بخشی از مقاله
چکیده
صنایع فرایندی در زمینه های استقرار ، فرایند و خرابی محصولات به شدت آسیب پذیر هستند. دراینگونه صنایع مدیرانعلاقه مند به بهبود مواردی چون هزینه تبدیل ، بهبود کارایی ، بکارگیری و نگهداری نیروی انسانی و نظارت هستند . اکثر روشهای موجود برای محاسبه کارایی از راههای کیفی و نه کمی بدست می آیند و روایی و پایایی این روشها بسیار متغیر و زیاد قابل اتکا نیست به منظور بدست آوردن روشی مناسب در جهت محاسبه و مقایسه کارایی، این تحقیق بکارگیری تجزیه و تحلیل پوششی داده ها - Data Envelopment Analysis - DEA را به عنوان روشی بهینه برای ارزیابی مقایسه ای کارایی بخشهای نگهداری و تعمیرات پیشنهاد می کند . اطلاعات مربوط به شرکت پتروشیمی اراک ، به عنوان نمونه ای واقعی به منظور آشنایی با این روش ، جمع آوری شده است. در تحقیق حاضر جهت بدست آوردن مقدار کارایی از مدلهای CCR ورودی محور و نیز جهت رتبه بندی شعب از مدل رتبه بندی کامل اندرسن و پیترسن استفاده شده است.
براساس نتایج این تحقیق مدیران بخش نگهداری وتعمیرات شرکت پتروشیمی اراک با کسب اطلاع از میزان کارایی نسبی بخشها می توانند با الگو برداری از بخش های کارا برای افزایش کارایی بخشهای ناکارا برنامه ریزی کنند و با تغییر در متغیرهای مربوطه به ارتقای عملکرد بخش نگهداری و تعمیرات شرکت پتروشیمی اراک کمک نمایند . همچنین با مقایسه کارایی اینگونه نتیجه گرفته می شود که مدیران شرکت پتروشیمی می توانند تعداد کارمندان و یا تعداد ناظرین بخش تعمیرات و نگهداری را کاهش دهدن یا متناوباً هر دو را ، همچنین می توانند محصولاتشان را اصلاح کنند و بهبود ببخشند. در نهایت با توجه به محاسبه و رتبه بندی بخشها به کمک روش تجزیه وتحلیل پوششی داده ها در شرکت پتروشیمی اراک می توان از این روش در صنایع مشابه و صنایع فرایندی استفاده کرد .
واژگان کلیدی: : کارایی ، کارایی نسبی ، رویکرد تحلیل پوششی داده ها ، مدل نسبت CCR
مقدمه
امروزه برای مدیران به خصوص مدیران صنایع فرایندی همچون پتروشیمی آشنایی کامل و شناخت نسبت به میزانکارایی و در نتیجه بهره وری کارکنان بخشهای مختلف سازمانهای زیر نظر آنها، از مهمترین دغدغه ها و چالشهای پیش روی آنها است - - kamal,1999 ، دراین تحقیق سعی بر آن است تا به مدیران در رفع این چالش کمک شود . چون اکثر روشهای موجودبرای محاسبه کارایی از راههای کیفی و نه کمی بدست می آیند و روایی و پایایی این روشها بسیار متغیر و زیاد قابل اتکا نیست پس مدیران امروزی برای رسیدن به اهداف سازمان خود نیازمند اطلاعات دقیق و قابل اثبات می باشند که مبنایی ریاضی و قابل اثبات داشته باشد تا بتوان به مدیران سازمانها در بدست آوردن دقیق کارایی کمک کردتکنیک تحلیل پوششی داده ها به عنوان یکی ازمناسب ترین راهکارها برای شناخت علمی و دقیق مسایل و مشکلات سازمانی و تجزیه و تحلیل کارایی واحدهای صف و ستاد در صنایع فرایندی شناخته شده است. - - Schlamp,2002
اساس این تکنیک بر این فرض قرار دارد که اگر واحد A بتواند خروجی بیشتری نسبت به واحد B ولی با همان میزان ورودی - مشابه ویکسان - ارائه کند یا واحد A بتواند خروجی برابر واحدB ارائه کند اما با میزان ورودی کمتر آنگاه واحد A از B کاراتر می باشد. درنتیجه با ادغام کلیه واحدها می توان واحدی کارا از ترکیب ورودی و خروجی خاص تشکیل داد که نسبت به کلیه واحدها کاراتر باشد واین واحد به عنوان واحدی مرجع جهت سنجش کارایی سایر واحدها قرار گیرد، - - Charnes,1995 برای درک بهتر روش در اینجا بخش نگهداری و تعمیرات مجتمع پتروشیمی اراک مورد بررسی کارایی کارکنان واقع شده است ، می توان با بکارگیری این روش در سایر بخشها و سایر سازمانها ، روشی کمی را جایگزین روشهای کیفی موجود کرد.
بیان مساله
در جهان امروز رسیدن به اهداف سازمان مبنای انجام امور هر سازمان می باشد که یکی از مهمترین اهداف سازمانهارسیدن به سود می باشد. برای رسیدن به سود بیشتر دو راه وجود دارد. .1 کاهش هزینهها .2 افزایش قیمتها، راه دوم به دلیل بازار رقابتی در مورد اکثر تولیدات و خدمات وعرضه زیاد و تقاضای نسبتاَ کم ، کمتر امکان پذیر است ولی راه حل اول یعنی کاهش هزینه ها در دستور کار اکثر سازمانها قرار دارد یکی از راههای کاهش هزینه ها افزایش بهرهوری می باشد که بهره وری شامل دو بخش می شود. .1 اثر بخشی و .2 کارایی، اثر بخشی یعنی انجام کارهای درست، در مسیر رسیدن به هدف قدم برداشتن و کارایی یعنی انجام درست کارها، گرفتن بیشترین خروجی از ورودی هایی که وارد سیستم شده است . - جعفری قوشچی ، - 1381
برای محاسبه کارایی از روشهای مختلفی استفاده می شود که اکثر قریب به اتفاق آنها روشهای کیفی و یا از طریق روش تعریف شاخص می باشند اما روشی تحت عنوان DEA - تحلیل پوششی داده ها - راه حلی ریاضی برای ارزیابی مقایسهای کارایی پیشنهاد می کند که به گفته دانشمندان رشته ریاضی، هر چیزی که با ریاضی به اثبات برسد درست است مگر خلاف آن به کمک ریاضی به اثبات برسد. - فرضی پور صائن، - 1381 به همین منظور برای بررسی میزان کارایی واحدهای صنایع فرایندی مثل پتروشیمی می توان از این روش استفاده کرد و با کمک این روش راهی برای تعیین دقیق تر و بهتر کارایی در سازمانها معرفی کرد،تا با تعیین میزان کارایی واحدها و رتبه آنها به مدیران درشناخت، بهبود و افزایش کارایی واحدهای ناکارا و تصمیم گیری های دیگر در این زمینه کمک کرد .
اهمیت موضوع
امروزه برای مدیران به خصوص مدیران صنایع فرایندی همچون پتروشیمی آشنایی کامل و شناخت نسبت به میزان کارایی در نتیجه بهره وری کارکنان بخشهای مختلف سازمانهای زیر نظر آنها، از مهمترین دغدغه ها و چالشهای پیش روی آنها است - kamal , 1999 - . چون اکثر روشهای موجود از راههای کیفی و نه کمی بدست می آیند و روایی و پایایی این روشها بسیار متغیر و زیاد قابل اتکا نیست - - Schlamp, 2002 پس مدیران امروزی برای رسیدن به اهداف سازمان خود نیازمند اطلاعات دقیق و قابل اثبات می باشند روشی که در این پژوهش استفاده شده راهکاری ایجاد می کند که با کمک یک روش کمی به نام تحلیل پوششی داده ها که مبنایی ریاضی و قابل اثبات دارد بتوان به مدیران سازمانها در بدست آوردن دقیق کارایی کمک کرد برای درک بهتر روش در اینجا بخش نگهداری و تعمیرات مجتمع پتروشیمی اراک مورد بررسی کارایی کارکنان واقع شده، امید است با بکارگیری این روش در سایر بخشها و سایر سازمانها روشی کمی جایگزین روشهای کیفی موجود گردد.
ادبیات و پیشینه
اولین بار دانشمندی به نام اگری کولا در قرن شانزدهم از لغت بهرهوری استفاده کرد ولی تا سال 1911 مفهومی متفاوت با معنای امروز داشت و مفهوم آن قدرت تولید بود ولی در این سال آلبرت آفتالین بهرهوری را رابطهای بین حجم تولیدی که در مدت معین به دست آمده به حجم واقعی که در جریان آن تولید مصرف شده در راه رسیدن به هدف تعریف کرد. بر اساس تعاریف بعد از آن بهرهوری شامل دو بخش شد .1 کارایی و .2 اثر بخشی. - علی احمدی، - 1379 مطالعات اولیه در زمینه کارایی به دوران آدام اسمیت - 1776 - ، فردریک تیلور - 1850 - تا اواخر قرن نوزدهم بر می گردد.فارل نخستین کسی بود که در سال 1957 توسط روشهای غیر پارامتریک به تعیین کارایی پرداخت وی اندازه گیری کارایی را بر اساس مباحث اقتصاد و تولید یک محصول با دو داده کار و سرمایه انجام داد.
مدل توسعه یافته کار فارل در سال 1978 بصورت روش تحلیل پوششی داده ها با پایان نامه ادوارد رودز در دانشگاه کارنگی میلون با راهنمایی پروفسور کوپر ارائه شد. - مهرگان ، - 1383روش DEA با جامعیت بخشیدن به روش فارل به گونهای که خصوصیت فرایند تولید با چند عامل تولید - نهاده - و چند محصول - ستاده - را در بر می گیرد ، در طول دو دهه اخیر توسط دانشمندان علوم تحقیق در عملیات و مدیریت مورد تاکید و بهره برداری قرار گرفته است. - - Bowlin,2002در ابتدا مدلهای DEA برای ارزیابی کارایی نسبی سازمانها و مؤسسات غیرانتفاعی مانند مدارس - 1980 - ، دادگاهها - 1982 - ، ارتش - 1982 - و بیمارستانها - 1983 - استفاده گردیده است اما به مرور زمان کاربرد مدلهای DEA به منظور پوشش در سازمانها و موسسات غیرانتفاعی نیز تعمیم یافت. - محبوبی، - 1382در ایران نیز از سال 1373 مطالعه مدلهای DEA توسط دپارتمانهای تحقیق در عملیات موسسه مطالعات علوم ریاضیات آغاز شد. همچنین تعدادی مقاله و پایان نامه کارشناسی ا رشد و دکترا نیز در این زمینه ارائه شده است که تعدادی از آنها به شرح زیر می باشد.
پژوهش های پیشین
