بخشی از مقاله
چکیده
دستیابی به اهداف برنامهی درسی بدون استفاده از نظریههای یادگیری امکان پذیر نیست؛ لذا معلمان برای تدریس مؤثر در کلاس درس، به درکی فزاینده از یادگیری و شیوهی وقوع آن نیاز دارند، چراکه یادگیری اساس رفتار افراد را تشکیل میدهد. این درک شامل دانش مربوط به نظریههای یادگیری و کاربرد آنها در فرایند تدریس میباشد. تحقیق حاضر از جملهی مطالعات مروری میباشد که از طریق مطالعهی چندین مقاله و کتاب در باب روشها و فنون تدریس گردآوری شده است. این نوشتار بر آن است تا با مروری بر ارائه نقش روشها و فنون مختلف تدریس به عنوان یک راهکار در جهت هدف کلی پژوهش حاضر، شناسایی میزان آگاهی معلمان از نظریههای یادگیری و میزان به کارگیری نظریهها در فرایند تدریس را معرفی نماید.
کلمات کلیدی: تدریس، فنون تدریس، یادگیری، برنامهی درسی
.1 مقدمه
یادگیری یکی از ارکان زندگی انسانهاست و باعث میشود تا انسان بتواند خود را با شرایط محیطی وفق دهد. در واقع بدون یادگیری زندگی برای انسان غیر ممکن خواهد شد. اهمیت مسئله یادگیری، در زندگیعموماً و در آموزش و پرورش خصوصاً، روان شناسان را به بحث و تجربهی بیشتر دربارهی این مقوله ترغیب کرده است بطوری که آنان عقیده دارند یادگیری از موضوعات بسیار مهم و اساسی در تمام علوم است. یادگیری با این طیف گسترده بدون مبانی نظری ممکن نخواهد بود. بدیهی است چنین فرایندی نیازمند اصول و روش ها و ضوابطی است که در مجموعهای تحت عنوان نظریههای یادگیری تحقق یافته است - زمانی، . - 1390
قرن بیست و یکم قرن دانایی است، قرنی که از صنعتی بودن به فرا صنعتی شدن روی آورده، قرنی که اطلاعات و دانش و آگاهی، اساسی ترین دارایی ملتها و جوامع به شمار میآید. با رشد و گسترش فناوری اطلاعات و کوتاه تر شدن چرخه های اقتصادی، دارایی های ناملموس به ویژه علم و دانایی از اهمیت بسیاری برخوردار شده اند. نهادهای آموزشی از جمله مدارس، تولیدکننده، اشاعه دهنده و ذخیره کننده ی دانش و اطلاعات هستند. با ورود فناوری های نوین، همه ی عرصه های فردی و اجتماعی به شدت متأثر شده و دراین میان آموزش و پرورش نیز از این پدیده در امان نمانده است و شاید انقلابی آرام در حال شکل گرفتن است که اساس آموزش و پرورش سنتی را نشانه گرفته و ضمن در نظر گرفتن مولفه های اصلی و اهداف آن، فرصتهای جدید یادگیری را به همراه دارد.
مهم ترین اهدافی که برای آموزش و پرورش ذکر می شود و تاکنونتقریباً به صورت دست نیافتنی باقی مانده است توجه به استعدادهای فردی دانش-آموزان و تلاش برای ایجاد زمینه ی مناسب رشد همه جانبه ی استعدادهای آنان است. در نظام آموزش و پرورش نوین، فرایند یاددهی یادگیری دانش آموز محور است و فراگیر خود مسئول یادگیری می باشد. در این میان وظیفه ی خطیری بر دوش معلمان است و آن این که با توجه به شرایط موجود، چگونه می توان روش تدریس خود را طوری انتخاب کرد که به استعدادهای فردی دانش آموزان توجه شود و باعث یادگیری عمیق تر و موثرتر در آنان شود؟ - میرزا محمدی ،ص 17 ، . - 1383 لذا در این تحقیق از میان الگوهای متعدد تدریس چند الگو انتخاب و ارائه شده است که مختص مقطع خاصی نبوده و در همه مقاطع کاربرد دارد.
- 2 مواد و روشها
روش پژوهشی مورد استفاده در این مطالعه، "تحلیل محتوا" بوده است و از مطالب، بررسیها و مقالات مرتبط با هدف کلی استفاده شده است.
2 - 1 تعریف مفاهیم
1 - 2 – 1 روش
روش عبارت است از فرایند عقلانی یا غیرعقلانی ذهن برای دستیابی به شناخت و یا توصیف واقعیت. در معنای کلیتر، روش هرگونه ابزار مناسب برای رسیدن به مقصود میباشد. روش ممکن است به مجموعه راههایی که انسان را به کشف مجهولات هدایت میکند، مجموعه قواعدی که هنگام بررسی و پژوهش به کار میروند و مجموعه ابزار و فنونی که آدمی را از مجهولات به معلومات راهبری میکند، اطلاق شود - ساروخانی، . - 1375
122 تعریف تدریس
تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد ، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم، برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد. تدریس مفاهیم مختلف مانند نگرشها ، گرایشها، باورها ، عادتها و شیوه های رفتار و به طور کلی انواع تغییراتی را که میخواهیم در شاگردان ایجاد کنیم، دربر میگیرد - میرزا محمدی، . - 1390 متخصصان، تدریس را نوعی فرایند تلقی کرده و برای آن چهار مرحله ی بنیادی زیر را در نظر می گیرند:
1 -آمادگی: معلم باید به مطالبی که می خواهد ارائه دهد تسلط کامل داشته باشد و روش تدریس و ترتیب ارائه مطالب را از قبل تنظیم و برای کلاس آماده کند - نوشتن طرح درس و فعالیت هایی که برای رسیدن به اهداف خاصی تنظیم می شوند - . نخستین هدف در مرحله آمادگی جلب توجه و ایجاد انگیزه و رغبت در دانشآموزان است. برای تحقق این هدف راه های زیر پیشنهاد می شود.
الف - بیان کاربردهای موضوع درس ب - استفاده از تاریخ درسی که می خواهد تدریس کند و بیان سیر تاریخی و سرگذشت موضوع درس
ج – بهره گیری از دانش و تجربیات دانش آموزان در ارتباط با موضوع درس د – استفاده از وسایل کمک آموزشی
اگر معلم بتواند کاربرد مطالب درس را برای مشاغل آینده ی دانش آموزان بیان کند، به ضرورت نیاز به آن درس پی می برند و مشتاقانه به مطالب گوش فرا می دهند. عدم توجه به مفاهیم فوق منجر به بیعلاقگی و عدم ارتباط و نیز کسل کنندگی محیط کلاس خواهد شد.
2 -ارائه مطالب: در این مرحله معلم از بین روش های مختلف تدریس، روش یا روش هایی را انتخاب کرده و با در نظر گرفتن تعداد دانش آموزان در کلاس، مطالب و محتوای درس را ارائه می دهد. بهتر است از شیوه های سمعی و بصری نیز استفاده کرد زیرا بعضی از دانش آموزان از طریق دیدن بهتر یاد می گیرند و برخی از طریق شنیدن یا حس کردن. در این مرحله معلم باید:
الف - وشر کار خود را دقیقاً برای دانش آموزان توضیح دهد. ب - از مناسب ترین روش تدریس استفاده کند.
ج - به ارائه مطالب جدید بپردازد.
د- مهارت ها و دانش ها را تشریح و تحلیل کند.
3 -کاربرد - کاربست - : در این مرحله دانش آموز باید مطالب و مهارت هایی را که یاد گرفته به کلاس و معلم خود ارائه دهد. معلم به دانش آموزان کمک می کند تا دچار یادگیری غلط و لغزش علمی نشوند و چنان چه لازم باشد درس را تکرار کند. با طرح سوالات مختلف باید ادراک دانش آموزان سنجیده شود و به پرسش های آنان پاسخ داده شود. نشانه ی اسنتباط و ادراک دانش آموزان از مهارت ذهنی کسب شده، دست کم دوبار حل مساله یا انجام صحیح آنکار است.
4 -امتحان و سنجش: در مرحله آخر دانش آموزان ارزیابی می شوند و برخلاف مرحله ی قبل نباید هیچ گونه کمکی به دانش آموزان بشود. سنجش دانش آموزان به طور کلی به نتایجی منجر می شود مثل:
الف -دقیقاً تعیین می شود که دانش آموزان تا چه حد مطالب را فرا گرفته اند و سطح دانش، درک و کاربرد آنان تا چه حد است.
ب - نقاط ضعف دانش آموزان برای معلم روشن می شود.
ج - موجب تقویت آن چه دانش آموزان فرا گرفتهاند می شود. د- در جای خود یک عامل انگیزش محسوب می شود.
22 اهمیت شناخت روشهای تدریس
معلم باید انواع روش های تدریس را به خوبی بشناسد. در زمانها و مکانهای مختلف از آنها به طور جداگانه یا ترکیبی استفاده نماید، که بدون شک توفیق در این امر مستلزم تجربه و کارورزی آگاهانه می باشد که در این کار می توان از نظرات متخصصین تدریس، تجربهی همکاران استفاده لازم را کسب نمود. امروز هدف نهایی آموزش و پرورش یادگیری دانش آموزان است و یادگیری فعالیتی است که خود دانش آموزان انجام میدهند و معلم راهنمای آنها میباشد. آنچهکه دانش آموزان ضرورتاَ باید انجام دهند این است که بدانند چه چیزی را باید یاد بگیرند و اینکار را با آگاهی و میل و با استفاده از انواع منبع و یا منابع آموزشی انجام خواهند داد - احدیان و آقازاده، . - 1378 یادگیری و تدریس دو فرآیند جدا از هم می باشند. یادگیری در همه جا و همیشه و حتی بدون تدریس صورت خواهد گرفت و از طرف دیگر هر تدریس نیز منجر به یادگیری نخواهد شد یعنی شکست دانش آموزان به این معنی نیست که تدریس انجام نشده است.
32 روش های تدریس 321 روش کلامی - زبانی -
در این روش معلم به اصطلاح متکلم وحده است. همه چیز را بیان می کند، قواعد را بررسی می کند، نتیجهگیری می کند و طراح مساله است. خلاصه معلم همه کاره و دانش آموز هیچ کاره است. معلم مساله گو و شاگرد مساله حلکن، معلم متکلم و شاگرد مستمع است. این نکته جالب است که طرفداران این روش دو گروه مخالفند، عدهای موافق روش زبان ماشینی و عده ای موافق روش زبانی استدلالی هستند - جویس و همکاران، . - 1371
322 روش تدریس زبانی ماشینی - قاعده گویی -
این گروه اعتقاد دارند که دانستن قواعد و فنون محاسبه برای دانش آموزان کافی است. اگر دانش آموز ادامه تحصیل دهد آنگاه برایش استدلال خواهد شد و مطالب را خواهد فهمید و در صورتی که ادامه ندهد این محاسبات هست که به دردش می خورد و چه کار دارد که چرا فلان مطلب چنین است و چنان نیست. حسن این روش در آن است که تدریس به سرعت انجام می شود ولی معایب آن عبارتند از: 1 -دانش آموز قواعدی را بدون آنکه آنها را درک کرده و منطقی بودن آنها را پذیرفته باشد، آنها را حفظ میکند و به همین سرعت هم فراموش می کند.
