بخشی از مقاله
چکیده
متفکر شهید، آیت االله صدر به منزله یکی از اندیشمندان پیشتاز و مبتکر در حوزه مباحث اجتماعی، در تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم به دنبال کشف نظریات اجتماعی اسلام به منظور برقراري جامعه اسلامی بوده است.علامه شهید صدر با توجه به مبانی معرفتی اسلام، جامعه را متشکل از انسان، طبیعت و روابط اجتماعی می داند که در این میان آنچه در هویت بخشی به جوامع مهم ترین نقش را دارد روابط اجتماعی می باشد به تعبیر دیگر جوامع برساخته و برآمده از صور مختلف روابط اجتماعی است، ایشان با بررسی انواع روابط اجتماعی مبتنی بر آموزه هاي قرآنی به بررسی صور مختلف روابط اجتماعی و نسبت آن با نظام هاي اجتماعی می پردازد و جوامع را از این منظر به توحیدي و غیرتوحیدي و همچنین جوامع غیر توحیدي را به جوامع سایه و بسته، تقسیم می کند. ما در این مقاله به دنبال بررسی و تبیین دیدگاه قرآنی شهید صدر در این زمینه می باشیم.
مقدمه
ورود به مباحث علوم اجتماعی نیازمند نوعی نگرش به رابطه فرد و جامعه است. از این رو رابطه فرد و جامعه به عنوان یکی از مهمترین مسائل علوم اجتماعی چهره می نمایاند به گونه اي که هر کدام منشا تولید نظریه هاي متفاوتی می شوند به عبارتی هر نظریه اجتماعی باید چیزي درباره افراد و روابط آنها با هر چه که جامعه می نامیم بگوید یا اشاره ضمنی داشته باشد و برعکس. به بیانی پرسش اصلی این است که کدامیک ارجحیت دارد؟
در واقع یکی از منشا هاي تعارض بین نظریات مختلف، تعیین همین وجه ارجحیت بین جامعه و فرد می باشد، زیرا به این مسئله اساسی بازگشت می کند که آیا ما انسان ها، کنشگران خلاقی هستیم و شرایط زندگی خودمان را فعالانه کنترل می کنیم یا اینکه اکثر کارهاي ما نتیجه نیروهاي اجتماعی کلی تري است که بیرون از اختیار ما هستند؟ این مسئله همیشه جامعه شناسان را به دو دسته تقسیم کرده است و هنوز نیز چنین است. براي مثال وبر و طرفداران مکتب کنش متقابل نمادین، بر مولفه هاي فعال و خلاق رفتار انسان تاکید دارند و رهیافت هاي دیگري مثل رهیافت دورکیم روي ماهیت جبري عوامل اجتماعی موثر بر کنش هاي ما تاکید می کنند.
شهید صدر با توجه به مبانی معرفت شناختی و هستی شناختی اسلامی و با مراجعه به متون دینی اعم از قرآن و سنت، نسبت خاصی را از رابطه فرد و جامعه ترسیم می کندکه بر خلاف نظریات موجود در جامعه شناسی و پاسخ هایی که عموما بر یک بعد یعنی فرد و یا اجتماع تاکید کرده اند؛ با رویکردي تلفیقی ضمن توجه به تاثیر ساختارهاي اجتماعی بر کنش افراد، جامعه را داراي وجودي مستقل در برابر افراد ندانسته و براي کنش خلاقانه انسانی سهم مهمی را در نظر گرفته است. او با توجه به لوازم چنین رویکردي، به تیپ بندي جوامع مختلف بر اساس نسبتی که کنش خلاقانه انسانی و ساختارهاي اجتماعی در تعیین هویت هر جامعه دارند پرداخته است.
روش پژوهش
در بررسی حاضر، روش مطالعه کتابخانه اي متناسب با موضوع تحقیق انتخاب شده است و واحد تحلیل نیز موضوعاتی است که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به بررسی مسئله روابط اجتماعی و نظام هاي برساخته از آن در قرآن، مبتنی بر آثار شهید صدر می پردازد و واحد زمینه آن کلیه متون و کتاب هاي شهید صدر است.
مبانی نظري
شهید صدر جهان را ، بر پایه توحید و خدا محوري نگاه می کند، جهان نیز از مخلوقات خداست و این جهان بر اساس عدالت ایجاد شده است.
