بخشی از مقاله
چکیده:
زمینه و هدف : یکی از مهمترین مسائلی که در دوران کودکی مطرح است وضعیت رشد زبان کودکان است ، رشد زبان عبارت است از بررسی چگونگی تفکر کودک، تغییر و رشد آن از طفولیت تا بزرگسالی.رشد کودک به خصوص رشد زبانی او و تعیین مشخصه های تاثیر گذار درآموزش و پرورش وی بسیار مهم است. کودکان نقش بسزایی در تجدید حیات هر نسل دارند و بدون توجه به رشد و آموزش آنها، پیشرفت جامعه بشری ممکن نیست. لذا در این مطالعه سعی شده است که با استفاده از روش کتابخانه ای رشد زبان کودک و نظریه های مرتبط با آن مورد مطالعه قرار گیرد. نتایج نشان داد که توجه به رشد زبان کودک، توالی وجریان حاکم بر آن در پیشرفت جامعه موثر است. و رشد فرد از تشکیل نطفه تا پایان عمر به مراحل معین و مشخص تقسیم می شود. که در مورد رشد زبان کودک نیز توالی و جریان مرحله ای دیده می شود.
واژگان کلیدی: رشد، زبان، نظریه، یادگیری، زبان کودک.
مقدمه
رشد فرد از تشکیل نطفه تا پایان عمر به مراحل معین و مشخص تقسیم می شود که هر یک ویژگیها و خصوصیاتی دارند. مراحل رشد در جنبه های مختلف زندگی به صورت متوالی و پی در پی پدیدار می شود. چنانکه راه رفتن کودک از مراحل نشستن، خزیدن، چهار دست و پا رفتن، ایستادن و بالاخره راه رفتن تشکیل می شود، یا در مورد سخن گفتن نیز توالی و جریان مرحله ای دیده می شود ، بدین ترتیب که کودک ابتدا الفاظ نامفهومی را بیان می کند، بعد واژه هارا به طور ناقص ادا می کنند، سپس کلمه را به کار می برد و آنگاه به جمله سازی می پردازد. - سیف و همکاران،. - 1370 فرایند رشد بر هر سه سطح زبان حاکم است: رشد زبان از سطح واجها شروع می شود، سپس در سطح واژه ها و واژکها پیش می رود، و در نهایت به سطح واحدهای جمله یا نحوی می رود. - اتینکسون و همکاران 1 ، ترجمه براهنی و همکاران ، 1378،ص. - 327 روان شناسی روسی به نام لئوویگوتسکی2 و روان شناسی سوئیسی به نام ژان پیاژه دو نظریه از مهم ترین نظریه های رشد ذهن و شناخت در کودکان را - چگونگی تفکر کودک، تغییر و رشد آن از طفولیت تا بزرگسالی - ارائه داده اند.
هر دو معتقد بودند که رشد ذهنی به صورت مرحله ای می باشد . ویگوتسکی کودکان را در حکم شاگردانی قلمداد می کرد که از افراد با تجربه یاد می گیرند، و پیاژه آن ها را به چشم دانشمندانی کاوشگر می نگریست که محیط اطرافشان را آزمایش می کنند. - بریجت و همکاران،1389،ص. - 54 کودکان نقش بسزایی در تجدید حیات هر نسل دارند و بدون توجه به رشد کودک و آموزش او، پیشرفت جامعه بشری ممکن نیست . رشد کودک به خصوص رشد زبانی او برای درک انسان بالغ و تعیین مشخصه های تاثیر گذار در پرورش وی بسیار مهم است. تحقیق در مورد چگونگی رشد زبان و تفکر می تواند چارچوب روش های آموزشی و تربیتی موثر و مفید را روشن کند و به شکل گیری محیط آموزشی مطلوب یاری رساند، بنابراین بررسی برخی نظریه های موجود درباره روند رشد زبان کودک ضروری به نظر می رسد، زیرا این نظریه ها از جنبه های متفاوتی به موضوع می نگرند و می توانند در انتخاب روش های آموزشی مناسب و راهگشا باشند. به همین دلیل برای اینکه بتوانیم بهتر با رشد زبان کودک، مراحل آن و نظریه های مرتبط با آن آشنا شویم به ذکر تحقیق های صورت گرفته در این زمینه می پردازیم:
کرومر - - 1987 کرومر از بخش رشد شناختی در دانشگاه کالج لندن انگلیس آزمایشی ترتیب داد تا پی ببرد که آیا تجربه کردن روش های مختلف به کارگیری زبان، شیوه ای که ما پردازش زبان خود را سازمان می دهیم بر می انگیزاند؟ وی بر این منظور از شصت کودک بهنجار های زبان را در این آزمایش استفاده کرد. 17 نفر آنان کودکان هفت ساله بودند 33 نفر هشت ساله و 10 نفر نه ساله بودند به هر کودک چگونه گرداندن یک گرگ و اردک عروسکی، هر کدام در یک دست، نشان داده شد. از کودکان خواسته که گرگ اردک را واردک گرگ را گاز بگیرد. پانزده جمله متفاوت در این تحقیق برای گفتن به کودکان که چکار کنند به کار گرفته شد. درپنج جمله نوشته شده بود که حیوان نام برده شده گاز بگیرد ودر پنج جمله دیگر یوان نام برد شده گاز نگیرد.
همین آزمایش روز بعد هم انجام شد و همه کودکان به مدت یک سال، هر سه ماه یک بار آزمایش می شدند عقیده ریک کرومر این بود که کودکان که ساختار آن جمله ها را به مدت یکسال تجربه کرده اند، مانند افراد بزرگتر مفاهیم زبان را درک کنند. او همچنین عقیده داشت که این کودکان همسن خود مطالب را بهتر درک خواهند کرد. مارکوس - 1996 - معتقد است که طرز شکل گیری نحو در کودکان نظیر بزرگسالان است؛ با این تفاوت که چون کودکان با شکلهای درست کمتر مواجه شده اند حافظه شان برای موارد بی قاعده ضعیف است. مشکوه الدینی - - 1376در این تحقیق در رابطه با رشد زبان وفرضیه های زبان آموزی کودک ،چگونگی ویژگی های ذهن کودک در ارتباط با آغاز و رشد زبان بر پایه یه فرضیه عمده یعنی فرضیه اسکینر با عنوان شرطی شدگی رفتار زبانی، فرضیه پیاژه با عنوان زبان آموزی وبناگرایی شناخت و فرضیه چامسکی با عنوان ذاتی گرایی زبان، ارائه وبررسی شد.
طبق نتایج این تحقیق به عقیده اسکینر، هر گفتار تنها نام پاسخ خاصی است، واز این رو، آوا نوشته هر گفتار نیز در واقع، از لحاظ مشکلی شبیه پاسخ خاصی است،مثلاً ساعت چهار است اسکینر همه نوع یادگیری را در همه جانداران تنها بر اساس رویدادهای قابل مشاهده،انگیزه، پاسخ وتقویت ممکن می داند. به عقیده چامسکی که هم عقیده اسکینر است حاکی از یادگیری زبان از راه شرطی شدگی رفتار زبانی، و هم عقیده پیاژه مبنی بر ظاهر شدن زبان پس از رسیدن کودک به میزانی از هوش ناشی از اداراکهای حسی راکاملاً مردود می داند. هاشمی وهمکاران - - 1385 در مطالعات مر بوط به رشد زبان و مراحل پیشرفت مهارتهای شنوایی کسب زبان ودرک گفتار در 30کودک کاشت حلزون شنوایی شده مرکز فارس از اردیبهشت ماه 83 به مدت 1,5 سال شرح داده است که نتایج این تحقیق نشانگر آن است که بین سن کم کودک و پیشرفت در برنامه توانبخشی رابطه نزدیکی وجود دارد. وهرچه طول مدت توانبخشی بعد از جراحی بیشتر باشد عملکرد کودک در فراگیری مهارت های شنوایی، زبان وگفتار بهتر است. رشتچی - 1389 -
در مقاله ی به بررسی اجمالی برخی نظریه های موجود درباره رشد زبان کودک، از جمله نظریه های رفتارگرا، فطری نگر و نقش نگر، به طور اخص دیدگاه ویگوتسکی درباره رشد زبان و تفکر و ارتباط آنها با یکدیگر را، مورد مطالعه قرار داده است که هدف از آن نشان دادن شمول نظریه ویگوتسکی در تفسیر ارتباط زبان و تفکر است . بررسی دو مفهوم عمده نظریه وی، یعنی منطقه مجاور رشد ومیانجی گری، روشن کرده است که این دو مفهوم در روند آموزشی فلسفه برای کودکان سودمند است. نتایج این تحقیق بررسی نظریات ویگوتسکی درک درستی از ضرورت آموزش فلسفه به کودکان و تظابق روش های آموزش آن با نظریه های علمی را روشن می سازد. میردهقان و ایمانی - 1390 - در پژوهشی با عنوان بررسی موردی تفاوت های جنسیتی زبانی در کودکان دوقلوی دختر وپسر پرداخته است که در به کار گیری دایره واژگان فارسی انجام شده است. این پژوهش توصیفی-تحلیلی در چارچوب فهرست تکامل رشد ارتباطی مک آرتور انجام شده و در آن دایره واژگانی دوقلوهای مورد بررسی در 22 دسته واژگانی و 2دسته افزون بر چهارچوب تحلیل شده است. نتایج این مطالعه نشان داده است که :
-1 دسته واژگانی افعال در دایره واژگان هر دو از بالاترین بسامد برخوردار است.
-2 دسته واژگانی کلمات انتزاعی برای هر دو از کمترین بسامد برخوردار است .
-3 گستردگی و تنوع دایره واژگان در کودک بیشتر است.
باتوجه به اهمیت وضرورت رشد زبان کودک و مطالب ذکر شده در پیشینه تحقیق هدف کلی از انجام این تحقیق بررسی رشد زبان کودک ونظریه های مرتبط با آن می باشد.
- 1-1واژه ها و مفهوم ها:
کودکان در حدود یک سالگی زبان باز می کنند. آنها در این سن با مفهوم بسیاری از چیزها، مانند اعضای خانواده، حیوانهای دست آموز، غذاها،اسباب بازی و اندامها ی بدن آشنا هستند، و می کوشند بین این مفاهیم و واژهایی که بزرگسالان به کار می برند ارتباط برقرار کنند. واژگان آغازین همه ی کودکان کم وبیش یکسان است. واژگان کودک به صورت کم وبیش انفجاری افزایش می یابد. خزانه ی واژگان کودک که در یک و نیم سالگی فقط 25 واژه دارد در 6 سالگی به 15000 واژه می رسد. حصول این افزایش باور نکردنی واژگان مستلزم آن است که کودک هر روز در حدود 10واژه ی تازه یاد بگیرد. - اتینکسون و همکاران،1378،ص. - 327 شروع تحقیقات در اوایل قرن بیستم، بیشتر در مورد ثبت مشاهده رفتارهای کلامی کودکان و طبقه بندی انواع کلماتی بود که کودکان در مراحل رشد کلامی خود به کار می برند؛ ولی بعدها رابطه بین زبان و رشد شناختی و نقش آن در مراحل رشد تفکر مورد توجه قرار گرفت. مطالعات پیاژه و برونر را می توان از درخشان ترین اقدامات در این زمینه به شمار آورد - سیف و همکاران، 1370،ص. - 199
- 2-1زبان آموزی کودک:
کودک برای زبان آموزی با تکلیف بزرگی رو به رو می شود. کودک باید بر همه ی سطوح زبان تسلط یابد، به این معنا که نه تنها باید اصوات گفتار را فرا گیرد، بلکه باید یاد بگیرد چگونه با ترکیب آن صوتها هزاران واژه بسازد و چگونه با ترکیب این واژه ها جمله هایی برای بیان اندیشه بیافریند. شگفت آنکه بخش عمده ی این یادگیری در تمامی فرهنگها وتقریباً در همه ی کودکان، ظرف چهار تا پنج سال حاصل می شود. کودکان در همان بدو تولد می توانند اصوات گوناگون متناظر با واجهای زبانهای گوناگون را ازیکدیگر تمیز دهند. طی نخستین سال زندگی، کودکان واجهای ویژه ی زبان خود را فرا می گیرند اما تشخیص صداهایی را که با واج واحدی متناظرند را از دست می دهند. گرچه کودکان در خلال سال اول زندگی یاد می گیرند که واجها را از هم تشخیص دهند، اما چند سال طول می کشد تا بتوانند با ترکب واجها، واژه بسازند. - اتینکسون وهمکاران،1378،ص . - 327
زبان دو وجه دارد: -1 تولید زبان - 2 فهم زبان. آنچه باید در سخن گفتن کودکان رعایت شود این است کهاولاً جمله ها ساده، کوتاه و رسا باشد وثانیاً درست ادا شود. هرگاه کودک کلمات اشتباه تلفظ کند، باید تلفظ صحیح را برای او تکرار کرد تا به مرور با تلفظ صحیح کلمه آشنا شود؛ ولی کودک نباید مجبور به تکرار جمله ها یا کلماتی شود که هنوز قادر به ادای آنها نیست. - سیف و همکاران، 1370، ص - 199 .تولید زبان با پیدایش اندیشه آغاز می شود که به آنها در قالب واژه ها معنا می دهیم، با ترکیب واژه ها جمله می سازیم، و به نحوی این جمله ها را استخراج می کنیم. بخشهای جمله متشکل ز واژه ها و پیشوندها وپسوند هاست که خود از اصوات گفتاری تشکیل شده اند. بنابراین زبان سامانه یی است چند وجهی برای پیوند دادن اندیشه به گفتار از طریق واحد های واژه یی وجمله ای - اتینکسون وهمکاران،1378 ،ص . - 321-322 دو ناحیه نیمکره ی چپ مغز، نقش مهمی در زبان دارند: ناحیه بروکا در قطعه پیشانی مغز، و ناحیه ورنیکه در ناحیه گیجگاهی. آسیب وارده به هریک از این دو ناحیه منجر به گونه های خاصی از زبان پریشی می شود. - همان ، ص - 324
.کودکان بین هفت تا ده ماهگی شروع به "غان و غون" می کنند، صداهایی مانند: - با بابا - یا - دادادا - تولید می کنند. این صداها اتفاقی نیستند. آنها واج نام دارند. واج ها کوچکترین واحد های گفتار هستند و همه لغات از آنها ساخته شده اند. تغییر یک واج معنی لغت را عوض می کندمثلاً. واج های ب و د معنی ندارند، اما واژه باغ را به داغ تبدیل می کنند - سیف و همکاران، 1370، ص . - 26 کودک در اندک زمانی که از مرحله گفتار دو واژه یی فراتررفته و به مرحله ی جمله های پیچیده تر می رسد که گزاره ها را دقیق تر بیان می کنند. مثلاً: - بابا کفش - جای خود را به - بابا پوشیده کفش - و در نهایت به - بابا کفش پوشید - می دهد. گسترش عبارت های فعلیظاهراً نخستیتن ساخته های پیچیده در گفتار کودکان است. گام بعدی، به کار گرفتن حرف ربط از قبیل - و - و - ولی - برای ساختن جمله های مرکب و استفاده از واژکهای دستوری برای فعلها مانند - - ی - و - - ند - است. این زنجیره رشد زبانی در همه ی کودکان، یکسانی چشمگیری دارد - اتینکسون و همکاران، 1378،ص. - 328
- 3-1فرآیندهای یادگیری زبان:
اینک که با دستاوردهای زبانی کودک آشنا شده ایم این سوال پیش می آید که کودکان چگونه زبان را فرا می گیرند. شاید بگویید کودکان زبان را از راه تقلید یاد می گیرند. گرچه نمی توان منکر نقش تقلید در یادگیری واژه ها شد، در عین حال نمی توان آن را شیوه اصلی برای یادگیری تولید وفهم زبان در کودکان دانست. کودکان خردسال پیوسته جمله هایی می سازند که هرگز آنها را از بزرگسالان
