بخشی از مقاله
چکیده
اندیشه تقریب مذاهب اسلامی بین مصلحان مذاهب اسلامی حدود یک قرن است در محافل علمی بهعنوان یک نیاز ضروری در جهان اسلام مطرح است، این مسئله را می توان از ظاهر آیات قرآن کریم که به طور مستقیم و غیرمستقیم ما را در شناخت و استحکام این رویکرد یاری مینماید استفاده کرد، قرآن کریم مسلمین را دعوت به قول احسن مینماید، این مقاله در بخش اول کوشیده است آیات مرتبط به مسئله تقریب مذاهب اسلامی را به دو نوع تقسیم نماید
ابتدا به آیاتی که در خصوص مسئله بهطور خاص دلالت دارد استناد شده و مرحله بعد به آیاتی که بهطور عام بهعنوان اصول کلی همزیستی مسالمت آمیز مسلمین با خود و سایر ادیان و حتی کفار دلالت دارد استناد شده است و در بخش دوم ازجمله مسائل مرتبط با تقریب رابطه بین تقریب مذاهب اسلامی و حقیقت تحلیل عقلی شده که تقریب مذاهب یک طریقی عقلی و ارزشی است نه هدف بلکه وسیله برای رسیدن بهحق و حقیقت است، هدف این نوشتاراولاً به دست آوردن تصویری واقعی از توصیههای آیات قرآن کریم است، ثاناًی تلاش برای قرب به حقیقت و عمل به اقامه دین و پرهیز از تفرقه در آن از طریق همزیستی مسالمتآمیز بین جوامع اسلامی و انسانی است.
مقدمه
کلمه تقریب مصدر باب تفعیل به معنای نزدیک کردن - دهخدا، :1377نرمافزار - به یکدیگر در مقابل دوری جستن از یکدیگر است و تقریب مذاهب اسلامی یعنی نزدیک شدن پیروان مذاهب اسلامی به یکدیگر جهت مشترکات معنوی مثل اخوت دینی و اصول مسلم اسلامی، در اصطلاح، تقریب مذاهب اسلامی کوششی جدی برای تحکیم روابط میان پیروان مذاهب اسلامی مثل حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی - ، 1985 م: - 25، شیعه اثناعشری، شیعه زیدیه برای ارتقای سطح آگاهی و تعمیق و تفاهم بین پیروان آنها و تقویت احترام متقابل جهت رسیدن بهحق و حقیقت است.
مهمترین محور و میزان مشترک مسلمین قرآن کریم است، قرآن نور و حبلاالله است، مسلمین میتوانند در پرتو آناولاً از سقوط نجات یابند و ثاناًی زمینه شناخت و قرب حق و حقیقت را برای خود و دیگران فراهم آورند، چراکه قرآن صفا و صمیمیت بین مسلمین را مفید و تفرقه و عداوت بین آنها را مضر میداندثالثاً، می تواند »سبب وحدتی ماندگار بر پایه بین باورها انواع مذاهب اسلامی استوار باشد، تقریبی بین اصول و ارکان مذاهب اسلامی نه تقریب صوری و نمادین
خداوند خبر میدهد که مردم همه امت واحده بودند:» - بقره: - 213 وقتی اختلاف کردند انبیا را فرستادند تا اینکه » «بقره: - 213 پیامبرانی آمدند و کتاب آوردند؛ یعنی کتاب قانون آوردند که طبق آن کتاب باهم زندگی مسالمتآمیز داشته باشند، فرقی نمیکند هر ملت و یا مذهبی که باشد درهرحال باید باهم زندگی کنند! اسلام یک سلسله دستورات فقهی دارد به نام احکام عملی که جزء دین است اما تمام دین نیست؛ دین حدود هر فرد را در رابطه با خدا، طبیعت، خودش، خانواده و اجتماع در معارف اعتقادی، اخلاقی و حقوقی بیان نموده است.
بخش اول:آیات قرآن کریم و تقریب مذاهب
قرآن کریم مهمترین منبع و میزان مشترک مسلمین جهان است، این کتاب هدایت عام و خاص، دارای یک سری آیات است که بهطور خاص بر تقریب مذاهب اسلامی و روابط حسنه و مسالمتآمیز بین مسلمین تأکیدداردِ و یک سری آیات عام دارد که دلالت بر رابطه مسالمت آمیز مسلمین با غیر مسلمین است که این آیات به طریق اولویت بر تقریب مذاهب دلالت دارند.
1 آیاتی که بهطور خاص بهتقریب بین مسلمانان دلالت دارد الف - اصل اعتصام به حبلاالله و نهی از تفرقه
قرآن کریم همانند ریسمانی است که از بالا به پایین آویزان شده یکسر آن کتاب مبین و سر دیگر آن قرآن عربی است همه مسلمین را امر به اعتصام به حبلاالله و نهی از تفرقه بهطور مطلق نموده » - آلعمران: - 103؛ »و همگی به ریسمان دین خدا چنگ زده و باهم تفرقه نداشته باشید و به یادآورید این نعمت بزرگ خدا را که شما باهم دشمن بودید و خدا در دلهای شما الفت و مهربانی انداخت و به لطف خداوند همه برادر دینی یکدیگر شدید.«
در آیه فوقالذکر امر و نهی در آیه با هم جهت تأکید ذکر شد از مسائل مورد تأکید حقتعالی است، قدر متیقن آن تقریب مذاهب اسلامی است، مذاهبی که به جهت اختلاف در استنباط در برخی مسائل باهم اختلافنظر دارند نه در اصل دین، بلکه در برخی فروعات، درحالی که اختلافنظر نباید موجب تفرقه شود بلکه باید سبب رشد آنها شود.
ب - اصلاح بین برادران دینی
قرآن بهصراحت همه مؤمنین را برادران دینی میداند - حجرات: - 10؛ همانا مؤمنان برادر یکدیگرند، پس میان برادران خود اصلاح کنید و از خدا پروانمایید، شاید مورد رحمت او قرار بگیرید؛ قرآن در این هآی اولاً با کلمهإِنﱠمَا تصریح دارد که رابطه میان مؤمنان با اخوت دینی تعریف نموده، ثاناًی و اگر به هر نحوی بین آنها نزاع و فسادی ایجاد شد امر نموده که بین آنها صلح برقرار شود؛ صیغه امر دلالت بر وجوب دارد، یعنی اگر دو گروه از مؤمنان در مقابل هم ایستادند بر سایرین واجب است که میان برادران خود صلح برقرار کنند، لثاً آنها که داوری می کنند رعایت آداب برادری را در مورد هر دو طایفه بنمایند،رابعاً در مقام خیرخواهی و موعظه به هر سه طایفه، یعنی دو گروه مقاتله کننده و طایفه اصلاحگر می فرماید:از خدا بترسید، باشد که مشمول رحمت حق واقع شوید.
واژه اخوت در آموزههای اسلام گاهیاخوت، نَسَبی است، مثل مولود یک پدر و مادر یا از یک پدر یا از یک مادر بودن؛
گاهی اخوت قومی است، مثل » « - هود: - 50 و » « - هود: - 61 این اخوت، اخوت قومی است درحالیکه عاد و ثمود کافرند و هود و صالح مؤمن و پیغمبر مؤمنین هستند؛ گاهی اخوت دینی مثل - حجرات: - 10 و - نهج البلاغه، نامه - 53؛ گاهی اخوت رضایی است که یک حکم فقهی است که اخوت رضایی به منزله اخوت نسبی است همشیر بودن برادر رضایی میشود؛ گاهی اخوت کفری و نفاقی آل عمران:156 - آلعمران: - 168 غرض امروز برادرند و اشتراک در یک مرام دارند و فردا - قیامت - دشمن یکدیگرند - الأعراف: - 38 هرکدام دیگری را لعنت میکند بهترین اخوت، اخوت مؤمنین است - جوادی آملی، تفسیر سوره توبه - .
ج - رحم و مروت مسلمین به یکدیگر
خداوند پیامبر را دارای رحمت عام و خاص معرفی نموده : « - فتح: - 29؛ محمّد - ص - فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر فّارک سرسخت و شدید و در میان خود مهرباناند؛ در همین آیه وصف یاران پیامبر نیز تبیین نموده که با آنها نیز بر کافران سختگیر و با همدیگر مهرباناند.
ه - اصل خیرخواهی و دعا برای برادران دینی
دعا و خیرخواهی مسلمین برای یکدیگر رفتاری نیکو است در قرآن آمده - حشر: - 10 پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز و در دل هایمان حسد و کینهای نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا، تو مهربان و رحیمی.
این آیه خبری است در مورد کسانی که بعد از بعد از مهاجران و انصار آمدند و چنین دعا کردند، این رفتار ازنظر خداوند رفتاری نیکو بوده که خداوند آن را بیان نموده و الا یا بیان نمی شد و اگر نیکو نبود خداوند طریق صحیح آن را بیان میکرد، بههرحال جمله خبریه اماره و نوعی توصیه است که مسلمین بهتر است خیرخواه یکدیگر و برای یکدیگر طلب مغفرت کنند.
2 آیاتی که بهطور عام به همزیستی مسالمتآمیز مسلمانان تأکید دارد الف - اصل نیکو سخن گفتن با عموم مردم
بقره:و83با - مردم به نیکویی سخن بگویید! علامه طباطبایی در مورد لفظ حُسْنًا مدیگوکهی حُسْنًا مصدر است به معنی صفتی که برای مبالغه آمده و حُسْنًا کنایه از معاشرت با انسانها میباشد اعم از کافران و مؤمنان، چنانکه گفتار خشن با گفتار محترمانه و معاشرت نیکو منافات دارد
