بخشی از مقاله
چکیده
از نظر اسلام ،آموزش اصول دینی از کودکی شروع می شود وآموزش صحیح با توجه به توانایی ذهنی کودک ،او را نسبت به یادگیری علاقه مند می کندو موفقیت در آموزش در گروه آگاهی از اصول و روش های مناسب است. آموزش اصل امامت به کودکان دبستانی که در مرحله عملیات عینی قرار دارند مشکل است .هدف اصلی این مقاله دستیابی به اصول وروش های آموزش امامت به کودکان وتوجه به حکمت و لطف خداوند است که با مروری بر آیات و روایات ، نظرات دانشمندان و اندیشمندان اسلامی است و در آن از روش کتابخانه ای استفاده شده است .
کلمات کلیدی: کودکان، اصول دین، امام ،امامت
مقدمه
کودکان به عنوان بخش مهمی از جامعه مطرح می باشند، آن ها بزرگترین سرمایه ی آینده ی کشور ما هستند و مهم ترین نقش را برای ساختن فردای جامعه دارند. کودک امانتی است از سوی خدای متعال به والدین سپرده شده است. شرط امانت داری آن است که با شناخت،تعهد و تدبیر برای تربیت او اقدام کند. ویژگی های فطری به طور بالقوه در نهاد او پنهان است و و به فعلیت رساندن آنها رسالت بسیار مهم نظام تربیتی است.آنان از جهت داشتن فطرت الهی، با یک دیگر شباهت دارند ولی از نظر استعدادها و توانایی ها تفاوت دارند. نیازی درونی برای تحرک و فعالیت جسمی در این سنین وجود دارد.آنان از تکرار به ویژه قصه و داستان و اشعار لذت می برند و با طیب خاطر به اشعار دارای وزن و قافیه پاسخ می دهند.
سپس بایدزمینه های نخستین رشد فطرت الهی کودک با توجه به برنامه درسی - طبیعت محور و فطرت گرا - تنظیم شود. ویژگی های انسانی از طریق تعلیم و تربیت، ظهور و بروز پیدا می کند. ویژگی هایی مانند -1 اندیشیدن -2 مهر ورزیدن -3 پرستش کردن -4علم گرایی -5 حقیقت طلبی و -6 دگر دوستی از جمله ابعاد انسانی به شمار می رود.رسول خدا - ص - می فرمایند: کسی که به آداب الهی تربیت نشود، با غصه و حسرت جان میدهد و از این عالم می رود.1 هدف اصلی تربیت در اسلام آن است که شرایط مناسب برای فعلیت یافتن استعدادهای انسان در جهت قرب الهی فراهم کند و به تدریج او را متخلف به اخلاق الهی و مودب به آداب الهی پرورش دهد.
آموزش مفهوم امامت به کودکان
آموزش مفهوم امامت نیز مانند هر علم دیگری نیاز به شناسایی و به کارگیری اصول و روش های صحیح، کارآمد و مؤثر دارد. بنابراین، شناخت خصوصیات و توانایی های کودکان و شناخت اصول و روش های آموزش مفاهیم دینی به کودکان دبستانی ضرورت دارد .کسی که بدون بصیرت دست به انجام کاری می زند، مانند رونده در بیراهه ای است که هرچه سرعتش بیش تر باشد، از مقصد دورتر خواهد شد.درک و برداشت کودک از مفاهیم دینی با بزرگسالان یکسان نیست؛ آنان در حد ظرفیت ذهنی خود مطالب دینی را می فهمند و برآن اساس، جهان بینی خود را می سازند. رسول اسلام فرمود: »ما پیامبران موظفیم با هرکس مطابق درک و فهم او صحبت کنیم. - - 6 اگر آموزش مفاهیم دینی برای دانش آموزان دوره ابتدایی به گونه ای حساب شده صورت نگیرد، نه تنها از تأثیرات سازنده ای برخوردار نمی گردد، بلکه می تواند پیامدهای زیانباری به دنبال داشته باشد.
مفهوم امامت
امامت در لغت به معنی پیشوایی و رهبری است و هر کسی که متصدی رهبری گروهی شود » امام « نامیده میشود خواه در راه حق باشد یا در راه باطل ، چنانکه در قرآن کریم ، واژه » ائمه الکفر «7 درباره سران کفار به کار رفته است ، و کسی که نمازگزاران به او اقتدا می کنند » امام جماعت « نامیده می شود .اما در اصطلاح علم کلام امامت عبارت است از » ریاست همگانی و فراگیر برجامعه اسلامی در همه امور دینی و دنیوی وذکر کلمه » دنیوی « برای تاکید بر وسعت قلمرو امامت است ، وگرنه تدبیر امور دنیوی جامعه اسلامی ، جزئی از دین اسلام است . از دیدگاه شیعه ، چنین ریاستی هنگامی مشروع خواهد بود که از طرف خدای متعال باشد ، و کسی که اصاله دارای چنین مقامی باشد معصوم از خطا در بیان احکام و معارف اسلامی و نیز مصون از گناه هان خواهد بود . در واقع امام معصوم همه منصب های پیامبر اکرم - ص - بجز نبوت و رسالت را داردو امام از خطا و اشتباه مصون است.البته مصون بودن ، مساوی با امامت نیست زیرا با اعتقاد شیعه حضرت فاطمه نیز دارای مقام و عصمت بوده اند ولی امام نبودند.
ضرورت وجود امام
هدف از آفرینش انسان ، منوط به راهنمایی وی بوسیله وحی است ، و حکمت الهی اقتضا داشته که پیامبرانی را مبعوث فرماید تا راه سعادت دنیا و آخرت را به بشر بیاموزند و ختم نبوت در صورتی با حکمت بعثت انبیاء وفق می دهد که آخرین شریعت آسمانی ، پاسخگوی همه نیاز های بشر باشد . خدای متعال ،قرآن را از هر گونه تغییر و تحریفی تضمین کرده است . ولی همه احکام و قوانین اسلام ، از ظاهر آیات استفاده نمی شود و فی المثل تعداد رکعات نمی توان از قرآن کریم بدست آورد و معمولا قرآن درصد بیان تفاضیل احکام و قوانین نیست و تعلیم و تبیین آنها را بر عهده پیامبر اکرم - ص - گذاشته تا با علمی که خدا به او عطا فرموده - غیر از وحی قرآنی - آنها را برای مردم بیان کند .8
در متن دین ، راهی برای تامین مصالح ضروری جامعه ، پیش بینی شده باشد و این راه ، چیزی جز نصب جانشین شایسته برای رسول اکرم - ص - نخواهد بود جانشینی که دارای علم خدادادی باشد تا بتواند حقایق دین را با همه ابعاد و دقایقش بیان کند و دارای ملکه عصمت باشد تا تحت تاثیر انگیزه های نفسانی شیطانی واقع نشود و مرتکب تحریف عمدی در دین نگردد . و نیز بتواند نقش تربیتی پیامبر اکرم - ص - را بر عهده بگیرد و افراد مستعد را به عالیترین مدارج کمال برساند و همچنین در صورت مساعد بودن شرایط اجتماعی ، متصدی حکومت و تدابیر امور جامعه شود و قوانین اجتماعی اسلام را اجرا کند و حق و عدالت را در جهان گسترش دهد . ختم نبوت هنگامی موافق با حکمت الهی خواهد بود که توام با نصب امام معصوم باشد امامی که همه ویژگی های پیاکبر اکرم - ص - بجز نبوت و رسالت را دارا باشد .
بدین ترتیب ، هم ضرورت وجود امام ، ثابت می شود ، و هم لزوم علم خدادادی و مقام عصمت برای وی،. و هم اینکه باید از طرف خدای متعال نصب شود زیرا اوست که می داند چنین علمی و چنین ملکه ای را به چه کسی عطا فرموده است .این مطلب را می توان از آیات قرآن و روایات استفاده کرد: از جمله در آیه سوم از سوره مائده می فرماید » الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا « این آیه به اتفاق مفسرین در حج الوداعه و تنها در چند ماه قبل از رحلت پیامبر اکرم - ص - نازل شد تاکید می کند که امروز دین شما را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم رسول خدا - ص - در طول دوران رسالتشان بارها و به صورت های گوناگون ، جانشینی امیر المومنین علی - ع - را گوش زد کرده بودند و در همان سالهای آغازین بعثت ، هنگامی که آیه » و انذر عشیرتک الا قربین «9 نازل شد در حضور همه خویشاوندان فرمودند : نخستین کسی که دعوت مرا بپذیرد جانشین من خواهد بود و به اتفاق فریقین ، نخستین کسی که پاسخ مثبت داد علی ابی طالب - ع - بود. 10
بیان امامت در قرآن
آیه امامت 124 بقره ، در این آیه می بینیم که؛ اولا جامعه نیاز به امام دارد و اگر نیاز نداشت خدا این کار را نمی کرد إِنﱢی»جاعِلُکَلِلنﱠاسإِ ماماً.« جامعه نیاز به امام دارد و این امام باید معصوم باشد و »لایَنالُعَهْدِیالظﱠالِمین.« امامت انتخابی نیست.إِنﱢی»جاعِلُکَلِلنﱠاسِ« خدا می فرماید: من هستم که امامت را جعل کردم و مردم دخالتی ندارند. دیگر آیه اولی الامراست: »أَیﱡهَایاالﱠذینَآمَنُواأَطیعُوااللﱠهَوأَطیعُواالرﱠسُولَوَأُوالِیْأَمْرِمِنْکُم.« از این آیه بر می آید که در هر زمانی باید اولی الامری باشد و اولی الامر باید معصوم باشد. چون اگر معصوم نباشد بین اطاعت از خدا و اطاعت از اولی الامر تعارض و تناقض به وجود می آید.همچنین در این آیه »أَیﱡهَایاالﱠذینَآمَنُوااتﱠقُواللﱠهَاوَکُونُوامَعَالصﱠادِقین.« ای کسانی که ایمان آورده اید تقوا داشته باشید و با صادقین باشید. من می خواهم با صادقین باشم. آیا می شود صادقین معصوم نباشند و خدا امر کرده با انسان های منحرف و گنه کار باشیم؟ نه؛ باید صادقین معصوم باشند.
اصول آموزش مفهوم امامت به کودکان
اصول عبارت است از قواعد و دستورالعمل های کلی مبتنی بر تعالیم دینی، پژوهش های روان شناسی و نظریات دانشمندان تعلیم و تربیت، که به منزله راهنمای عمل، در آموزش مفاهیم دینی به کودکان مورد استفاده قرار می گیرند. اینک ، به بررسی این اصول می پردازیم.
اصول تربیت عبادی
بدون رعایت اصول نمی توان به هدف ها رسید و بدون به کار گیری روش های مناسب نیز اصول معنی پیدا نمی کند.
-1اصل اعتدال :اصل اعتدال و دادن تکلیف به متربی به قدر وسع توان او، یک قاعده اساسی در تعلیم و تربیت است. همانطور که خداوند هیچ کس را جز به اندازه ی توانایی هایش تکلیف نمیکند.11
-2اصل تفاوت های فردی:کودکان یک گروه سنی با یکدیگر و کودکان گروه های سنی مختلف با یکدیگر تفاوت دارند.تاثیر عوامل ژنتیکی و فرهنگی ، تربیتی خانواده و سایر محیط های تربیتی، واقعیت انکار ناپذیری است که بی اعتنایی با آنها برنامه های تربیتی را با مشکلات جدی مواجه می کند.در مورد توجه به تفاوت افراد رسول اکرم - ص - می فرماید:همانا ما پیامبران موظف هستیم که به مردم به اندازه سطح فکر و توانایی عقلی آنان سخن بگوییم.
-3اصل تسهیل تربیت:منظور از تسهیل آن است که در تمام مراحل آموزش و پرورش دینی دوره کودکی، از سخت گیری بر کودکان باید پرهیز کرد و امور را بر آنان آسان گرفت. چنانچه قرآن میفرمایید: خداوند آسانی را برای شما میخواهد و سختی و مشقت نمیخواهد.12
-4اصل تدریج : تدریج در لغت به معنی اندک اندک آهسته پیش رفتن و پابه پا نزدیک شدن است 13. یعنی مرحله ای
کردن آموزش و دادن تکلیف به متربی با توجه به رشد و توان متربی.
-5اصل زمینه سازی تکوینی :تربیت کودک به صورت ارادی و از طریق برنامه های درسی قصد شده ، از پیش دبستانی آغاز می شود و تا بزرگسالی ادامه می یابد ولی پیش از تولد کودک و هم چنین اعمال معنوی و نیت الهی والدین و مربیان، آثاری بر سیر تربیت کودک باقی می گذارد که خارج از کنترل افراد است. یکی از عوامل، طهارت و پاکی رحم مادر است. لقمه حلال خوردن، نیت الهی و انسانی داشتن و پرهیز از گناه از سوی پدر و مادراست.
-6اصل حفظ نشاط:ظرفیت انسانها برای عبادت محدود است و می توان به وسیله ایجاد محیط نشاط آور، روح و روان او را برای انجام عبادت آماده و قوی نگه داشت. اگر عبادت و نیایش در حال کسالت و عدم رغبت باشد، حالت تنفر و انزجار حاصل می شود.
-7اصل تمرین و تکرار:روح و روان انسان از طریق تکرار و مداومت یک کار، زمینه و ظرفیت بیش تری پیدا می کند.برای نهادینه کردن تدریجی عبادت در فرد، باید از دوره کودکی به او تمرین داد تا در نوجوانی و جوانی انجام عبادت آسان تر شود.
-8 اصل مداومت و استمرار:در مکتب اسلام، آموزش امری است مداوم و مستمر، و مسلمان همیشه باید در وادی آموزش و فراگیری باشد، همان گونه که در حدیث آمده است:اُطلُب»العِلممِنَالمَهدِلیالْلَحْدِ.«چنین گفت پیغمبر راستگویزگهواره تا گور دانش بجوی.کسب علم و فراگیری امر دایمیتلقّی شده است و تحصیل علم از نظر اسلام زمان معین
