مقاله روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی

بخشی از مقاله

چکیده

هدف این تحقیق،بررسی برخی ازویژگی های کودکان استثنایی ازمنظر روان شناسی وهمچنین آموزش آنها بوده است. مساله ای که درکانون توجه این مقاله قرارداشته است، وبرای خیلی ازخانواده ها جای سوال دارد این است که کودک استثنایی به چه کودکانی گفته می شود ؟ بسیاری ازمفاهیم واصطلاحات اساسی دراین مورد دراین مقاله سعی شده است، بیان شود. هدف این بوده که به تفاوتهای کودکان عقب مانده ی ذهنی وتیزهوش بپردازم ومشکلات ناسازگاری که این افراددارندبحث شده است..تحقیق حاضر به روش کتابخانهای انجام پذیرفته است و به صورت توصیفی، تحلیلی انجام گرفته است.

واژه های کلیدی  روان شناسی، کودکان، استثنایی، عقب مانده، تیزهوش، ذهن،اختلالات،ناسازگاری

مقدمه

یکی ازمعضلات کنونی جهان وبه طورکلی جوامع مختلف، بخصوص درکشورهای درحال توسعه ازدیاد روزافزون جمعیت است. ازدیاد جمعیت بدون شک درسالهای آینده بشریت رابامشکلات بزرگی ازقبیل تغذیه، مکان مناسب زندگی، بهداشت و درمان، تحصیل علم ودانش وحتی مسائل اخلاقی وعاطفی روبرو خواهدساخت.ازجمله دیگر مشکلات ازدیاد جمعیت که بشریت با آن روبرو خواهد بود وجود کودکان و افرادمعلول و استثنایی و افزایش روزافزون آنها درجوامع مختلف بشری است. ازنظرآموزشی کودک استثنایی کودکی است که نیازبه تعلیم وتربیت خاص داشته باشد واز کلاس وتعلیم عادی نتواند بهره ی کافی گیرد واز جنبه کلی نیز چنانچه کودکی ازنظر فراگیری مطالب، رفتار، هوش ویا گذران زندگی نتواند چون کودکان عادی وبهنجار عمل کند وبه جهتی باکودکان همسال خودتفاوتهای رفتاری، گفتاری ویادگیری داشته باشد واز حدیک کودک عادی همسن خود خارج باشداستثنایی نامیده می شود. - پاکزاد، . - 1376

درهرجامعه ای بخش قابل توجهی ازافرادانسانی راکودکان تشکیل داده وباتوجه به این که آنان ازلطافت روحی بالایی برخوردارندوهمچنین بسیارآسیب پذیر و شکننده می باشند، به طوری که تحولات سریع اجتماعی وفرهنگی درجوامع امروز برپیچیدگی روابط انسانی تاثیرگذاربوده فدرجهان امروز، عمده فعالیت های مشاوره ای معطوف به مدرسه است، ومدارس وآموزشگاهها به مهمترین پژوهش وعمل درمشاوره تبدیل شده اند. ولی متاسفانه این مساله درمیهن ما جایگاه واقعی خود راپیدانکرده است.درحالی که اهمیت این دوره وبه طورکلی دوره ابتدایی برهیچ کس پوشیده نیست، وچه بسا کودکانی که بعلت طلاق والدین دروضعیت نابسامانی بسرمی برند، وهرروزمی بینندکه مادریاپدر، همکلاس هایشان به مدرسه مراجعه می کنند، واصطلاحاتی که ممکن است دوستانشان به آنه بزنندکه فلانی پدریامادرندارد وهمچنین درمورد افرادی که والدین رابه دلایل گوناگون ازدست داده اند. - حسین نژاد، . - 1379 فروید روان انسان رابه کوه یخی بزرگ تشبیه می کندکه بخش بزرگی ازآن دراعماق آب غوطه وراست وتنها قله ی آن ازآب بیرون است.

به عبارتی، آگاهی ما ازافکارمان بسیاراندک است وبخش عظیمی از ادراک ها، تمایلات وآرزوهای عمیق در زیر آستانه آگاهی قراردارد ودورازدسترس است.عملکردها وجلوه های روان یاذهن رامستقیما" نمی توان دیدکه به آن اصطلاحا" رفتارمی گویند.رفتارکلمه ای است که روان شناسان برای بیان آنچه مردم انجام می دهند به کارمی برند وآن رامطالعه می کنند. - گنجی،. - 1386ازآن جاکه روانشناسان عمدتا" روانشناسی راعلم مطالعه رفتارمی دانند،یعنی تاکیدبرعینیت،دقت،اندازه گیری،سنجش وآزمایش است. مشکل اساسی دراین تعریف،ممکن است تفاوتهای فردی به آسانی ازنظردوربماند.وجودارتباط بین تواناییهای ذهنی ونتایج کا، بارها موردتحقیق گرفته وبه تاییدرسیده است.مثلا"تحقیقی که درموردکارمندان ادارات انجام گرفته1، نشان داده است که بین هوش ودشواری کاررابطه معنی داری وجود دارد.بدین ترتیب که افرادباهوش،رویهمرفته،مشاغل مشکل را اشغال می کنند.باگذشت زمان،فردتمایل پیدامی کنددرجهتی پیش برودکه بااستعدادهای اوهماهنگی دارد. - کریمی،. - 1371

انسان موجودی است که آفرینش عالم هستی به خاطر اوست وگرچه ازمسلم ترین پدیده های جهان هستی است ولی با این همه پیشرفت علوم واطلاعاتی که درباره اش گردآوری شده است، هنوزبعضی اورا»موجودی ناشناخته« معرفی کرده اند. وحقا" انسان رازهستی ومعمای بزرگ قرون واعصار وعالمی شگفت انگیز وناشناخته است.انسان که ازسویی مظهربرترین وزیباترین حقایق هستی است، ازسویی دیگر، محل بروز زشتی ها وپستی های بی ماننداست.این عنصربااستعداد می تواند برترین موجودگیتی یاپست ترین پدیده هستی شود. - نوروزی، - 1384 یافته های علم روانشناسی به صورتی روزافزون سراززمینه های علمی دیگربرمی آورد وبردامنه ی روبه گسترش یافته های روانشناسی درپهنه ها وشاخه های گوناگون دانش بشر، به سرعت افزوده می شود.امروزه دیگر، یافته های روانشناختی محدود به حیطه های پزشکی و در مانی، آموزشی و تربیتی، زبان شناسی وجامعه شناسی و اداره و مدیریت کارگاه ها وکارخانه ها وسازمان های خدماتی وطراحی ماشین ها و ابزارهای دقیق و تربیت نیروهای گوناگون با قابلیت های جورواجو و...نمی شود. - ویتیگ، . - 1386

انسان موجودی است که آفرینش عالم هستی به خاطر اوست وگرچه ازمسلم ترین پدیده های جهان هستی است ولی با این همه پیشرفت علوم واطلاعاتی که درباره اش گردآوری شده است، هنوزبعضی اورا»موجودی ناشناخته« معرفی کرده اند.وحقا" انسان رازهستی ومعمای بزرگ قرون واعصار وعالمی شگفت انگیز وناشناخته است. انسان که ازسویی مظهربرترین وزیباترین حقایق هستی است، ازسویی دیگر، محل بروز زشتی ها وپستی های بی ماننداست.این عنصربااستعداد می تواند برترین موجودگیتی یاپست ترین پدیده هستی شود. - نوروزی، . - 1384 بشرموجودغریبی است، آن گونه که توصیف ناپذیرجلوه می کند، یادست کم درمقوله ی یک تعریف واحدنمی گنجد، تعریف منطق دانان که اورا »حیوان ناطق « می خوانند، پاسخگوی طیف گسترده صفات وخصال انسانی وگاه حیوانی اونیست وبه قول همان » استدلالیان« جامع افراد ومانع دخول اغیارنیست، زیراکه نه تنها پاره ای ازجانداران دست آموز سخن می گویند، بلکه اکنون روبوت های بی جان نیزلب به سخن گشوده اند ونه به یک زبان، که به چندزبان تکلم می کنند!موجوددوپایی که درراه ارضای جاه طلبی ها وافزون خواهی های افراطی خوددنیا رابه خاک وخون می کشد وبه نام دموکراسی، بامخوف ترین جنگ افزارهای کشتارجمعی جان پاک انسان های بی شماری رامی گیرد تابرتری وسروری را از آن خویش سازد، انسان نامیده می شود. و موجود دیگری نیزکه آرمان والای صلح، دوستی وتعالی نوع بشررادرسرمی پروراندوایثارگرانه درراه تحقق آن می کوشد نیزانسان نام دارد. - بیرهوف، . - 1383

تاریخچه

روان شناسی یک رشته علمی نسبتا" تازه است. رشته روان شناسی درسال 1879 به وسیله ویلهلم وونت - 1832-1920 - 2 پی ریزی شد.او دراین سال، نخستین آزمایشگاه رسمی روان شناسی را دردانشگاه لایپزیک آلمان تاسیس کرد. - صدقی نژاد،. - 1384دراوایل قرن نوزده، وزارت آموزش و پرورش فرانسه مسأله کودکانی را که نمی توانستنددرس بخوانند به طور جدی مطرح کرد.در سال1904 گروهی مأمورشد تاروشی برای تعلیم کودکانی که نمی توانستندبا بقیه پیش بروند تهیه کند. - گنجی، 1380 - .روان شناسی درایران، تحت عنوان علم النفس یا اخلاق، ازقرنها پیش موردتوجه بوده است ودانشمندانی مثل، فارابی، ابن سینا، وملاصدرا هریک به نوعی ازعلم النفس صحبت کرده اند.اماروان شناسی علمی، به صورتی که امروزه مطرح است، پس ازتأسیس دانشگاه تهران، دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عالی - دانشگاه تربیت معلم فعلی - گسترش می یابد.

دکترعلی اکبرسیاسی، که اورا پدرروان شناسی جدیدایران می دانند، به همراه دکتر هوشیار، روان شناسی جدیدراپایه ریزی کردند.کتاب دکترسیاسی به نام علم النفس یاروان شناسی ازلحاظ تربیت وکتاب دکترهوشیارتحت عنوان سنجش هوش یا روان شناسی علمی، هردو درسال 1317انتشارمی یابد.دکترسیاسی، روان شناسی جدیدراباروان شناسی سنتی ایران پیوندمی دهد ودکترهوشیار نتایج آزمایشهایی راشرح می دهد که درآزمایشگاه روان شناسی دانشکده ادبیات تهران انجام داده است.بااین همه،شکوفایی روان شناسی جدید درایران پس از1340مشاهده می شود.زیراتاآن زمان روان شناسی بخشی ازبرنامه های رشته فلسفه وعلوم تربیتی یابخشی ازدوره های تربیت آموزگار ودبیرراتشکیل می داد. طی دهه 1340روان شناسی، به صورت رشته جداگانه، ابتدا دردانشگاه تهران بعددرسایردانشگاهها دایرمی شود. این موفقیت بیشتردراثرتلاش های دکتر محمودصناعی به دست می آید.خدمت بزرگ ایشان به روان شناسی این است که کتاب اصول روانشناسی، اثرنرمال، مان، را به سال 1341، به فارسی برمی گرداند.. - گنجی، . - 1380

ضرورت واهمیت تحقیق

برسی های علمی نشان می دهد که ازهرده انسانی که دراین جهان پهناور زیست می کنند، یک نفرشناخته یاناشناخته با معلولیت وکمبودی درگیراست وقریب پنج درصد کودکان، دچارنقصی جسمی، حسی یا ذهنی هستند ودرصد قابل توجهی از این عده نیازبه آموزش خاص ومراقبتهای ویژه دارند.این واقعیت ها وحقایقی نظیر وجودنارساییهایی ازقبیل سوء تغذیه، جنگ، سست شدن بنیان خانوادگی وکافی نبودن بهداشت ودرمان دربسیاری ازنقاط جهان که خود ازعوامل موثردرازدیادکودکان استثنایی هستند لزوم توجه عمیق تر به مساله راایجاب می کند وبه موضوع پیشگیری ازتولد کودک معلول، وجلوگیری ازابتلای به معلولیت بعدازتولد ارزش واهمیتی خاص می دهد. - پاکزاد، . - 1376 اگرچه قرن بیستم،عصرکودک نامیده شده است، اما هنوزمحرومیت عاطفیوجودداردومسئول این محرومیت هادرحال حاضر جامعه ای است که به نظرنمی رسدکودکان رادوست داشته باشد.به همان اندازه ای که ماپیشرفته ترشده ایم، به همان اندازه نیزکوکان رااز مردم جدا کرده ایم وازآنها انتظارداریم، ازمحیط های طبیعی دوری جویندودرآپارتمانهای چندطبقه زندگی کنندومحیط های آرام بخش وتفریحی را،برای بزرگترها بگذارند.

زمانی که آمدن نوجوان به دنیای خارج ازخانه،امری ناخوشایندتلقی می شود، وظیفه والدین درقبال فرزندان،بطور روز افزون، مشکل تر می گردد. درروستاها و شهرهای کوچک، بچه هابه محض اینکه به اندازه کافی بزرگ شدند،برای کمک به والدین خود،به آنهامی پیوندند.تحقیقات نشان داده است که این همکاری،به آنهاکمک می کندتانقش فعالتری را،درجامعه اطراف خودبه عهده بگیرندوبهمان اندازه، فعالیت خیلی بهتری رادرسطح مدرسه داشته باشند. - اقبالی،. - 1385 والدین کودکان می پرسند : آیامن کاردرستی کرده ام که فرزندم رابه مهدکودک فرستاده ام؟والدین کودکان بزرگترمی پرسند:بالاخره چه وقتی می خواهندبه بچه ام خواندن رایادبدهند؟وهزاران سوال دیگر......اما به ندرت این پرسش های مهم ترمطرح می شودکه: نیازهای حیاتی کودکان خردسال، والدین ومربیان کدام اند؟وچگونه می توان نیازهای هریک ازآنهارابه گونه ای که مانع ازبرآورده شدن نیازهای دیگرنشود،برآورده ساخت؟ - هنری،. - 1931

چشم انداز کنونی در روان شناسی

به دلیل آنکه بعیداست یک سیستم واحدبتواندتمامی رفتارهاراتوجیه کندوتوضیح دهد، چشم اندازهای معاصر روان شناسی حوزه های محدودتری راموردمطالعه قرارمی دهند.با این همه، امروزه روان شناسان درمطالعات وفعالیت های خود، هم ازاندیشه های پیشین وهم از دیدگاه های نوین، به وفوراستفاده می کنند.در روان شناسی چندین حوزه ی مجزا وجود دارد که رویکردشان را می توان بدون توجه به دیدگاههای مطرح درآنها، به کاربردی - 1عملی - و - آزمایشی - 2 دسته بندی کرد.در روان شناسی آزمایشی، ازطریق کاربرد اصول روان شناسی که غالبا" درآزمایشگاه ها امتحان شده اند، به توضیح علت های رفتارپرداخته می شود.در روان شناسی کاربردی، آن اصول درزمینه های جهان واقعی وغالبا" باهدف تغییررفتار، به کارمی روند.روان شناسی بالینی ومشاوره نمایانگردوشاخه ی کاربردی بسیاربزرگند.

روان شناسی پرورشی - تربیتی - اصول روان شناسی دریادگیری وبهسازی آن به کاربرده می شود. روان شناسان فیزیولوژیایی یا زیستی به فراین های زیستی همراه بارفتارعلاقه مندند. روان شناسان شناختی به فرایندهای ذهنی ازقبیل استدلال، تصمیم گیری، توجه، حافظه وبازیابی، توجه دارند.روان شناسی رشد باتداوم تغییررفتارها درطول عمرآدمی سروکاردارد.درروان شناسی اجتماعی 3، تاثیرفضای اجتماعی بررفتارفردوگروه بررسی می شود. حوزه های کلی تحقیق دراین رویکرد، عبارتنداز: نگرش ها، ترغیب ومتقاعد سازی، رفتارهای قالبی، پرخاشگری، رفتارکمک رسانی و بین فردی.روان شناسان بالینی ومشاوره نمایانگردوشاخه ی کاربردی بسیاربزرگند، درایالات متحده تقریبا" 60درصد روان شناسان، دراین دوحوزه کارمی کنند.هم روان شناسان بالینی4 وهم روان شناسان مشاوره 5، ازاصول روان شناسی درجهت کمک به مردم برای چیره شدن برمشکلات واختلالات زندگیشان استفاده می کنند متخصصان روان شناسی بالینی به احتمال بیشتری به رفتارهای نابهنجاریااختلالات روانی افرادمی پردازند یا درمورد آنها تحقیق می کنند. - ویتیگ، . - 1386

یافته ها

در تعریف عام» عقب مانده ی ذهنی به گروهی ازکودکان استثنایی اطلاق می شودکه ازنظرهوشی بادیگران متفاوتند، بهره ی هوشی آنها ازحدطبیعی کمتراست ودرگذران زندگی بامشکلاتی مواجه هستند وبه همین دلیل حمایت دیگران وجامعه رانیازمندند - .«گنجی، 1380 - .آلفردبینه می گوید: »عقب ماندگی یعنی تأخیردررشد ذهنی.«تفاوت کودک عقب مانده ذهنی باکودک عادی تفاوت درسرعت رشد هوشی آنهاست.یک عقب مانده تحصیلی کودکی است که تا نه سالگی دوسال وبعدازنه سالگی سه سال عقب ماندگی نشان دهد.عقب مانده ذهنی کسانی هستندکه تفاوت آنها از افراد عادی درجهت کمبودهوش است. - گنجی، . - 1380معلول کسی است که به علت ضایعه ای ارثی یا اکتسابی ازلحاظ جسمی یا روانی ویا انحراف ازمسیرعادی زندگی