بخشی از مقاله
چکیده
آموزش از اساسیترین کارکردهای هر نظام آموزشی است که یادگیری محصول فرایند نهایی آن است و تغییراتی را در ساخت شناخت، گرایش و توانش یادگیرندگان ایجاد میکند. از آنجا که آیین مقدس اسلام نظامی هدایتگر است، دربردارنده متعالیترین بینشها، نگرشها، نیازمندی های هدایتی و عوامل تعالی و انحطاط حیات دنیوی و اخروی انسان است. با توجه به رسالت انبیاء و اولیای الهی در هدایت بشر، شکوفاسازی خرد و قدرت بخشیدن به اراده انسان برای وصول به کمال و سعادت دنیوی و اخروی، نخستین گام اشاعه اندیشه و تربیت دینی در سیره تربیتی پیامبر خدا - ص - و اهلبیت - ع - تبلور یافته است.
این جستار بر اساس روحیه کمال طلبی و نیاز فطری افراد بشر برای تأسی و پیروی از الگویی برتر و منطبق نمودن امور مختلف زندگی با اسوهها از یک سو و از دیگر سو با عنایت به آیات و روایات اسلامی در معرفی رسول خدا - ص - و خاندان عصمت و طهارت - - ع - - به عنوان برترین اسوه برای تأسی بشر، تلاش میکند با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از منابع مکتوب کتابخانهای، روشهای ایشان را در آموزش و یادگیری قرآن و تعالیم دینی به کودکان معرفی کند. یافتههای پژوهش نشان میدهد آموزش الگو محور، اقراء محور، اندیشه محور، تدریج محور، پرسش محور، بازی محور، تشویق محور، تکرار محور، انگیزه مدار و تغافل محور، مهمترین شیوههای معصومین - - ع - - در آموزش قرآن و تعالیم دینی به کودکان است.
واژگان کلیدی: روششناسی، آموزش، قرآنکریم، تعالیم دینی، پیامبر - ص - ، اهلبیت - - ع - - .
مقدمه
بر اساس آیات و روایات، شخصیت بافضیلت و پربرکت حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی - ص - ، اسوه و الگوی تمام عیار بشریت است و آن وجود بزرگوار، تمامی فضایل اخلاقی و مناصب الهی را در خود گرد آورده و خاتم پیامبران و اسوه اسوهاست. چنانکهلَقَدْدرکانَقرآنلَکُمْکریمآمدهفِیاست:رَسُولِ» االلهِ اُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یَرْجوالْیَوْمَااللهَ الْأخِرَ و ذَکَرَاللهَا کَثیرا - احزاب - 21 /؛ بی شک، برای شما در ]اقتدا به[ رسول خدا صلی االله علیه و آله و سلم سرمشقی نیکوست؛برای آنکه به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد میکند.«در تفسیر این آیه گفته شده است که واژه »أسوه« به معنای اقتدا و پیروی است و مقصود از»فی رسول االله«، أسوه بودن آن بزرگوار و معنای آن، پیروی از آن حضرت است.
عبارت »لکم فی رسول االله« که استمرار و استقرار در گذشته را افاده میکند، به این مطلب اشاره دارد که پیروی از آن حضرت وظیفهای همیشگی و ثابت است و مسلمانان باید در همه اعمال، رفتار و وظایف خود از این سرچشمه عظیم الهی الگو بگیرند؛ زیرا یکی از احکام رسالت پیامبر خدا - ص - و نشانههای ایمان آوردن مسلمانان آن است که از گفتار و رفتار پیامبر - ص - پیروی کنند. - طباطبایی، 1379، - 288 :16 امیر مؤمنان علی - ع - درباره برجسته ترین أسوه و نمونه در آیین مقدس اسلام میفرماید:ّک الأطیبِ الأطهرِ فَاِنﱠ فیِهِ اُسوَهً لِمَنْ تَأَسّی وَ عزاءً لِمَنْ تَعزّی. وَ اَحَبﱡ العبادِ إلیالمتأسّیااللهِ بِنَبِیّه،وَ المُقتصﱡ لأثرِهِ؛ - نهج البلاغه، خطبه - 16
پس به پیامبر پاکیزه و پاکت اقتدا کن که راه و رسم او الگویی است برای الگوطلبان و مایه فخر و بزرگی است، برای آن که خواهان بزرگواری باشد و محبوبترین بنده نزد خدا کسی است که از پیامبرش پیروی کند و قدم بر جای قدم او نهد.آن حضرت در فرازی دیگر از وَهمینلَقَدْخطبهکَانَفرمودهفِیاست:رَسوُلِ» االلهِ کَافٍ لَک فِی الاُسوهِ، وَ دَلیلٌ لَکَ لَی ذَمﱢ الدﱡنیَا وَ عَیبِها، وَ کَثرهِ مَخازیها وَ مَساویهَا؛ برای تو کافی است که از راه و رسم زندگی پیامبر اسلام پیروی کنی تا راهنمایی خوبی برای تو در شناخت بدی ها و عیب های دنیا و رسوایی ها و زشتی های آن باشد.« همچنین در خطیه ْدوُا بِهَدیِ نَبِیّکمْ110میافزاید:فَإنﱠهُ» أَفضَلُ الهَدیِ وَاستَنّوا بِسُنّتَ ِهِ فَإنﱠهَا أهدَی السﱡنَنِ؛ از راه و رسم پیامبرتان پیروی کنید که بهترین راهنمای هدایت است. رفتارتان را با روش پیامبر تطبیق دهید که هدایت کننده ترین روش هاست.«
از دیدگاه امیر مؤمنان، علی - ع - ، نه تنها رسول خدا - ص - ، اسوهای کامل و تمام عیار است، بلکه هیچ انسانی از پیروی آن حضرت بی نیاز نیست و حتی در صورت نافرمانی از این اسوه و الگوی حق، در معرض هلاکت و نابودی قرار خواهد گرفت. ازاین رو، خود نیز پس از آخرین فرستاده خدا، الگویی نمونه و کامل برای انسانها است. رسول خدا - ص - که برجستهترین اسوه در شریعت اسلام است، درباره الگوپذیری از برترین نمونهها پس از خود میفرماید:َی حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مَمَاتِی وَ یَسکُنَ جَنﱠهَ عَدْنٍ غَرَسها رَبﱢی فَلیُوالِ عَلیّا مِنْ بَعدِیلیُوالِوَ وَلیﱠه وَ ه مِنْ بَعدِی، فَاِنﱠهُم عِترَتِی وَ خُلِقوُا مِنْ طینَتِی رُزِقوُا فَهمَاً وَ عِیلٌمَاًلِلمُکذﱢبیِنوَوَ بِفَضلِهِم مِنْاُمّتِیالقاطِعیِن فیِهم صِلَتِی لا أنالِهُم االلهُ شَفَاعَتِی؛ - فیروزآبادی، 1392ق، - 170 :1
هر کس دوست داشته باشد چون من زندگی کند و چون من بمیرد و در باغ بهشتی که پروردگارم پرورده است، جای بگیرد، باید پس از من علی را دوست بدارد و دوست او را هم دوست بدارد و به پیشوایان پس از من اقتدا کند که آنان عترت من هستند و از طینتم آفریده شده اند و از درک و دانش برخوردار هستند و وای بر آن گروه از امت من که برتری آنان را انکار و پیوندشان را با من قطع کنند که خداوند شفاعت مرا شامل حال آنان نخواهد کرد.آن حضرت در روایتی دیگر درباره زیباترین و کاملترین اسوه پس از خود می فرماید: »أنا أدیب االله و علی أدیبی؛ من پرورده خدایم و علی پروده من است - .« طبرسی، مکارم الاخلاق،1972م، - 17
حضرت علی - ع - نیز که تربیت یافته برترین مربی بود، درباره تربیت خویش در دامان محرم وحی الهی میفرماید: َبّه االلهُ عَزﱠوَجَلﱠ» وَ هُوَ أدﱠبَنِی وَ أنَا اُءدﱠبﱡ المُؤمنینَ وَ اُورِثُ الأدَبَ المکرّمِین؛ - مجلسی، 1403ق، - 286 :74؛ پیامبر خدا را خداوند متعال تربیت کرد و او مرا و من، مؤمنان را تربیت میکنم و برای بزرگواران، ادب به ارث میگذارم.« در سخن دیگری از گنجینه سخنان آن حضرت آمده است:متُم مَوضِعِی مِنْ رَسوُلِ االلهِ بِالقَرَابَهِ القَریبَهِ، وَ المُنزَلَه الخَصِیصَه. حِجرِهوَضَعنیوَفِیأنَا وَلَدٌ یَضُمﱡنی إِلَی ُنی فِی فَراشِه وَ یُمِسﱡنی جَسَدَه، وَ یُشِمﱡنِی عَرفَه. وَ کَانَ یَمضَغُ الشﱠیءَ ثُمﱠ یُلقِمُنیهوَجَدمالِی کَذَبَهً ی قَولٍ، وَلا خَطلَهً فِی فِعلٍ. وَ لَقَدْ قَرنَ االلهُنکَانَبِهِ مِنْفَطیماًلَدُنأَعظَمَ مَلَکٍ مِنْ مَلائِکَتِه یَسلُکُ بِهطَریقَ المَکَارِم، وَ مَحاسِنَ أخلاقِ العَالَمِ، لَیلَه وَ نَهارَه؛ - نهجالبلاغه، خطبه - 192 شما موقعیت مرا نسبت به رسول خدا - ص - در خویشاوندی، نزدیک و در مقام و منزلت، ویژه میدانید.
پیامبر - ص - مرا در اتاق خویش مینشاند. در حالی که کودک بودم، مرا در آغوش خود میگرفت و در بستر مخصوص خود میخوابانید. بدنش را به بدن من میچسباند و بوی پاکیزه خود را به من میبویاند و گاهی غذایی را لقمه لقمه در دهانم میگذاشت و هرگز دروغی در گفتار من و اشتباهی در کردارم نیافت. از همان لحظهای که پیامبر - ص - را از شیر گرفتند، خداوند، بزرگترین فرشته خود را مأمور تربیت پیامبر - ص - کرد تا شب و روز، او را به راههای بزرگواری و راستی و اخلاق نیکو راهنمایی کند.بر اساس این همریشگی و نزدیکی امیر مؤمنان علی - ع - با پیامبر خدا - ص - شباهت و سنخیت فراوانی میان سخنان و سیره امام علی - ع - و پیامبر - ص - وجود دارد.
امام علی - ع - در بوستان رسول خدا - ص - شکوفا شد، رشد کرد و افزون بر قرابت نسبی با رسول خدا - ص - ، با آن حضرت قرابت روحی و تربیتی نیز یافت و به تعبیر خود حضرت علی - ع - ، مانند روشناییوَأنَایکمِنچراغرَسوُلِشدند: »االلهِ کَالضﱡوءِ مِن الضﱡوءِ وَ الذﱢراعِ مِن العَضُدِ - نهج البلاغه، نامه - 45؛ من و رسول خدا - ص - مانند روشنایی یک چراغ هستیم، یا چون آرنج به یک بازو پیوستهایم.« ابن ابی الحدید، در شرح نهج البلاغه خود، از زبان مولای متقیان علی - ع - از نهایت این نزدیکی و سزاوار بودن آن مجاهد راستین در الگو بودن از پیامبر اکرم - ص - اینگونه پرده برمیدارد:نﱠ مَا لَمْ اَقله لاَحَدٍ قَبلَ هَذا الیَومَ سَألتُه مَرﱠه أنْ یدعوُ لی بالمغفرهِ فَقَال أفعَلُ، ثُمﱠ قامَ لیﱡفَصَفَلمّا رَفَع اء إستَمعتُ إِلَیهِ فإذیَدهُوَابِ قائلٌ: اللّهمﱠ بِحَقِ عَلیﱞ عِندک إغفِر لِعَلی فَقُلت یَا رسولَ االلهِ مَا هَذَا الدﱡعَاءُ؟فَقَالَ أو أحَدٌ أکرَمُ مِنکَ عَلَیهِ فَاستَشْفِعُ بِهِ اِلَیه - ابن ابی الحدید،1378ق، - 316 :20
