بخشی از مقاله
چکیده
نزدیک به یک قرن است که مسئله تقریب، به یکی از اساسی ترین محورهای گفتمان مصلحان و متفکران جهان اسلام شده است.در عصر حاضر نیز تقریب مذاهب اسلامی و وحدت مسلمانان ، آرمانی بلند و امیدی دیرینه است که گذشته از دلایل عقلی، ادله قرآنی و نقلی نیز تبیینگر لزوم آن هستند. در این راستا وظیفه مسلمانان آن است که با اتخاذ تدابیر لازم و راهکارهای عملی، تقریب مذاهب را در پیکره دنیای اسلام حیاتی مجدد بخشند، تا ضمن بازیابی اقتدار گذشته، مجالی را برای تاخت و تاز نهادهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب باقی نگذارند.
این نوشتار هم در راستای تحقق همین اهداف والا و به پیروی از منویات و نظرات بزرگان دین در جهت رفع موانع و مشکلات فراروی مسلمانان تهیه و تنظیم شده است و به واقعیتی میپردازد که جهان اسلام با آن روبهرو است. در این مقاله سعی برآن شده است تا با ارائه راهکارهای عملی و صحیح تقریب مذاهب اسلامی در عرصههای ملی و فراملی فی ما بین آحاد مسلمانان به هدف حفظ مصالح مسلمانان و پیشرفت امور عامه اسلامی و تحقق وحدت و انسجام اسلامی نائل شد.
طرح مسئله:
جهان اسلام، امروزه با چالشهای مختلفی همچون تبلیغات منفی بر ضد اسلام و تلاشهای تفرقه انگیز دشمنانش روبهرو است، بنابراین ضروری است که برای غلبه بر این چالشها و بهرهمندی مناسب از فرصتها و ظرفیتهای گسترده امت اسلامی، با تکیه بر اصول ثابت و مشترک اسلام مانند: توحید، نبوت، معاد و غیره، زمینههای تقریب مذاهب اسلامی را برای مقابله با دشمن مشترک و به منظور قطع ایادی بیگانگانطمّاع و تحکیم عدالت اجتماعی و اخوت اسلامی بین مذاهب مختلف اسلامی اعم از شیعه و سنی هموار سازیم.
بیشکعزّت و اقتدار اسلام از محورهای عمده و بلکه اصلیترین بنیان اندیشهها و آمال مسلمانان دلسوز و مصلحان حقیقی است و هیچ مسلمان فهمیدهای نیست که نداند یکی از عواملعزّت و اقتدار اسلام، تقریب مذاهب مختلف اسلامی با وجود تمایزات و اختلافات است. به هر میزان این تقریب و همگرایی در میان فرقههای اسلامی اعم از شیعه و سنی پررنگتر شود، به همان اندازه نیز فرصتهای بیشماری برای اظهار وجود و قدرت نمایی امت اسلامی در برابر زیادهخواهی دنیای زر و زور مهیا خواهد شد.
مسئله تقریب مذاهب یکی از مهمترین ایدههایی است که اندیشمندان و دلسوزان مسلمان از روزگار آغازین اسلام تا به حال، بر مبنای تعالیم اسلامی و دیانتحقّه توحیدی پیگیر آن بوده و در مقابله با دشمنان اسلام و مسلمانان آراء و نظریاتی را در ابعاد مختلف، متناسب با مقتضیات زمان، ارائه نمودهاند.
در دهههای اخیر امام خمینی - ره - و مقام معظم رهبری - مدظله العالی - منادی ایده تقریب مذاهب بودهاند و بر همین اساس، انقلاب اسلامی شکوهمند ایران برای این تقریب گامهای ارزشمندی را برداشته است. هماکنون نیز فضای همآوایی، همگرایی و تقریب در بین مسلمانان با اندیشههای انقلاب اسلامی سیر تکاملی دارد و ادامه این روند مستلزم این است که عموم مسلمانان اتفاق خود را در اصول آیین مقدس اسلام در نظر گرفته و تفرقه عملی را کنار گذاشته و در یک صف قرار گیرند و با ارائه طرحهای فکری و عملی مناسب تلاش نمایند علاوه بر جلوگیری از اختلافات داخلی فرقههای مختلف اسلامی، از نفوذ و توطئه دشمنان سوگند خورده در بین مسلمانان که بیش از هر چیز از وحدت امت اسلامی میترسند، پیشگیری نمایندمخصوصاً. در سالهای اخیر که با ترفند جدید خود در صدد هستند برای اهلتسنن دشمن وهمی از شیعیان و همچنین برای اهل تشیع دشمن وهمی از اهلسنت و برای جهان عرب نیز یک دشمن وهمی از ایران ایجاد کنند
مفهوم شناسی تقریب:
از نظر لغوی تقریبقَرﱠبَ،»تقریباً« به معنای نزدیک کردن است - ابنمنظور، بیتا، باب القاف - و در اصطلاح، تقریب در مفهوم عام تلاش علمای اسلامی برای نزدیک کردن پیروان مذاهب اسلامی با هدف شناخت یکدیگر به منظور دستیابی به اخوت دینی براساس اصول و مشترکات اسلامی؛ یعنی اعتقاد به خدا، وحدانیت خدا، نبوت پیامبر و اعتقاد به معاد است و در مفهوم خاص حرکتی است که علمای مذاهب اسلامی آن را پایهگذاری کردهاند و هدف از آن نزدیک ساختن شیعیان و اهلسنت به یکدیگر و رفع اختلاف و گاه خنثی کردن دشمنی مسلمانان به منظور متحد کردن آنان است و تحقق این امر به اجتماع عالمان مذاهب اسلامی در مکانی واحد و طرح مسائل نظری اجتهادی در محیطی صمیمی برای دستیابی به حقایق و واقعیتهای اسلامی و نشر نتیجه بحثها بین پیروان وابسته است
روشن است در تقریب مذاهب، اصل و هدف مشترک، ایجاد مودت و اخوت اسلامی است، اخوت اسلامی که قرآن بر آن تأکید دارد و میفرماید :« - حجرات، - 10؛ »مؤمنان باهم برادرند، پس میان آنها آشتی افکنید.«
تقریب مذاهب در قرآن و سنت نبوی:
قرآن کریم، سنت پیامبر - ص - و سیره اهلبیت - ع - که جزء مستندات اسلامی هستند، هرکدام به نحوی مسئله تقریب مذاهب را مطرح نمودهاند؛ قرآن کریم که مورد قبول همه مسلمانان است، درباره ضرورت وحدت و همدلی چنین میوَاعْتَصِمُواْفرماید: « - آل عمران، - 103؛ »همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید، که بدان گاه که دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان پیوند داد، پس برادرانی شدید و بر لبه گودالی از آتش بودید ولی شما را از آن رهانید .خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار میسازد، شاید که هدایت شوید«
و دهها آیه دیگر به ما میگویند که وحدت یک ضرورت اعتقادی است، بنابراین نباید از اسلامی که خود پایهگذار اتحاد است برداشت نادرست گردد و عامل اختلاف تلقی شود.
آنچه را که قرآن در زمینه دعوت به اتحاد و همبستگی و دوری از اختلاف و تفرقه بیان کرده، سنت نبوی نیز بر آن تأکید نموده است. تاریخ نشان میدهد که شعار توحیدی پیامبر - ص - رمز تمام پیروزیهای ایشان بوده و هرگونه اختلافی را با هر بهانه و شعاری نفی نموده است، آنجا که می فرماید: »دست خدا همراه جماعت است و نیز »برای رسیدن به هدف اصلی جمع شدن خیر و تفرقه باعث عذاب و غضب الهی است - « متقی هندی، 1409ق، ج2، ص. - 266 اتحاد از دیدگاه حضرت علی - ع - به قدری ارزشمند است که ایشان برهم زننده آن را مستحق بدترین عذابها میداند: »از پراکندگی بپرهیزید و آگاه باشید که هرکس مردم را به این شعار تفرقه و جدایی دعوت کند، او را بکشید، هرچند زیر عمامه من باشد« - نهج البلاغه، خطبه . - 127
اختلاف مذاهب مختلف اسلامی:
بیشترین اختلاف در میان جنبشها در جهان اسلام، اختلاف در فروع فقهی و بعضی مسائل غیراساسی میباشد و علت آن هم، تعدد سلیقهها و مذاهب در فهم کتاب و سنت و در استنباط مسائلی است که در مورد آنها نصی وجود ندارد. به طوریکه این گوناگونی باعث شده که افراددارای دیدگاه ها و نظرات گوناگونی شده اند. کسی به سوی مدرسه »نص« میل میکند و دیگری به طرف مدرسه »رأی و نظر.« خداوند چنین اراده کرده که در تبیین دین بعضی از احکامش منصوص علیه و بعضی مسکوت عنه باشند، تا نعمت عقل در اجتهاد و استنباط این احکام اجتهادی به کار گرفته شود.
این اختلاف نیکو، علاوه بر اینکه بودنش ضروری است، نسبت به امت اسلامی رحمت و سبب وسعت شریعت اسلام است و دال بر آسانگیری خداوند نسبت به امت است؛ زیرا باب اجتهاد را برای مجتهدان باز مینماید. شریعت اسلام مجتهد را از اجر اجتهاد حتی اگر به خطا هم برود، محروم ننموده است و معنی وسعت رحمت الهی هم در اینجا همین است. البته این گفته بدان معنا نیست که تمام اقوال و آراء درست و صحیح است، بلکه صواب فقط یکی است، اما همه مجتهدان مأجور و کارشان محمود است
از طرف دیگر اختلاف آراء اجتهادی موجب غنی شدن فقه و نمو و وسعت آن میشود؛ زیرا هر رأی بر دلیل یا اعتبار شرعی که میراث تفکر مردان بزرگ است تکیه نموده و هر فقیه و مجتهدی بنابر اصول اجتهادی، اجتهاد و استنباط میکند و در نهایت در سایهسار مشربها و مسلکهای متعدد و روشهای متنوع، ثروت فقهی و تشریعی وسعت مییابد
راهکارهای عملی تقریب مذاهب:
استکبار جهانی پس از شکستهای پیاپی در مواجهه نظامی و خنثی شدن برنامههای خود در منطقه خاورمیانه و عدم نیل به اهداف سلطهگرانه خود و حتی ناکامی در بهرهگیری از تفرقهافکنی قومی به دلیل گسترش موج بیداری اسلامی در جهان، اکنون با تمام قوا به تفرقهافکنی مذهبی و فرقهای متوسل شدهاند و در کنار تبلیغات روانی و القائات اغواگرانه خود دست به هر کاری میزنند تا که وحدت و یکپارچگی مسلمانان را به هم بزنند و آتش تفرقه و جنگ مذهبی را در بین فرقههای اسلامی شعلهور کنند که در بعضی مواقع به تضعیف ابهت و موقعیت بیبدیل مسلمانان در جهان منجر میگردد.
بنابراین طرح ایده تقریب مذاهب و به دنبال آن خیزش فرهنگی و بالندگی دین اسلام با توجه به الزامات حساس این برهه از زمان، بایستی به گونهای تبیین شود که نتایجی عملی و واقعی به بار آورد. از رؤیاپروری و آرزوپردازی و خوشبینی سادهدلانه فراتر رود؛ زیرا ارائه راهکارها و راهحلها میتواند مقدمهای برای تقریب مذاهب اسلامی به دور از آفات باشد. مهمترین و بزرگترین آفت این حرکت مقدس غفلت از توطئهها و نقشههای دشمنان است، این غفلت موجب میگردد که وقتی خیرخواهان و علاقهمندان به وحدت کلمه در جوامع اسلامی میخواهند در جهت دست یافتن به این هدف تلاش کنند، سرگرم مباحث و مسائلی شوند که تنها ثمره علمی دارد، نه ثمره عملی .
از سوی دیگر این راهحلها باید به صورت تلاش و مجاهدتهای خالصانه و مبتنی بر آزاداندیشی و تهی از هرگونه تعصبورزیهای فاقد مبانی شرعی و عقلی و با در نظر گرفتن مصالح »جهان اسلام« و توطئههایی که قدرتهای جهانی و اقمار و عوامل پیدا و پنهان آنان علیه اتحاد و همبستگی مسلمانان تدارک میبینند و روز به روز بر شدت آنها افزوده میشود و همه موجودیت اسلام و ملل و سرزمینهای اسلامی را در معرض خطر اضمحلال قرار میدهد توسط عالمان اندیشمند و دلسوخته و دردآشنا از هر طرف و سایر نیروهای آگاه و بصیر و مسئول در همه ابعاد تحقق یابد و از زوایای گوناگون به بررسی آنها پرداخته شود.
