بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اینکه از نیمه دوم قرن اخیر، تحقیقات فارمادکوینامیک وسیعی روی گیاهان دارویی در بیشتر کشورهای جهان انجام گرفته و به ویژه در چند سال اخیر کشفیات مهمی روی ترکیبات ناشناخته گیاهان مذکور حاصل شده و بر این اساس داروهای فراوانی تهیه و به بازار عرضه گردیده است. مسلما در ردیف اولین جرقههای فکر انسان بوده و تلاش برای سالم زیستن و علم طب دارای ابعادی بسیار وسیع به درازی تاریخ خلقت انسان و پهنای هزاران تحقیق و تجسس و تجربه است. چینیها و ژاپنیها معتقدند که اطلاعات طبی آنها بر پایه طب گیاهی از صدها قرن قبل وجود داشته و مدارک تاریخی دردسترس آنها نشان می دهد که از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح باغها و مزارع بزرگی برای پرورش گیاهان طبی در آن کشور احداث شده بود.
طب گیاهی در سایر مناطق در هندوستان و سایر کشورهای خاور دور یونان و مصر و ایران و کشورهای عربی و سپس در اروپا و سایر نقاط دنیا انتشار یافت. یونانیها معتقدند که طب هندی قدیمیتر از طب یونان است و از مشخصات طب هند این است که معالجه با گیاهان را با اوراد و سحر و جادو توام کرده و عملی می کردند. بقراط اولین کسی بود که روشهای منطقی و علمی استفاده از گیاهان را برای معالجه بیماریها ذکر کرد.
او بر اهمیت توجه به اینکه از چه قسمتهایی از گیاه، گل، دانه، ریشه، پوست، برگ یا تمام گیاه باید استفاده شود، در چه فصلی برداشت شود، چطور جمعآوری و به چه نحو در آفتاب یا در سایه خشک گردد و تازه یا خشک مصرف شود و نکاتی از این قبیل تاکید کرده است. دردوره هخامنشی طب گیاهی در ایران گسترش فراوان یافته و مدرسه معروف طبی جندی شاپور تاسیس شد. از پزشکان معروف ایرانی محمد زکریا رازی 850-925 میلادی میزیسته است که مولف دایرهًالمعارف پزشکی است.
مقدمه
در قرن بیستم تحقیقات فراوانی روی خواص دارویی گیاهان انجام گردید و امروز دارو با ماده موثره طبیعی بعنوان دستاوردی جدید در عالم پزشکی مطرح گردید و یک سوم داروهای مورد استفاده انسانها از نوع گیاهی می باشند و گرایش به سمت استفاده از داروهای گیاهی کمکم بیشتر و بیشتر میشود به نحوی که انتظار می رود با توجه به اثرات مضر داروهای شیمیایی این روند سریعتر انجام گیرد. با این حال سالانه صدها هکتار از زمینهای زراعی کشورهای غربی و آمریکا برای کشت گیاهان دارویی اختصاص می یابد بطوریکه در سال 1988 در آمریکا 65000 هکتار از زمینهای زراعی فقط برای کشت نعناع اختصاص یافت . - 3 -
با نگاهی اجمالی به فرهنگ مصرف داروهای گیاهی در ایران متوجه میراث گرانقدر شناسایی در مصرف این گیاه در طب غنی سنتی ایران می شویم و با توجه به گستردگی اقالیم فراوانی و تفرق گونههای این گیاهان درجای جای ایران به بیش از 7500 گونه گیاهی می رسد - حدود 2 برابر تعداد گونههای هر یک از کشورهای اروپای غربی - و به حق فلور ایران یکی از منابع داروخیز جهان میباشد. گونههای مختلف تاتوره از سی سال پیش بعنوان گیاهی با اثرات مفید دارویی کشت میشوند.. از میان گیاهان دارویی، تاتوره با نام علمی Datura stramonium از حدود 30 سال پیش به عنوان گیاهی با اثرات مفید دارویی کشت می شود .
- 2 - در سال 1762 سم شناسی معروف در وین به نام A.Vonstocrk تاتوره را در کتاب مفردات پزشکی وارد نمود. ورود تاتوره به پزشکی مدرن در نیمه دوم قرن هیجدهم با تلاش پزشکی به نام Baron storch صورت گرفت. از مواد موثره برگها، اندامهای رویشی و دانه تاتوره برای درمان بیماریهای اعصاب و روان و نیز در ساخت مواد بیهوشکننده استفاده میشود. برای مداوای آسم و برخی بیماریهای مربوط به چشم نیز استفاده میشود. سالیانه 400 تا 500 تن گیاه خشک تاتوره مورد نیاز صنایع داروسازی در مجارستان میباشد. تاتوره در کشورهای روسیه، چک، اسلواک، هند، رومانی، استرالیا و مجارستان در سطوح وسیعی کشت میشود . - 1 -
مشخصات گیاهی
گونهای مختلف تاتوره گیاهانی یکساله، یا چند ساله هستند که عمدتاً در مناطق گرمسیر می رویند. تاکنون 15 گونه متعلق به جنس تاتوره شناخته شده است که 10 گونه آن درهند می رویند. مهمترین گونههای متلوییدس - Datura metelides D. - . گونه اینوکسیا، گیاهی است با ارتفاع 90 تا 120 سانتیمتر و از رشد سریعی برخوردار است. قسمتهای فوقانی ساقه در مقایسه با قسمت تحتانی انشعابهای بیشتری دارد این گیاه پوشیده از کرک است و نشاء آن در مکزیک و نواحی غربی هیمالیا گزارش شده است.
ریشه آن مستقیم و طول آن 20 تا 25 سانتیمتر و دارای انشعابهای زیادی است. لایه خارجی ریشه زرد روشن و قسمت داخلی آن زرد تیره است. برگها متناوب، پهنک درشت و به شکل قلب یا تخممرغ هستند و از برگ کم و بیش بلندی برخوردار است، رنگ برگها سبز تیره میباشد. جام گل آن رنگ سفید و دارای 10 دندانه بوده، میوه از نوع کپسول گوشتی و حجرهدار و سطح آن خاردار میباشد. میوه آن پس از رسیدن بر اثر شکافهای طول باز میشود و بذور داخل آن بیرون می ریزد.
بذور آن لوبیایی شکل و رنگ آن قهوهای روشن است. وزن هزار دانه آن 12 تا 15 گرم میباشد. اندام گیاه سمَی و دارای بوی نامطبوعی است که ناشی از وجود الکالوئیدهای مختلف میباشد. این الکالوئیدهااز نوع تریپتونان میباشند. این گونه شباهت زیادی به گونه متل دارد. گونه متل را که بنام تاتوره درختی مینامند و در بندرعباس بنام پرمنگناس و در بلوچستان بنام داتوره و در برخی از کتب بنام بنج گفتهاند. تاتوره متل درختی درختچهای است و دارای گلهای بزرگ و بزرگتر از تاتوره علفی - استرامونیوم - برگها تخممرغی صاف بدون کرک بعضی کامل و بعضی دندانههای عمیق دارند. گلهای آن بوقی آویزان به رنگ ارغوانی و کپسول میوه آن ناصاف و سطح آن پوشیده از خار است.
گونه استرامونیم: گیاهی علفی یکساله و خیلی سمیبوده ارتفاع آن متفاوت و بشدت بستگی به شرایط اکولوژیکی محل رویش دارد و بین 30 تا 130 سانتیمتر متغیر است. ساقه آن استوانهای، برگهای آن ناصاف و پهن به طول 10-15 سانتیمتر و پهنای 7-8 سانتیمتر به شکل مثلث نوکتیز است و اطراف برگ بریدگیها و شکستگیهای نامنظم وجود دارد. گل آن سفید رنگ و دارای 5 دندانه است. بعلت گلهای زیبا و درشت که دارد از گیاهان زینتی است و در باغها و گلکاریها کاشته میشود.
میوه از نوع کپسول گوشتی و حجرهدار و سطح خارجی آن دارای برجستگی است و کم و بیش تخممرغی می باشد، داخل آن به 4 محفظه تقسیم میشود و در حدود 400 عدد دانههای آن در این 4 محفظه قرار دارند. تکثیر نیز از طریق کشت تخم گیاه در فروردین ماه در خزانه و انتقال آن در اردیبهشت به باغچه میباشد. این گونه بومی هندوستان و همچنین سواحل دریای خزر بوده و امروزه در اغلب کشورهای اروپا و آمریکا و آسیا انتشار دارد. در ایران در مناطق تهران، کرج، مازندران، رشت، رودبار، آذربایجان و بلوچستان بطور خودرو دیده میشود . - 1 -
