بخشی از مقاله
چکیده :
یکی از موضوعات مهمی که در کلام امیر مومنان علی - ع - مشهود است ، مسأله فتنه است . و این واژه به معنای دور شدن جامعه از دین و حاکمیت ارزشهای غیر الهی و جامعه نیز می آید ، چنان که از اوضاع حاکم بر اصل جاهلیت به عنوان فتنه یاد شده است .این مقاله سعی دارد با بهره گیری از سخنان حکمت آمیز امام علی - ع - در نهج البلاغه ، به روش شناسی رویکرد با آن بپردازد . این نوع روش شناسی که در حقیقت به شناخت مدلها و متدهای مواجهه با فتنه کمک می کند می تواند آفت ها و آسیب های مختلف را نشان بدهد و از این رو با مفهوم شناسی فتنه ، شناسایی ریشه ها و عوامل فتنه ، نشانه های بارز آن ، شناخت فتنه های دوران زمامداری حضرت و نیز کار بست راهبردهای مهم در مواجهه با آن یم توان در جهت تعمیق باورهای دینی و استحکام مبانی فکری و اعتقادی مخاطبان در جامعه دینی همّت گمارد تا همگان بتوانند با حفظ روحیه بصیرت دینی بر چالش ها و آسیب های مختلف فائق آیند .
واژگان کلیدی : فتنه - روش شناسی - نهج البلاغه - امام علی - ع -
مقدمه :
فتنه یک دسته پدیده های اجتماعی و سیاسی است که جامعه را دچار موج تلاطم نموده و در عین حال ، حالت حق به جانب و فریب کارانه به خود می گیرد و یا بعبارت دیگر ، ترفندی سیاسی اجتماعی است که از آمیزش حق و باطل و پنهان نمودن باطل در پوسته حق با هدف اغفال و فریفتن مردم برای تصاحب قدرت و مقاصد شوم طرح ریزی می شود. لذا یکی از مصادیق فتنه ایجاد شک و تردید در میان عوام و گاهی خواص است .بنابراین شناخت فتنه در کشف معیارهای حق و باطل ، در کشاکش بروز فتنه ها ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است . اگر جوانب فتنه ، قبل از وقوع توسط عالمان آگاه ، تبیین شود و این تبیین به آگاهی و بیداری جامعه بیانجامد ، فتنه چونان راهی برای نفوذ در قلب مردم نخواهد یافت.با این توصیف جامعه اسلامی در عصر امام علی - ع - بخصوص در دوره زمامداری حضرت ، دچار انواع فتنه ها گردید ، جنگ هایی که در دوران حکومت ایشان به وقوع پیوست ، در حقیقت نمونه بارزی از فتنه ها بودند که زمینه ساز اختلاف و انشقاق در میان امت اسلامی شده اند .
معنای لغوی و اصطلاحی فتنه :
واژه فتنه در اصل ازفَتن - » بر وزن فَعل - « گرفته شده به معنای قرار دادن طلا در آتش است تا خالص از ناخالصی آن آشکار گردد . - 1 - حسین مصطفوی نیز می نویسد : آنچه موجب اختلال و اضطراب گردد فتنه نامیده می شود که دارای مصادیقی است : مانند اختلاف در دیدگاه ها ، آزمایش ، اموال ، اولاد و ... - 2 - همچنین فتنه در زبان فارسی بیشتر در خصوص امتحان ، گمراه کردن و آشوب میان مردم بکار می رود و مورد استفاده قرار می گیرد . - 3 - در معنای اصطلاحی نیز برای فتنه تعاریف مختلفی وارد شده است از جمله ، فساد و تباهی ، شورش و طغیان ، گمراه کردن و وسوسه کردن . - 4 -
این واژه در نهج البلاغه بطور مکرر بکار رفته است که در بیشتر موارد منظور حضرت علی - ع - معنای لغوی و لفظی آن نیست ، بلکه یک سری پدیده های اجتماعی و سیاسی استاِنّ.امیرالفِتَنَالمومنین علیاِذا - ع - اَقبَلَتمیفرمایدشَبﱠهَت:» و اِذا اَدبَرَت نَبﱠهَت یُنکَرنَ مُقبِلات وَ مُدبرات یَحُمنَ حَومَ الرّیاحنَبلداً،یُصِبویُخطِئنَ بَلَداً ... - 5 - «فتنه آنگاه که روی می آورند ، با حق شباهت دارند ، و چون پشت می کنند ، حقیقت چنانکه هست نشان داده می شود ، زمانیکه فتنه ها می آیند ، شناخته نمی شوند و چون می گذرند شناخته می شوند و چون گردبادها می چرخند - از همه جا عبور می کنند - در بعضی شهرها حادثه می آفرینند و از برخی می گذرند .
مفهوم شناسی فتنه :
واژه فتنه در آیات قرآن کریم و روایات معصومین - علیهم السلام - کاربردهای گسترده ای داشته که می تواند موجب سهولت در درک مفهوم آن گردد .این کلمه ، واژه مشترکی است که گاه بر گرفتاری و بلایی که به انسان می رسد ، اطلاق می شود چنانکه می گویند شخصی مفتون است و مراد این است که در اثر اصابت مصیبت یا بلایی ، مال یا عقل او از بین رفته است . در قرآن کریم آمده استانّ:»الذین فَتَنوا المومنینَ والمومناتِ - 6 - «یعنی کسانی که زنان و مردان مسلمان را در مکه شکنجه می دادند تا از اسلام برگردند .این کلمه به معنای سوزاندن هم آمده است : روزی که گناهکاران روی آتش داغ می شوند . - 7 - به معنای شرک هم آمده است : فتنه = شرک از قتل بدتر است . - 8 -
