اعتباری را»ریسک نکول« هم می گویند. تاثیر این ریسک، با هزینه ی جایگزینی وجه نقد ناشی از نکول طرف قرارداد سنجیده می شود. ریسک اعتباری یکی از مهمترین عوامل تولید ریسک در بانک ها و شرکت های مالی است. برای اندازه گیری ریسک اعتباری باید به این موارد توجه کرد: -1 احتمال نکول: احتمالی است که طرف قرارداد در مدت تعیین شده در قرار داد، به تمام تعهدادتش، خواسته یا ناخواسته عمل نکند. -2میزان تعهد اعتباری : نشان می دهد که در زمان نکول، چه مقدار از تعهدات متاثر از نکول - مانده تعهدات - قرار می گیرد. -3نرخ بازیافت: در صورت نکول، چه سهمی از تعهدات ممکن است از راه های مختلف مثل وثیقه بازگردد. 4 -رتیه اعتباری شرکت ها: بحث مهم دیگری که در اندازه گیری ریسک اعتباری مطرح می شود، رتبه بندی اعتباری شرکت ها است.[4]
موسسات مالی و بانک ها باید با معیارهای معین و خاص اتخاذ شده، خود را در بازارهای مالی در حال رشد ارزیابی کنند. در بین این معیارها، ریسک یکی از مهمترین آنهاست. از نظر بانک ریسک نشان دهنده ی نوعی شکست برای دستیابی به اهداف است. ریسک مدیریت شده یکی از ابزارهای بسیار مهم و تعیین کننده ایی در جهت سود آوری بانک ها، در انواع ریسک ها می باشد. حال یکی از مهمترین انواع ریسک ها در زمینه ی بانکداری قرار گرفتنن در معرض ریسک اعتباری است. که شامل بدهی ها و وام های پردخت نشده است. و نشان دهنده ی عدم توانایی بدهکاران در مقابل تعهدات مالی در موقع مقرر شده در قراد بین طرفین است. که در نتیجه این فرایند، بانک ها با ریسک اعتباری مواجه می شوند. و ریسک اعتباری بانک ها شامل دو نوع از ریسک اعتباری می باشد که به صورت ذیل دسته بندی می شود: -1ریسک اعتباری سیستماتیک -2 ریسک اعتباری غیر سیستماتیک.[6]
مدیریت ریسک اعتباری عبارت است از فرایند شناسایی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل و انجام دادن واکنشی مناسب به ریسک اعتباری و نیز نظارت مستمر بر آن ها با توجه به شرایط متغیر محیطی. مدیریت ریسک اعتباری در واقع وظیفه ارزیابی را از مرحله قرارداد اسناد مورد معامله تا مرحله انتقال و اجرای دارایی ها را بر عهده دارد.[7] طی سال های گذشته مدیریت ریسک در جهت دادن به پردازش های امور اعتباری و دربرگیری نقاط قوت و ابتکار در تعیین نقاط کنترلی در مسیر جابه جای اعتبار، با به حداکثر رساندن پاسخگویی به خواسته مشتریان و افزایش سود و سرمایه فعالیت های تحت کنترل خود بسیار موفق عمل کرده است. به طور کلی بخش مربوط، ضمن تامین خواسته مشتریان، با پوشش ریسک ها و ارائه موارد کنترلی، علاوه بر پوشش و ایمن سازی سرمایه، افزایش سود ایشان را نیز به همراه داشته . که این موارد مدیریت ریسک اعتباری را شامل می شود. هدف مدیریت ریسک اعتباری حمایت از سرمایه گذاری های بانک در فعالیت های اقتصادی و بهینه کردن نقدینگی بانک می باشد. در همین راستا سیاست ها باید در جهت واگذاری اعتبار به مشتریان و جمع آوری پرداخت ها و محدود کردن ریسک عدم پرداخت می باشد. اهداف مدیریت اعتباری از طریق این ابزار به دست می آید : -1 ارزیابی ریسک اعتباری و سایر ریسک های موجود -2 مذاکره و تهیه شرایط اعتباری مناسب با آن ریسک ها -3 چمع آوری پرداخت ها مطابق شرایط توافق شده. اندازه گیری ریسک اعتباری برای بانک ها بسیار حائز اهمیت است، به طور کلی سه رویکرد برای این اندازه گیری وجود دارد که عبارتند از: روش های آماری اندازه گیری ریسک اعتباری ، اندازه گیری ریسک اعتباری با شاخص های کلی
