بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به متعدد شدن دانشها و شاخه شاخه شدن علوم، در طی اعصار و قرون، روشهای تحقیق نیز مسیر پر فراز و نشیبی طی نمودهاند. تحقیق و پژوهش برای آگاهی و شناخت مجهولات و پیبردن به مسائل ناشناخته صورت می گیرد در انسان میل به داشتن و کشف حقایق حالت فطری داشته و همین امر یکی از عوامل مؤثر در پیشرفت امر تحقیق و ایجاد روشهای مختلف بوده است انسان همواره برای رسیدن به مقصود و حل مشکلات راههای مختلف را تجربه مینماید و مناسبترین راه و روش را انتخاب میکند. تعیین متغیرهای تحقیق یکی از دشوارترین بخش های فرآیند تحقیق علمی است که راهنمای عمل محققین در پژوهشهای کاربردی می باشد.
محقق پس از بررسی دقیق پیشینه و تدوین بیان مسأله، چارچوب نظری یا مدل تحقیق را مشخص می نماید تا بر آن اساس تحقیق خود را پیاده سازد. شناخت متغیر و آشنایی با این واژه در تحقیق مهم است. زیرا متغیرها از مهمترین مباحث در تحقیقات اجتماعی - انسانی می باشند. همیشه در تحقیقات، هدف، شناخت علّت یا عوامل پیدایش یا تغییر موضوع مورد نظر است و چون این عوامل تغییر پذیرند و قابل سنجش، آنها را متغیر میخوانیم. در نهایت باید بتوانیم هم انواع متغیرها را بشناسیم، هم آنکه روابط آنها را با یکدیگر شناسایی کنیم. همچنین، میزان تأثیر یک متغیر بر متغیر دیگر را مورد سنجش قرار داده و اندازهگیری کنیم.
کلمات کلیدی: متغیر، پیوسته، گسسته، مستقل، وابسته، تعدیل کننده، میانجی، کنترل، مداخله گر
مقدمه
متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده می شود. به عبارت دیگر متغیر به ویژگیهایی اطلاق می شود که می توان آنها را مشاهده یا اندازه گیری کرد و دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آنها نمود. عدد یا ارزرش نسبت داده به متغیر، نشان دهنده تغییر از یک فرد به فرد دیگر یا از یک حالت به حالت دیگر است. میز یک مفهوم است نه متغیر، اما وزن میز یک متغیر است. مفهوم میز به تنهایی دلالت بر وجود ارزشهای چندگانه نمی کند و برای مثال، به همین دلیل این مفهوم مشخص نمی سازد که چه ویژگی یا ویژگیهایی از آن مورد نظر است و برای مثال، کدامیک از ویژگیهای رنگ، وزن یا ارتفاع میز مورد مشاهده یا اندازه گیری قرار گرفته است. - دلاور، - 58 : 1388 در برخی مطالعات تنها یک متغیر مورد بررسی قرار می گیرد.
چنین پژوهشی را تک متغیری می خوانند. مانند تعیین میزان هوش کودکان پنج ساله در یک شهر و در یک زمان معین. اگر بررسی دارای دو متغیر باشد که غالبا چنین است مطالعه را دو متغیری می نامند. مثل بررسی رابطه بین هوش کودکان سال اول دبستان در یک منطقه شهری یا روستایی با میزان موفقیت آنان در امر تحصیل. در مواردی که بررسی بیش از دو متغیر را شامل شود آن را چند متغیری می نامند. مانند بررسی تاثیر یا رابطه عوامل گوناگون از قبیل میزان تحصیلات، سن، سطح درامد، محل سکونت - در شهر یا روستا - و ... با بیماری افسردگی. - پاشا شریفی، نجفی، - 19 : 1384
- انواع متغیر :
به طور کلی متغیرها را از نظر ماهیت مقادیری - حالت هایی - که می پذیرد می توان به دو دسته تقسیم کرد:
-1 کیفی -2 کمی -1 متغیرهای کیفی را متغیرهای مقوله ای نیز می نامند که شامل حالت های گوناگون یک ویژگی است مانند جنسیت، مذهب، شغل و غیره. - سرمد، بازرگان، حجازی، - 42 :1385 به عبارت دیگر، متغیر کیفی متغیری است که پژوهشگر توانایی اندازه گیری آن را ندارد و ویژگیهای ان را نمی توان به وسیله ارقام ریاضی نمایش دهد. برای ثبت مشاهده ها یا اندازه گیریهایی که از این متغیر به عمل می آید از حروف الفبا یا کد استفاده می شود. این گونه متغیرها را نمی توان جمع و تفریق کرد و برای آنها مبدا اندازه گیری نیز وجود ندارد. به عنوان مثال رنگ مو، رنگ چشم و جنس متغیرهای کیفی هستند. - دلاور، - 39-40 : 1386
-2 متغیرهای کمی متغیرهایی هستند که برای اندازه گیری آنها می توان اعداد را به وضعیت آزمودنی و بر طبق قاعده ای معین منتسب کرد. این گونه متغیرها به دو دسته تقسیم می شوند: الف- متغیرها کمی پیوسته ب-متغیر کمی گسسته - جدا - متغیر کمی پیوسته متغیری است که بین هر دو مقدار متوالی آن، مقادیر بی شماری وجود دارد مانند بهره هوشی، قد، وزن. در حالیکه بین هر دو
مقدار متوالی متغیر کمی گسسته نمی توان مقدار دیگری را پیدا نمود مانند تعداد فرزندان. - سرمد، بازرگان، حجازی، - 43 :1385 متغیرها براساس تعداد ارزش ها یا عددهایی که به آنها اختصاص داده می شود، به دو دسته تقسیم می شوند:
الف - دو ارزشی ب - چند ارزشی متغیر دو ارزشی به متغیری اطلاق می شود که به آن فقط دو ارزش یا دو عدد نسبت داده می شود، مانند جنس که دارای دو ارزش زن و مرد است و می توان برای ثبت آنها از اعداد صفر و یک یا اعداد دیگری استفاده کرد. کرلینجر - 1986 - متغیر دو ارزشی را دو بخشی نامیده است و چنین می نویسد: برخی از این متغیرها، دو بخشی واقعی هستند مانند زن و مرد، مرگ و حیات و شهری و روستایی که حضور یا عدم حضور ویژگی موجب تقسیم بندی آنها می شود و برخی از آنها ممکن است دو بخشی ساختگی باشند. متغیر چند ارزشی متغیری است که بیش از دو عدد یا دو ارزش به آن اختصاص داده می شود، مانند سطح تحصیلی و هوش که دارای درجات مختلفی هستند و به هر یک از درجات آنها می توان عدد یا ارزش معینی را اختصاص داد. - دلاور - 60-61 : 1388
متغیرها را معمولا از نظر نقش آنها در تحقیق می توان به 5 دسته تقسیم کرد:
.1 متغیر مستقل
.2 متغیر وابسته
.3 متغیر تعدیل کننده
.4 متغیر کنترل
.5 متغیر مداخله گر - سرمد، بازرگان، حجازی، - 43 : 1385
-1 متغیر مستقل:
متغیر محرک، درون داد است که به وسیله پژوهشگر اندازه گیری، دستکاری یا انتخاب می شود تا تاثیر یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود. متغیر مستقل پیش فرض متغیر وابسته است. به عبارت دیگر این متغیر، مقدمه و متغیر وابسته، نتیجه است.
-2 متغیر وابسته:
متغیر پاسخ، برون داد یا ملاک است و عبارت است از وجهی از رفتار یک ارگانیسم که تحریک شده است. متغیر وابسته مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم و مشخص شود. این متغیر از طریق متغیر مستقل پیش بینی می شود. - دلاور، :1388 - 58-59 مثال: پژوهشهای فرهنگی نشان می دهد که ارزشهای مدیریتی بر فاصله قدرت بین رییس و زیر دست حاکم است. در اینجا فاصله قدرت - یعنی تعامل برابر بین رییس و زیردست در مقایسه با رییس پرقدرت در تعامل با رییس کم قدرت - مورد نظر است و از این رو، متغیر وابسته به شما می رود. ارزشهای مدیریتی که حاکی از اختلاف در فاصله مدیریت است متغیر مستقل می باشد. - صائبی، شیرازی، - 86 :1381 رابطه بین متغیر مستقل - ارزشهای مدیران - و متغیر وابسته - فاصله قدرت -
-3 متغیر تعدیل کننده:
متغیر تعدیل کننده به منظور توصیف متغیر مستقل معینی به کار برده می شود و دومین متغیر مستقلی است که به خاطر تعیین تاثیر آن در رابطه بین اولین متغیر مستقل و متغیر وابسته انتخاب شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. متغیر تعدیل کننده عاملی است که توسط پژوهشگر، انتخاب ، اندازه گیری یا دستکاری می شود تا مشخص شود که تغییر آن موجب تغییر رابطه بین متغیر مستقل و پدیده مشاهده شده می شود یا خیر. واژه تعدیل کننده به اطلاع ما می رساند که متغیر مستقل ثانوی باید کنار گذاشته شود. به منظور توضیح بیشتر به این مثال توجه کنید: در آزمون این فرضیه که همبستگی بین هوش و معدل دانشگاهی در نزد دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر است، هوش متغیر مستقل و معدل دانشگاهی متغیر وابسته و جنس متغیر تعدیل کننده است. - دلاور، - 40 : 1386 مثال دیگر: اکنون بیایید به نمونه ای از متغیر تعدیل کننده در محیط سازمانی توجه کنیم، یکی از نظریه های جدید آن است که نیروی انسانی
گوناگون و پیش بینی شده برای آینده - شامل افرادی که به ریشه های قومی، نژادها و ملیت های مختلف تعلق دارند - به اثر بخشی سازمانی کمک بیشتری می کنند زیرا هر گروه تخصصها و مهارتهای خاص خود را به محل کار می آورد. اما تنها زمانی می توان به این هم افزایی دست یافت که مدیران بتوانند استعدادهای ویژه گروههای کاری مختلف را مهارکنند. در چنین وضعیتی، اثر بخشی سازمانی متغیر وابسته است زیرا به طور مثبت از نیروی کار گوناگون یعنی متغیر مستقل، تاثیر می پذیرد. با این همه مدیران برای مهار نیروهای بالقوه باید شیوه ترغیب و هدایت استعداد های گروههای مختلف را بدانند تا کاری درست صورت دهند، در غیر این صورت، این هم افزایی به دست نمی آید. به بیان دیگر، بهره گیری و کاربست موثر استعدادها، دیدگاهها وتوانمندیهای فردی در مشکل گشایی برای افزایش اثر بخشی سازمانی به مهارت مدیرات در نقش کاتالیزور یا تسهیل کننده بستگی دارد. لذا این تخصص مدیریتی به صورت متغیر تعدیل کننده ی عمل می کند. - صائبی، شیرازی، - 88-89 : 1381 رابطه میان متغیرهای مستقل، وابسته و تعدیل کنند
