بخشی از مقاله
قرآن براي همه ي مراحل زندگی بشر راه حل و برنامه دارد.ریکی از مباحثی که در این اثر جاویدان مورد بحث قراررگرفته مساله تمدن سازيراست.رقصد این نوشتار بررسی روش شناسی تمدن سازي در قرآن است. چنانکه می دانیم بسیاري از تمدن ها، دولت-ر شهرها و حاکمان بزرگ تاریخ بشر، مستقیم یا غیر مسقیم مورد اشاره ي آیات قرآن هستند. بررسی حکومت هاي بشريراز دیدگاهر قرآن به استخراج دیدگاه مورد تایید قرآن در مقوله تمدن الهی می انجامد. این مقاله به شیوه توصیفی-رتحلیلی با تکیه بررمنابع اولیه به بررسی و شناخت ویژگی هاي کارگزاران حکومت هاي الهی مطرح در قرآن،ربه عنوان مدلی در مسیر ایجاد تمدن سازي دینی می پردازد. خصوصیاتی مانند امانتداري، مدارا با مردم، بسط امنیت، اصلاح اجتماعی، مهرورزي، مقابله بارفساد و انحراف، علم ور مدیریت، بسط عدالترو ... نمونه هایی از ارکان و شاخصه هاي کارگزاران الهی مورد اشاره يرقرآن است.ربرراین اساس،رشیوه ير قرآن در ارائه ي ویژگی هاي کارگزارانرحکومت هاي دینیررارمی توان به عنوان یکی از روش هاي این کتاب آسمانی در معرفی و و ارائه ي راهکار در مسیر ایجاد تمدنربراي بشریت دانست که به صورترمدلی دقیق و هوشمندانه رطراحی و ارائه شده است.رر
کلید واژه ها: قرآن، تمدن، تمدن سازي، کارگزاران.
مقدمه
قرآن کتاب هدایت است و تاریخ به عنوان یک ابزار شناخت و هدایت در آن مطرح گردیده است؛ با وجودیکه قرآن براي تاریخ نازل نشده است، حدود یک سوم آیات آن درباره ي تاریخ است. قرآن کریم بخش وسیعی را به آغاز آفرینش جهان و انسان و درس هایی از تاریخ امم پیشین پیامبران و پادشاهان اختصاص داده است. از سویی قرآن، تاریخ پیامبران، امم و ملوك را بصورت تابلوهایی زنده و متحرك بازسازي می کندوري.بط که وقایع تاریخی را بصورت وقایع حال درآورده و بسیاري از موارد با فعل - اَلَمتَرَ - مردم را به مشاهده حوادث تاریخی زنده ترغیب می اَلَمنماید. چنانکهتَرَ میکَیفَفرماید:فَعَلَ» رَبُکَ بِعاد؟!«رآیا نمی بینی که پروردگارت با عاد چه کرد؟
این کتاب آسمانی با معرفی پیامبران به عنوان حاکمان تمدن ساز زمین، مؤلفه هاي انسان، ایمان، اخلاق، علم، عدالت و مؤلفه هاي غیر انسانی کشاورزي، دامداري، باران، صنعت و زمین را به عنوان مؤلفه هاي تمدن می داند و آن را در کنار هم در صورتی که به طور صحیح و براساس قاعده قرار گیرند، تمدن ساز می داند.قرآن مجید تاریخ را به عنوان یک منبع معرفت شناسی معرفی کرده است آن گاه کهربه بیان سرگذشت پیامبران و دیگران می پردازد، ملاحظه می شود که مواد سرگذشت ها را از حوادث تاریخ و وقایع آن بر می گیرد، ولی آن را به گونه اي معرفت شناسانه ارائه داده و به شکل محبت آمیز ورعاطفی جلوه می دهد؛ مفاهیم را تشریح و اهداف را تثبیت می کندرو به واسطه ي آن ها، چنان تأثیر دل پذیري در جان ها دارد که عاطفه وروجدان را بر می انگیزاند.
قرآن نظر به آینده دارد و سنت هاي تاریخی مثل حرکت، عوامل حرکت، نقش پیامبران در تاریخ، ظهورو سقوط تمدن ها، نقش ستم و فساد و تجمّل در سقوط تمدن ها و نقش ایمان و پایداري را در ثبات تمدن ها مطرح کرده استقرآن. مستقیماً به تمدن سازي پیامبران اشاره نکرده اما خواننده با تعمق در آیات و نگاهی موشکافانه به این نکته پی می برد که مزیّن بودن انبیاي الهی به صفاتی چون علم، حکمت و... نشان از نقش تمدن سازي آنها است. این کتاب آسمانیربا مطرح کردن تمدن هاي گذشته در قالب داستان هاي عبرت آموز سعی دارد بشر امروز را به تفکر در این تمدن ها فراخواند و در لابه لاي این تفکر، افراد جامعه به دنبال پی افکندن تمدنی باشند که مؤلفه هاي صحیح و الهی را از تمدن هاي قدیم اقتباس کرده و آفات و آنچه را که باعث اضمحلال تمدن هاي پیشین شده است برحذر باشند و نیز می توان گفت که قرآن نوعی رویکرد تربیتی جهت تربیت افراد در بیان این داستان ها دارد.
در این نوشتار، ابتدا واژه هاي تمدن و تمدن سازي را تعریف، سپس به تبیین موضوع مقاله می پردازیم.تمدن در زبان انگلیسی"civilizationر"رو در زبان عربی"رحضاره "رخوانده می شود و در لغت به معناي شهرنشینی و از ریشه مدینه و مدنیت گرفته شده و به معنی دیگر، متخلق شدن به شهر نشینی یا خوي و خصلت شهرنشینی به خود گرفتن می دهد - محمدي، ج 1373،1ر:45رو ر.ك: شریعتی، ج 1، :1359ر. - 4-5 به کارکردهاي فنی و عینی یک جامعه نیز، تمدن گفته می شود - آشوري، :1357ر45لا. امام خمینی - قدس سره - گرچه براي تمدن تعریف مشخصی ارائه ندادند، اما از برخی عبارات وي استفاده می شود که مهم ترین عناصر تمدن نه در نمادهاي فیزیکی آن، بلکه در توان انسان سازي آن نهفته است.
با این مقیاس، وي فرهنگ غرب را با تمام توانایی هایی که در تولید مصنوعات بشري و کشف قوانین طبیعت دارد، به لحاظ نگاه تک بعدي اش به انسان، تمدن نمی داند - خمینی، :1357 ر. - 8 بنابراین تمدن مجموعه اي از دستاوردهاي بشري است که در طول تاریخ به وجود آمده و از عناصر مختلف تشکیل شده و به وسیله ي ارکان متعددي پایدار و رونق پذیر است. تمدن سازي نیز عبارت است از: برنامه هاي راهبردي براي نظام سازي سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي براي بنیان مدنیت نوین - منتظرالقائم، :1391ر172لا.رتوجه به فعالیتهاي انبیاء و معرفی آنان به عنوان حاکمان الهی در زمین،ربطور ویژه در قرآن مورد توجه قرار گرفته است.
در کتاب مقدس نیز اشاره هایی به فعالیت هاي انبیاء شده است. تفاسیر نیز نگاه مستقیمی به فعالیت هاي تمدن سازي انبیاء نداشته اند اما حاوي مباحث عمیق و بررسی هاي دقیقپیرامون آیات هستند که گاه با رویکرد سیاسی و اجتماعی همراه است. تواریخ عمومی نیز غالباً اطلاعاتی کلی پیرامون انبیاء در اختیار خواننده می گذارد. تحقیقات جدید نیز کمتر به این مقوله پرداخته اند. البته نوع نگاه محققین نیز بی تاثیر نبوده است. چرا کهبرخی از آنها اصلاً نقش تمدن سازي براي انبیاء قائل نیستند و برخی نیز اگر به این نقش معتقد باشند آن را مدلی غیر قابل اجرا براي جوامع امروزي می دانند. نظر به اهمیت موضوع و براي رسیدن به اهداف تحقیق، پرسشرهايرذیل در این زمینه مطرح شده است:
.1رروش هايرقرآن در راستاي تمدن سازيرکدامند؟
.2رآیا این روش ها قابلیت الگو برداري دارند؟
براي پاسخگویی به این سوالات، این فرضیه به آزمون گذاشته شده است:"ررقرآن با بیان تمدن ها و حکومت هاي الهی و بیان ویژگی هاي کارگزاران و حاکمان این تمدن ها، مانند امانتداري، مدارا با مردم، بسط عدالت و امنیت و ...از ظرفیّت لازم براي ارائه ي الگویی پیشرفته در مسیررتمدن سازي برخوردار است."اینکه چگونه می توان مدل تمدنی کارگزاران را براي حکوت هاي بعدي استفاده کرد، بدین معناست که در هر الگو مجموعه اي از اصول، ویژگی ها و راهبردها، که با رهیافت هاي متعدد به مسئله به دست آمده و مناسبات خاصی را بین حاکم و شهروند تعریف می کند، بدان گونه هم می تواند براي آینده، الگوي رفتار تمدنی شود. چنانکه در این پژوهش بعضی از عناصر و ویژگی هاي کارگزاران و حاکمان تمدن ساز که قابلیت الگو برداري براي حکومت هاي امروزین در مسیر تمدن سازي را دارند،ربیان شده است.
