بخشی از مقاله
چکیده
این نوشتار نگاهی سیستماتیک به اصول مطرح شده در ارتباط با مبلمان شهری را دارد. کنکاشی پیرامون مبلمان شهر چالوس، و در نهایت اجرای این رهیافت که به آفرینش شهر زیبا میانجامد. ماحصل این جستار این است که با به کارگیری اصول شهرهایی با مبلمان زیبا در طراحی شهرها نه تنها موجب ارتقاء کیفیت محیطی شهر میشود بلکه خاطره خوشی را در تصورات ذهنی شهروندان میگنجاند. دغدغه این پژوهش به طور مشخص عرضه راهکارهایی در جهت زیبایی مبلمان شهری در راستای توسعه پایدار با الگوی مشخص و معنیدار و الهام گرفته از اثاثهای شهری می باشد. پُر واضح است که این مقاله با رویکردی کل نگر نسبت به مسایل شهری هدفی جز زیباشناسی و اهمیت به فضای مجازی شهر ندارد نگارندگان مبلمان شهری را به عنوان مؤلفه اساسی زیبایی در شهر معروفی نموده که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
نتایج حاصل از تحقیق نشان میدهد که، وضعیت مبلمان شهری - اثاثههای شهری - در شهر چالوس، به لحاظ زیبایی، پراکنش، چیدمان و جانمایی، جنس، اقلیم، تعداد و غیره .. در وضعیتی اسف بار دنبال شده است و این رشد لجام گسیخته نازیبایی، علاوه بر نارضایتی، زشتی و کج دهنی را نیز برای شهروندان به همراه داشته است.همچنین روشهای آماری مورد استفاده در این پژوهش را میتوان به دو دسته روشهای آماری استنباطی و روشهای آماری توصیفی تقسیم کرد. برای بررسی و توصیف ویژگیهای عمومی پاسخ-دهندگان از روشهای آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی و میانگین استفاده شده است. از روشهای آماری استنباطی مورد استفاده نیز در زیر به اختصار توضیح داده شدهاند. همچنین تجزیه تحلیل دادههای بدست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS صورت گرفته است.
کلید واژهها:مبلمان شهری، ساماندهی، هویت، منظر شهری، سیمای شهر، شهر چالوس
مقدمه
شهر - : - urban آراستهترین و شگفتانگیزترین واژهای که در قرن 21 ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. دلمشغولیهایی که امروزه روشنفکران شهری را درگیر مباحث شهری نموده است. مؤلفهای به نام جنبش شهر زیبا میباشد. کاراکتری که بیش از یک دهه است، که چنان رشد لجام گسیختهای یافته است که حقارت شهرها را به دنبال داشته و غرور آنها شکسته است. - زال نژاد، - 1392 شهر به خاطر مجازی بودنش اثری است ماندگار بسته به رفتار آدمی و به خاطر وابسته بودن شهروندان میراث تمام نسلهای ماست. - زال نژاد و سام، - 53:1390 شهرها در طول زمان قد میکشد، رشد میکند، عاقل میشود و در کنش متقابل با شهروندان قرار میگیرد چهره شهر آئینه چهره شهروندان است. از این روست که ریشههای زشتی و نازیبایی و بی اساس بودن شهر را باید در اندیشه و انگارههای سکونتی آدم جستجو کرد. - مال عزیزی، - 6:1387
به طور کلی در تمامی شهرها مجموعه تصمیمات مردم ساکن هر شهر، شکل آن شهر را میسازد. - صالحی، - 51:1385 شهرنشینی به عنوان دومین انقلاب در فرهنگ انسان، باعث دگرگونی در روابط متقابل انسانها با یکدیگر شده و با افزایش جمعیت شهرنشین، بهره برداری از محیط، تشدید میگردد. - پرهیزکار، - 2:1376 در شهرهای ایران دسترسی به پاساژها، مغازهها و سوپر مارکتها بسیار راحتتر از دسترسی به یک سطل زباله، گلجای و .... است. آنچه به آن نیندیشیدهایم گسترش قلمرو و عرصه عمومی است. باید فضاهای عمومی زندگی شهری از آنچنان زینت و آراستگی برخوردار باشد که دلپذیری آرامش و رضایت را به همراه آورد. - لیف شوتز، - 43:1379 چندگاهی است جامعه مدنی برای توسعه مدنیت در صدد ایجاد فضاهای مدنی خویش است. این فضاها فقط محل تردد نیستند، بلکه به حضور مردم و تعامل اجتماعی آنان نیز ارتباط دارد.
هنوز اصطلاحاتی مانند فضای منفی، خالی و باز بر زبانها جاری است، اما رقیبی از راه رسیده است بنام: »مبلمان شهری.« - پاکزاد، - 76:1381 معضلات شهری که پس از انقلاب صنعتی و افزایش شدید جمعیت در شهرهای جهان غرب رخ نموده، عدهای-رفرمیستها-1 را بر آن داشت تا به دنبال یافتن راه حلی برای مسائل شهری در بطن وضع موجود باشند. - طرح تفصیلی تبریز، - 43:1359 به طور کلی اعتقاد به بهبود محیط یکی از سرچشمههای ایده برنامه ریزی شهری و شاید مهمترین ایدئولوژی ثابت استوار آن میباشد. - ساتکلیف، - 214:1980 شکلدهی به فضاهای شهری متأثر از نگاه طرحان و برنامهریزان به انسان و جهان است. پس از ارائه تفاوت در ویژگیهای شکلگیری و شکلدهی فضاهای شهری این مقاله این نظریه را ارائه می دهد که طراحان شهری به شکل دهی و نه شکلگیری فضاهای شهری میپردازند.
پس از تحلیل فرآیند شکلدهی به فضاهای شهری و با مروری برادبیات طراحی شهری معاصر جهان دو رویکرد اصلی در طراحی شهری معاصر تشخیص داه میشود: رویکردی نخبهگرا و قطعیتنگر و رویکردی نوعملکردی. - مطلبی، - 57:1385 در حال حاضر ااکثر سازمانها و مراکزا دست ااندرکار کشور، برنامه ریزی و مکانیابی صحیح مبلمان شهری را به عنوان یک راهبرد قطعی برای ایجاد محیطی پایدار، مناسب و منطبق بر شرایط بومی تلقی نمیکنند و با عدم برنامه ریزی یا برنامه ریزی ناقص و غیر استاندارد در این زمینه، به هرج و مرج بصری و عدم کارآیی این عناصر در محیطهای شهری دامن میزنند. از طرف دیگر مبلمان موجود نیز به دلیل مشکلات فرهنگی - تخریب گرایی - و عدم رسیدگی دایمی و مدیریت نامناسب، کاربران را با مشکلات عدیدهای روبرو ساختهاند. - زنگی آبادی و تبریزی ، - 46:1386
بیان مسأله
شهر، هم خاستگاه اصلی مدرنیته است و هم دستورالعمل پنهان مدرنیته و هم آینه تمام نمای آن. در شهر است که مدرنیته به بالندگی میرسد و در عین حال، مدرنیته است که شهر را جلوگاه خود میسازد. این دو چنان با هم ممزوج شدهاند که سخن از یکی بدون توجه به دیگری راه به جایی نخواهد برد. اگر از مفهوم برنامهریزی شهری - به معنای علم اداره و کنترل سیستمهای شهری با هدف تخصیص بهینه منابع مالی و انسانی به منظور اصلاح ساختار فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر - سخن میگوییم اصولاً از سر مسامحه است، زیرا از مفهومی مدرن سخن گفتهایم، در حالی که هنوز تکلیف خودمان را با عناصر و مقومات مدرنیته روشن نکردهایم. - خلیلی، - 810:1389 مبلمان، مبلمان، مبلمان؛ مبلمان شهری واژهای است سهل و
ممتنع، که سیمای شهر را به بهترین وجه سامان میدهد.
کاراکتری که امروزه چندان به آن توجه نمیشود. شاید از زمانی که صحبتهای اولیه مبلمان شهری، با دکتر جهانشاه پاکزاد در اثر ماندگارش در سال 1370، تحت عنوان »اثاثیههای شهری« شروع شده بود کم کم به افول گراییده است. - زال نژاد، - 1390 امروزه فضای شهری، حلقه گمشده شهرهاست، فضایی زمخت وبیاساس که دلمشغولی فقط به همراه دارد. - زال نژاد، - 51:1390 به طور کلی به کلیه وسایل، تجهیزات و اثاثههای شهری اعم از نیمکت، گلدان، گلجای، کفپوش، بیلبورد و غیره که باعث زیبایی، آراستگی، هویت بخشی و چهره آرایی شهرها میشود مبلمان شهری میگویند. - زال نژاد، - 31:1390
گسترش سریع نواحی شهری و در پی آن، اتخاذ سیاست مبلمان شهری، مقوله مبلمان شهر را به عنوان یکی از مهم ترین مؤلفههای تعیین کننده در مسائل شهری کشور مورد توجه قرار داده است؛ لیکن به دلیل تنوع ویژگیهای زیبایی شهرها و تأثیرپذیری مبلمان از متغیرهای مختلف، تحلیل و تبیین آن همواره با مشکلاتی مواجه بوده است. بنابراین با شناخت و بکارگیری روشهایی که بتواند به چنین مهمی کمک نماید، گام مطلوبی برای استغنای ادبیات چهرهآرایی کشور برداشته خواهد شد. - زال نژاد و پاشا زانوسی، - 330:1389 حضور شعور تجسمی در برنامهریزی شهری نشان دهنده درک گرادنندههای آن شهر از نظر زیباسازی و اهمیت دادن به حس بصری شهروندان و تمامی بازدیدکنندگان یا عبورکنندگان از آن شهر است در واقع موجودیت هر شهر آیینهای است از موجودیت سازندگان آن. - زندیه و زندیه، - 1:1385
پرواضح است که هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی خلاق وپرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند. امروزه ساماندهی و تعادل بخشی فضا از بحثهای کلیدی در حوزه برنامهریزی شهری است. 1986 :123 - ، - Lowder کیفیت فضا یکی از مهمترین دل مشغولیهای دانش طراحی شهری میباشد، در حدی که بسیاری از نظریه پردازان، ارتقاء کیفیت محیط و فضاهای شهری و طراحی و ساماندهی مبلمان شهری را جزء یکی از مهمترین فعالیتهای کارشناسان در حوزه طراحی شهری میدانند. - کرمی و شریعتی، - 1:1385 زیبایی، آراستگی و پاکیزگی و هویت بخشی و انسجام بخشی از ویژگیها و معیارهای مهم برای ارزیابی شهری سالم، شاداب و رو به تحول است. امروزه نقش مبلمان شهری در خدمترسانی به شهروندان هر شهر بر کسی پوشیده نیست.اما مسئولین امر و دست اندرکاران امور شهری معتقدند که گذشته از امر خدماترسانی، حفظ هویت و زیبایی سیمای شهری نیز از اولویتهای بالاییبرخوردار است.
چنانچه بعضاً مشاهده میشود با گسترش بیضابطه بسیاری از شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت رفته رفته تسلط مسئولین شهری به کنترل اوضاع اجتماعی و پرداختن به امور سیمای شهرها و ساماندهی آنها کمتر از گذشته میشود و گاهی هویت حفظ سیمای بصری در زیر پوشش عملکردها و پاسخ به نیاز روزمره شهروندان به فراموشی سپرده میشود. - زندیه و زندیه، - 1:1385 در شهرهای کشورمان به نظر میرسد مبلمان و المانهای مربوط به آن به لحاظ کمی و کیفی جهت برآورد نیازهای شهروندان دچار ضعفهای میباشد که میتوان این نارساییها در عدم رعایت ضوابط و مقررات مبلمان شهری برشمرد مانند مکانیابی نادرست، تعداد، شکل، مصالح به کار رفته و در مجموع استانداردهای لازم جهت ساماندهی مبلمان شهری توسط مدیران شهری نادیده گرفته شده است. - خدا بخشی، - 44:1382 در ادامهی بحث بالا، در این تحقیق، سوأل زیر را مورد بررسی قرار خواهیم داد:
-1 مبلمان شهری چگونه بر سیمای شهری یک شهر، تأثیر خواهد گذاشت؟
-2 لازمه یک شهر زیبا تا چه حد در شهر چالوس احساس میگردد؟
-3 پویایی شهر، وجود مبلمان شهری مناسب، کارا، متناسب با اقلیم تا چه میزان به شهر زیبایی میبخشد؟
-4 زیبایی، آراستگی شهری، چهرهآرایی، انسجام بخشی، هویت بخشی، تا چه اندازه در شهر چالوس لحاظ شده است؟
-5 سیمای شهر چالوس تا چه اندازهای مطلوب بوده است؟
فرضیات تحقیق فرضیه اصلی
• سیمای شهر چالوس به لحاظ شاخصه های مبلمان شهری در وضعیت فعلی در حالت مطلوب نبوده است
فرضیات فرعی
·فرضیه فرعی -1 به نظر می رسد ساکنان شهر چالوس از مبلمان شهر رضایت کافی را ندارند.
·فرضیه فرعی -2 به نظر می رسد بین عدم گزینش نیروهای خلاق و نابسامانی سیمای شهر چالوس رابطه معنادار وجود دارد.
·فرضیه فرعی -3 در هر یک از فضاهای شهری، وجود مبلمان شهری مناسب و کارآ منطبق با اقلیم - موقعیت جغرافیایی - ، فرهنگ و هویت منطقه ای، میتواند تأثیری مطلوب در ذهن شهروندان بگذارد و سبب ایجاد حس تعلق خاطر شود.
·فرضیه فرعی -4 ساماندهی عناصر مبلمان شهری، در شهر مورد مطالعه در رفتار گردشگران مؤثر می باشد.
·فرضیه فرعی -5 به نظر می رسد وضعیت مبلمان شهری در شهر چالوس مطابق با طرح های مطالعاتی مبلمان نبوده و تاثیر نامطلوبی در فضای ظاهری شهر ایجاد کرده است.
·فرضیه فرعی -6 به نظر می رسد وجود مبلمان شهری مناسب - خلق خاطره های جمعی - بر کیفیت زندگی شهروندان چالوس تأثیر گذار می باشد.
اهداف پژوهش
-1 تبیین نقش مبلمان شهری به عنوان ابزار اصلی شکلدهنده زیبایی منظر و فضای شهری.
-2 تحلیل و تبیین نقش مبلمان شهری در ساماندهی منظر شهر چالوس و ارائه راهکارها و پیشنهادات صحیح در راستای توسعه پایدار.
-3 تلاش در جهت ساماندهی مبلمان شهری، ارائه الگو بهینه از طراحی و مکانیابی اصولی از تأسیسات و تجهیزات شهری و استفاده از پتانسیلهای موجود در شهر به عنوان فضایی برای چهرهآرایی و ارتقاء زیبایی شهر.
-4 بررسی وضع موجود شهر چالوس به لحاظ زیبایی، منظر، و مبلمان شهری در دهه اخیر.
پیشینه تحقیق
مبلمان شهری، شالودهای است غیرقابل وصف، که به یکپارچگی سیمای شهر میانجامد. پیشگامان عرصه منظر و مبلمان شهری در ایران را میتوان به شرح زیر دانست:
زال نژاد، 1389، فرج الهیراد و همکاران،1388، پاکزاد،1385، نخعی،1380، پورابوطالب، 1385، خوشگوار و یوسفی1385، حسینی،1385، هاشمی،1386، توسلی، 1378، چنگیزی،1384، برک پور،1382،لطیفی،1380،کرد و عسکری ،1385، فضلیخانی و حسنی،1388، مرادی ،1386، لیف شوتز،1379، مطلق زاده،1378، زنگی آبادی و تبریزی ،1383، سعید نیا،1383، کنف لاخر،1387، دالاس و لیتل وود، 1388، Mumford,1970، . Krier,1979مبلمان شهری موضوعی است کاملاً جدید و در دنیا حدوداً سابقهای 40 ساله دارد. هارولد لوییس مالت نخستین محققی بود که در سال 1970 در ایالات متحده آمریکا در اثری تحت عنوان » مبلمان شهری« به این موضوع پرداخته و ظوابطی را برای مکانیابی مبلمان شهری بیان کرده است. در سال 1991 جونا گیبونز، و برنارد اوبرهولزر در اثری تحت عنوان »منظر خیابانهای شهری« به بررسی مبلمان شهری در خیابانها و طراحی و مکانیابی آنها پرداختهاند.
در ایران نیز جهانشاه پاکزاد و همکاران: در سال 1370 در اثری تحت عنوان »اثاثه شهری« به مبلمان شهری همچون خانه و مبلمان شهری همچون اثاثیه آن مورد بررسی و نقد قرار داده است. در سال 1379 سید رضا مرتضایی در مقالاتی تحت عنوان »طراحی مبلمان برای خیابان« در ماهنامه شهرداریها به بررسی ضوابط طراحی و مکانیابی مبلمان شهری پرداخته است. و در سال 1381 علی زنگی آبادی و همکار در کتابی تحت عنوان »رهیافتهای در طراحی مبلمان شهری« به بررسی تفضیلی ضوابط طراحی نیکتها، زباله دانها، کیوسکها، تابلوها و علائم آبخوری و ..... پرداخته است، و زیبایی شهر را در گرو تجهیزات مبلمان شهری میداند او در این کتاب به بررسی انواع مبلمان و تجهیزات شهری پرداخته و معتقد است که لزوم کتاب و مقالات و ... باید آراسته به تصاویر باشد چرا که عناصر حجمی وجود و زیبایی یک شهر را به ارمغان میآورد، آنچنان که در ذهن تداعی خاطر شود. و با تحقیق و پژوهش در زمینه طراحی و مبلمان شهری، شناسایی و نوآوری و همچنین نقد و بررسی آن، سهمی در این زمینه برداشته است.
فرهاد مرتضایی: در سلسله مقالههایی تحت عنوان طراحی مبلمان برای خیابان با اشاره به برخی از عناصر مبلمان شهری، از قبیل نیمکت و صندلی خیابانی، زبالهدان، گلجای، سرپناه، دکه و ... به بیان ویژگیهای انواع ساخته شده و همچنین اجزا، مصالح، سازه و ساختار آنها پرداخته و از طریق تصاویر، برخی از الگوها را ارائه کرده است. در واقع هدف ایشان از بیان ویژگیهای عناصر مبلمان شهری، آشنا کردن مدیران شهری در شهرداریهای کشور، با انواع عناصر مبلمان شهری است.محمد جواد رحمانی: در مقالهای تحت عنوان »اثاثه شهری« در ماهنامه پیام سبز سال 1380 به موضوع مبلمان شهری و دیدگاه مربوط به آن می پردازد.در سال 1382 شهره خدابخشی در مقالهای تحت عنوان »نگاهی به مبلمان شهری و فضای شهری در کشورهای دیگر« در ماهنامه فنی- تخصصی نمایه به بررسی مبلمان شهری در کشورهای دنیا و مقایسه آنها با ایران پرداخته است.
