بخشی از مقاله
چکیده
توجه به اینکه مصرف آنتی بیوتیک های سنتتیک و تجاری می تواند زمینه ساز بروز مقاومت دارویی در عوامل بیماری زا و بر جا گذاشتن عوارض جانبی ناشی از آن بر موجودات باشد، این امر لزوم استفاده از ترکیبات طبیعی استخراج شده از گیاهان دارویی جهت اهداف درمانی را مشخص می کند. جهت بررسی خواص ضد قارچی اسانس.Zataria multiflora Boiss و شناسایی ترکیبات طبیعی ضد قارچی، اندام هوایی آن با استفاده از دستگاه گاز کروماتوگرافی تجزیه ای - GC - و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی - - GC/MS مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه اثرات ضد قارچی آن بر روی سوش قارچ آسپرژیلوس فلاووس - PTCC=5004 - با روش انتشار در آگار - Disc Diffusion Method - در شرایط آزمایشگاه بررسی شد.
نتایج نشان داد از 32 ترکیب شناسایی شده در اسانس آویشن شیرازی با %99/32 بازده اسانس این گیاه %2/18 بود. ترکیبات اصلی اسانس، تیمول - - %33/56، پاراسیمن - - %15/69، گاما ترپینن - - %11/65 و کارواکرول با - %7/43 - می باشند.
نتایج نشان داد اسانس آویشن شیرازی با رقت های 1، 1/2 و 1/4 دارای قدرت مهارکنندگی قابل ملاحظه ای بر روی سوش قارچ آسپرژیلوس فلاووس در مقایسه با آنتی بیوتیک جنتامایسین 8 - میلی گرم بر میلی لیتر - داشته است. اثرات ضد قارچی اسانس گیاه آویشن شیرازی مورد بررسی می تواند به درصد بالای ترکیب تیمول که یک ترکیب شیمیایی فنولی است، مرتبط دانست. از آنجا که اسانس این گیاه بر روی سوش قارچ آسپرژیلوس فلاووس به کار رفته در این آزمایش موثر بوده، لذا می توان آن را به عنوان اسانسی موثر با خاصیت ضد قارچی معرفی نمود.
.1 مقدمه
گیاه آویشن شیرازی - مرزنگوش وحشی - با نام علمی Zataria multiflora Boiss. یکی از گیاهان دارویی شناخته شده ازخانواده نعناع - Labiatea - می باشد که در جنوب ایران، افغانستان و پاکستان میروید. آویشن شیرازی درختچه ای چند ساله به ارتفاع 80-40 سانتی متر است. برگ های کوچک تقریبا گرد و در سطح با تعداد زیادی از فولیکول های پوشیده شده است. دارای گلهایی سفید و منفرد است.
ساقه این گیاه تقریبا سفید است. کاسه گل آن بیضی شکل لوله ای و دارای پنج دندانه مساوی و کوچک به طول حدود 2 میلیمتر است. برگ خشک شده این گیاه به رنگ نقره ای سبز با بوی معطر و طعم گس و تند است. بخش دارویی گیاه شاخه های آن و برگ خشک شده است . - 1 - از این گیاه در مواد غذایی، دارویی، بهداشتی و صنایع آرایشی استفاده زیادی می شود. آویشن شیرازی به عنوان دارو در طب سنتی در ایران و اروپا استفاده شده است. قسمتهای دارویی این گیاه، سرشاخههای آن و برگ خشک شده آن است.
در قرون وسطی در فرانسه، ایتالیا و اسپانیا از آویشن برای درمان سرفه، سوء هاضمه و از بین بردن انگلهای روده استفاده وسیعی میکردند. آویشن خاصیت آنتی باکتریال و ضد قارچ دارد و این به خاطر وجود ماده ای به نام تیمول است. در بعضی کشورها مثل آمریکا دم کرده آویشن برای آرام کردن ریه و سرفه در مواقع سرماخوردگی، هنوز هم محبوبیت فراوانی دارد.
در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد اسپاسم، رفع تنگی نفس و سرفه و سوع هاضمه ودرمان سیاه سرفه، برونشیت، عفونت ریه، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و برای درمان نفخ و گرفتگیهای عضلانی استفاده میشود. استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها به ویژه بیماری های عفونی در سالهای اخیر روند رو به افزونی پیدا کرده است. استفاده بی رویه از داروهای شیمیایی جهت درمان بیماری های عفونی منجر به ظهور ایزوله های مقاوم میکروبی گردیده که هر روز بر تعداد آنها افزوده می گردد.
ظهور سویههای مقاوم به داروهای شیمیایی تلاش برای یافتن عوامل ضد میکروبی جدید را ضروری می نماید. گیاهان و ترکیب های آن ها شامل اسانس ها و عصاره های گیاهی دارای توان بالقوه جهت جایگزینی با داروهای شیمیایی هستند. این در حالی است که عوارض جانبی این ترکیب ها در مقایسه با داروهای شیمیایی کمتر است. استفاده از اسانس های گیاهی در صنایع دارویی، مواد غذایی، طب مکمل و درمان های گیاهی بر اساس خاصیت ضد میکروبی اسانس های گیاهی در مقابل ارگانیسم های مختلف استوار است.
گونه های آسپرژیلوس از شایع ترین پاتوژن های قارچی مجاری هوایی به شمار می روند - - 2 این قارچ ها در بیماران دارای نقص ایمنی به صورت مهاجم عمل نموده و باتوجه به روند رو به افزایش تعداد این بیماران و هم چنین در بیماران داوطلب پیوند اعضاء که با سرکوب شدید سیستم ایمنی مواجه اند از اهمیت خاصی برخوردارند - . - 3 از این رو اهمیت عفونت های قارچی و به خصوص آسپرژیلوسی بسیار افزایش یافته و به تبع آن روش های شناسایی دقیق و سریع این قارچ ها نیز از اهمیت بسیاری برخوردار شده است.
گونه های قارچ آسپرژیلوس، بیشترین گونه های قارچی هستند که قادر به تولید ترکیبات مایکوتوکسین ها به عنوان عامل هپاتوکارسینوژنیک در حیوانات و انسان ها شناخته شده اند. حضور و رشد قارچ باعث ایجاد فساد و در نتیجه کاهش کیفیت و کمیت مواد غذایی می شود. باکتری ها و قارچ های بیماری زا از عوامل مهم بیماری در انسان و محصولات کشاورزی می باشند. عوارض جانبی ناشی از استفاده از داروهای شیمیایی و مصرف نگه دارنده های شیمیایی ضرورت تحقیق روی استفاده از ترکیب های طبیعی به ویژه اسانس ها جهت جلوگیری از رشد باکتری ها و قارچ ها شده است.
اسانس ها ترکیب های طبیعی حاوی مخلوطی از اجزای ترپنیک بوده که دارای خواص ضد میکروبی و عوارض جانبی کمتر در مقایسه با داروهای شیمیایی می باشد. سموم تولید شده توسط قارچ ها بنام مایکوتوکسین شناخته می شوند. بر خلاف توکسین های باکتریایی، اغلب مایکوتوکسین ها ساختمان پروتئینی ندارند و مولکول های نسبتا کوچکی هستند و به همین دلیل به طور معمول بوسیله سیستم ایمنی انسان و دام ها شناسایی نمی شوند. بسیاری از قارچ های توکسوژنیک، همه جایی بوده و در برخی از مناطق دارای پیوندهای اکولوژیکی بسیار پایدار با ذخایر غذایی انسان هستند. فلور قارچی طبیعی موجود در منابع غذایی انسان عمدتا شامل سه جنس آسپرژیلوس - Aspergillus - فوزاریوم - Fusarium - و پنی سیلیوم - Penicillium - است. مطالعات فارماکولوژی، اهمیت اثرات ضد قارچی ترکیبات گیاه آویشن شیرازی را نشان می دهد. هدف از این تحقیق، بررسی اثر ضد قارچی اسانس این گیاه بر روی قارچ آسپرژیلوس فلاووس بوده است.
.2 مواد و وروش ها:
مواد گیاهی و اسانس گیری
اندام هوایی گیاه آویشن شیرازی از رویشگاه طبیعی آن در خرداد ماه 1392 از روستایی واقع در استان کرمان جمع آوری گردید و بعد از شناسایی، تمیز و شسته شدند و در شرایط سایه بدلیل جلوگیری از هیدرولیز ترکیبهای موجود در گیاهان، در دمای محیط خشک شدند و 150 گرم از نمونه خرد شده به روش تقطیر با آب با کمک دستگاه کلونجر به مدت سه ساعت اسانس گیری شد و اسانس پس از آب گیری با سولفات سدیم بدون آب به دستگاه گاز کروماتوگراف - GC - تزریق شد تا مناسب ترین برنامه ریزی حرارتی ستون، جهت دستیابی به بهترین جداسازی بدست آید. سپس اسانس مورد آزمایش به دستگاه گاز کروماتو گراف متصل به طیف سنج جرمی - GC/MS - تزریق گردید و طیف های جرمی و کروماتوگرام های مربوطه بدست آمد.
مشخصات دستگاه کروماتوگراف گازی - GC -
در این تحقیق از گاز کروماتوگراف مدل HP-439 مجهز به ستون CP Sil 5CB به طول 25 متر، قطر داخلی 0/25 میلی متر که ضخامت لایه فاز ساکن آن 0/39 میکرومتر میباشد، استفاده شد. برنامه حرارتی ستون 20 دقیقه در 60 درجه سانتیگراد و بعد از آن به مقدار 7 درجه سانتیگراد بر دقیقه تا 220 درجه سانتیگراد افزایش یافته و به مدت 20 دقیقه در همین دما باقی ماند. دمای محفظه تزریق و دتکتور مورد استفاده 270 - FID - درجه سانتیگراد تنظیم شد و از گاز نیتروژن با سرعت جریان 1 میلی لیتر بر دقیقه به عنوان گاز حامل استفاده گردید.
مشخصات و برنامه دمایی دستگاه - GC/MS -
جهت آنالیز و شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس از دستگاه گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی مدل Hewlett Packard-5973 استفاده گردید. شرایط آنالیز و مشخصات دستگاه GC/MS به صورت زیر بود:
ستون مویینه HP-5MS به طول 60 متر، قطر داخلی 0/25 میلی متر و ضخامت لایه 0/25 میکرومتر، دمای اولیه ستون به مدت 3 دقیقه در 60 درجه سانتی گراد، سپس 60-220 درجه سانتیگراد با شیب 6 درجه سانتی گراد بر دقیقه، سپس 3 دقیقه در 220 درجه سانتیگراد، گاز حامل نیتروژن، سرعت حرکت گاز 1 میلی لیتر بر دقیقه، انرژی یونیزاسیون 70eV و دمای منبع یونیزاسیون 220 درجه سانتیگراد بکار رفت.
سری آلکان های نرمال C8-C17 نیز تحت شرایط یکسان با تزریق اسانس، جهت محاسبه اندیس بازداری - RI - اجزاء اسانس به دستگاه تزریق گردید. اندیس بازداری اجزاء نمونه با استفاده از برنامه کامپیوتری محاسبه شد. در نهایت اجزاء اسانس با استفاده از مقایسه طیف های جرمی بدست آمده با طیف های جرمی استاندارد موجود در کتابخانه الکترونیکی و نرم افزارکامپیوتر دستگاه GC/MS و محاسبه اندیس بازداری استاندارد بر اساس سری آلکان های C8-C17 و مقایسه آنها با اعداد استاندارد موجود در مراجع شناسایی شدند
