بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت به عنوان عنصری نهادینه در وجود آدمی از بدو پیدایش او وجود داشته اما این استعداد بالقوه نیاز به شکوفایی دارد و درهمین راستا توجه به دوران کودکی اهمیت می یابد، چرا که بیشتر جنبه های استعداد آدمی از کودکی شکل می گیرد و تقویت خلاقیت در هر فرد، زمانی موثر است که این امکان در دوران کودکی برای او فراهم شود.
امروزه به منظور پاسخگویی به نیازها و حقوق اولیه کودکان و بالا بردن کیفیت های زندگی کودکان در مراحل بعدی، روز به روز بر اهمیت آموزش و پرورش خلاقیت در کودکان افزوده می شود.
با بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه روانشناسی محیطی، می توان به این مهم دست یافت که نحوه طراحی محیط می تواند به ایجاد خلاقیت و ابتکار در کاربران و رشد ذهنی و هوشی آنها کمک کند. اگرچه عوامل ارثی در تکوین هوش بی اثر نیستند اما این عوامل در حکم ماده خام هستند که این ماده خام تا با وسایل مختلف آماده نشود، محصول بدست نمی آید.
محیط از عناصری تشکیل می شود که در کنار هم معنادار می شوند و ویژگی و کیفیت های هرکدام از این عناصر در شکل گیری رفتارهای مختلف موثر می باشد. بنابراین در طراحی فضاهای مختص کودکان، باید فضاهایی مرتبط با فعالیت آن ها و دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشدآنها - رشد فیزیکی، ذهنی، عاطفی، اجتماعی و خلاقیت - در نظر گرفته شود. در این مقاله نیز به مفهوم خلاقیت، عوامل موثر در رشد خلاقیت و لزوم استفاده از آنها در فضاهای کودکان و نقش آن ها در رشد کودک پرداخته شده است. رویکرد مقاله توصیفی و به روش کیفی بوده و ابزار دسترسی به اطلاعات به شیوه کتابخانه ای می باشد.
مقدمه
با پیشرفت روز افزون دانش و تکنولوژی و جریان گسترده اطلاعات، امروزه جامعه ما نیازمند آموزش مهار تهایی است که با کمک آن بتواند همگام با توسعه علم و فناوری به پیش برود. هدف باید پرورش انسان هایی باشد که بتوانند با مغزی خلاق با مشکلات روبرو شده و به حل آنها بپردازند. به گونه ای که انسان ها بتوانند به خوبی با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و با بهره گیری از دانش جمعی و تولید افکار نو مشکلات را از میان بردارند. امروزه مردم ما نیازمند آموزش خلاقیت هستند که با خلق افکار نو به سوی یک جامعه سعادتمند قدم بردارند.
رشد فزاینده اطلاعات، سبب شده است که هر انسانی از تجربه و علم و دانشی برخوردار باشد که دیگری فرصت کسب آنها را نداشته باشد، لذا به جریان انداختن اطلاعات حاوی علم و دانش و تجربه در بین انسان ها یکی از رموز موفقیت در دنیای امروز است و این اطلاعات زمانی به حرکت در می آید که انگیز ه ای قوی سبب رها شدن آن به بیرون ذهن می شود. در این مرحله انسان ها در جهت رشد یکدیگر می کوشند و در نهایت سبب می شود جریانی از علم و دانش و تجربیات میان آنها جاری شود که همین امر زمینه ساز نوآوری و خلاقیت خواهد بود.
خلاقیت در انسان یک پدیده چالش پذیر، پر تضاد و مجذوب کننده است و به معنی توانایی دست یابی به چیزی به شکل بدیع و فرایندی ذهنی است که در برگیرنده عناصر انگیزشی و عاطفی است. تخیل و استعداد به درجات مختلف در همه کودکان طبیعی وجود دارد و به عنوان خمیرمایه خلاقیت بین سنین 4 تا 4.5 سالگی به اوج خود می رسد و معمولا با ورود کودک به کودکستان در سن 4 سالگی کاهش می یابد و دلیل آن عدم توجه لازم و کافی به آموزش و پرورش پویا و خلاق، بویژه در سنین پیش دبستانی می باشد.
خلاقیت اساس پیشرفت و مانع وابستگی جوامع بشری می باشد و آنچه که باعث می شود خلاقیت افراد جامعه شکوفا شود یا بالعکس کاهش یابد با عوامل مختلفی در ارتباط است که محیط اطراف یکی از این عوامل است. فضاهایی که کودکان در آن قرار می گیرند می توانند با تاثیرگذاری بالای خود موجب بوجود آمدن شرایطی مطلوب برای افزایش خلاقیت آنها گردند و این طراحان هستند که با طراحی مناسب که مبتنی بر فضاهای متنوع است، می توانند به وجود آورنده زمینه ای برای ایجاد خلاقیت در افراد شوند. و در همین راستا می توان به عوامل مختلف طبیعی، کالبدی، روانشناسی موثر در رشد خلاقیت در طراحی محیط اشاره کردکه در مقاله حاضر به آن ها پرداخته خواهد شد .
خلاقیت 1-1 مفهوم خلاقیت
خلاقیت به عنوان عنصری نهادینه در وجود آدمی از بدو پیدایش او وجود داشته و نیاز به شکوفایی دارد خلاقیت در طول تاریخ نیز همواره ستوده شده است. خلق اسطوره ها در گروه های مذهبی و فرهنگی و نقاشی های ماقبل تاریخ در غارها نمایانگر این میل انسان به خلاق بودن است
خلاقیت می تواند خلق اشکال با صورت های جدید از ایده ها و تولیدات کهنه باشد، در این صورت عمدتا فکرها و ایده های گذشته اساس خلاقیت های تازه است. یک متفکر خلاق، ایده های جدید بوجود نمی آورد، بلکه قدرت تداعی ایده ها در او و ترکیب آنها باعث خلاقیت می گردد گروهی نیز معتقدند با وجود پیچیدگی خلاقیت، برای ارزیابی آن می توان آن را در چهار کیفیت تقسیم بندی کرد.
این چهار دسته عبارتند از:
الف- شخص خلاق: کلیه عوامل مربوط به شخصیت فرد خلاق و ویژگیهای شخصیتی او را در برمی گیرد.
ب- فرایند خلاقیت: شامل مراحل مختلف از ادراک تا خلق اثر هنری می باشد.
ج- محصول خلاقیت: کیفیت اثری است که در نتیجه فرایند خلاقیت به دست می آید .
د- محیط: شامل عوامل محیطی است که بر روند خلاقیت تأثیر مثبت دارد .
البته هوش، استعدادهای ذاتی، ویژگی های فردی، روابط جاری در خانواده، نظام آموزشی و مانند آن نیز در روند خلاقیت موثر است و نمی توان مطمئن بود که تنها تغییرات محیط فیزیکی - فضای معماری - در روند خلاقیت کودک تأثیرگذار بوده است خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازی ذهنی دارد. این توانایی عبارت است از فرایند تشکیل تصویرهایی از پدیده های ادراک شده در ذهن، و خلاقیت عبارت است از فرایند یافتن و ارائه ی را ه های جدید برای انجام دادن بهتر کارها و ارائه فکرها و طرح های نوین برای تولیدات و خدمات جدید و استمرار آن پس از غیبت آن پدیده ها.
- 2-1 ویژگی افراد خلاق
خلاقیت در نوع انسان استعدادی است عمومی مثل هوش و حافظه، لذا هرکس کم و بیش خلاق است.
این استعداد طبیعی بر حسب محیط و شرایط کم یا زیاد می شود. خلاق ترین افراد کسانی هستند که قادرند بیشترین راه حل مناسب را مطرح کنند تا مساله مورد نظر را تحلیل نمایند.
تورنس ویژگی های شخصی افراد خلاق را استقلال اندیشه و دلبستگی به کار مورد علاقه خود برشمرده است افرادی که نسبت به اطلاعات مستقیم و داده هایی که در اختیار همه ما قرار دارد، به شیوه ای جدید برخورد می کنند
از نظر گیلفورد نیز، افراد خلاق انعطاف پذیرند، کلمات و افکار را به راحتی پیدا می کنند و سیالی استعداد تولید ایده های فراوان دارند و ابتکار نشان می دهند .
استیز نیز عوامل زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است:
-1 سلامت روانی و ادراکی: توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع
-2 انعطاف پذیری ادراک: توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چارچوب ذهنی
-3 ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهادهای جدید
-4 ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی: توجه کردن و در نظر گرفتن چالش های جدید مسائل پیچیده
-5 استقلال رأی و داوری: متفاوت بودن از دیگران در ارائه نظرات و اندیشه های نو .
جورج اف نلر در کتاب هنر و علم خلاقیت برای خلاقیت مراحل چهارگانه ی آمادگی، نهفتگی، اشراق و اثبات را ذکر کرده است. از این دید، افراد خلاق ابتدا با مسئله یا یک فرصت آشنا شده و سپس از طریق جمع آوری اطلاعات با مسئله یا فرصت مورد نظر درگیر می شوند. در مرحله بعد، افراد خلاق روی مسئله تمرکز می کنند. در این مرحله فعالیت ملموسی مشاهده نمی شود و فرد سعی در نظم دادن تفکرات، اندیشه ها، تجارب و زمینه های قبلی خود جهت نیل به یک ایده دارد. درگیری ذهنی عمیق فرد - خودآگاه و ناخودآگاه - فراهم کردن فرصت - جهت تفکر بر مسئله - منجر به خلق و ظهور ایده های جدید و بدیع می شود. در نهایت فرد خلاق در صدد برمی آید صلاحیت و پتانسیل ایده خویش را به اثبات برساند.
عده ای دیگر ویژگی های افراد خلاق را به صورت زیر دسته بندی میکنند:
جدول : 1 ویژگی های افراد خلاق
-3-1 خصوصیات کار خلاقانه
کار و گفتاری را خلاق می گویند که حداقل دو شرط را دارا باشند:
-1 تازگیاساساً: با کارهاییکه کودک قبلاً انجام داده و تمام چیزهاییکه قبلاً دیده یا شنیده است متفاوت باشد.
