مقاله رویکردهای توانمند سازی زنان در حوزه کارآفرینی ( با تاکید بر فناوری اطلاعات )

بخشی از مقاله

رویکردهای توانمند سازی زنان در حوزه کارآفرینی( با تاکید بر فناوری اطلاعات)

چکیده :

هدف از ارائه این مقاله بررسی توانمندیهای زنان درکارآفرینی ( با تاکید بر فناوری اطلاعات) می باشد . روش مطالعه مقاله به صورت مروری می باشد .

یکی از مهم ترین معیارها برای سنجش درجه توسعه یافتگی یک کشور میزان اهمیت و اعتباری است که زنان جامعه در زمینه های مختلف علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارا هستند. اشتغال زنان به عنوان یکی از مولفه های توسعه اقتصادی همواره ارزیابی و سنجش می شود و قالبی از برنامه ریزی های دورنگرانه کشورها است. رقابت میان کشورهای خاورمیانه در زمینه های مختلف، توسعه اشتغال زنان را هدف می گیرد و جمهوری اسلامی ایران در صدد است که در افق 1404 بالاترین قله اهداف توسعه ای را فتح کند و طبیعتا رشد اشتغال زنان نیز نسبت به سایر کشورهای منطقه مدنظر است. کارآفرینی به ویژه برای زنان نیاز به حمایت و پشتیبانی از سوی دولت ها دارد زیرا در غیر این صورت فقط تعداد برگزیده ای که دارای ممارست و پیگیری مضاعفی هستند می توانند از طریق کارآفرینی راهی برای حضور در بازار کسب و کار بیابند. کارشناسان اجتماعی بر این باورند مشارکت روزافزون زنان در امور اجتماعی و اقتصادی باعت تقویت اعتماد به نفس، استقلال و افزایش توانمندی در تصمیم گیری و برخورد مناسب با رویدادها و حوادث زندگی می شود. افزایش خلاقیت، کارآیی و استقلال بیشتر نتیجه فعالیت زنان در مسئولیت پذیری های اجتماعی و اقتصادی است. کارآفرینی برای زنان می تواند منجر به تعامل اجتماعی، استقلال عمل بیشتر و در نهایت توانمندی آنها در عرصه های مختلف زندگی
شود. مهمترین ویژگی کارآفرینی برای زنان، افزایش توان مدیریتی در آنها است که شکل گیری این ویژگی در نهایت می تواند منجر به مسئولیت پذیری بیشتر در عرصه های مختلف زندگی شود. به طور یقین افزایش روحیه کارآفرینی می تواند در نهایت منجر به افزایش توانمندی فرزندان شود که این روحیه در نسل های آتی، ادامه خواهد یافت. یکی از راهکارهایی که می توان زنان را در آن زمینه فعال کرد، رشته های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات است. فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل ایجاد تحولات چشمگیر در کلیه فعالیت های اجتماعی از جمله کارآفرینی، به عنوان مهمترین ابزار کارآفرینی مدرن مورد توجه قرار گرفته و کارآفرینی در فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز از سوی دیگر دارای پهنه وسیعی برای فعالیت است. این فناوری با توجه به منافعی که برای زنان دارد، قادر است برخورد با بسیاری از چالش های رو در روی زنان کارآفرین را تسهیل کرده و قدرت کارآفرینی آنها را افزایش دهد. در این مقاله سطح توانمندسازی زنان در کارآفرینی و عوامل مؤثر بر آن( با تاکید بر کارآفرینی در فناوری اطلاعات) مورد بررسی قرارگرفته است.

کلید واژه : مهارت آموزی ، فناوری اطلاعات و ارتباطات، کارآفرینی ، زنان کارآفرین ، اشتغال زنان

مقـدمـه

کارآفرینی درجهان امروز به سرعت درحال پیشرفت است ، کارآفرینی زنان موضوع پرالتهاب کشورهاست . گزارش سال 2002 کارآفرینی جهان که توسط مرکز کارآفرینی کافمن منتشرشده است تأکید می کند کارآفرینی زنان نقش برجسته ای درسلامت اقتصاد ملتها دارد . ازطرف دیگر ، تئوریهای اجتماعی بیان می دارد که ساختارهای اجتماعی ، محیط کار ، خانواده وزندگی اجتماعی ساختاریافته ، برروی دسترسی زنان به فرصتهای شغلی تأثیر داشته و برعملکرد آنان مؤثر می باشد . همچنین تبعیض شغل وانتظارات درمورد نقشهای خانواده می تواند زنان را درمحیطهای صنعتی محدود نماید . به علاوه بر انگیزه ها ، اهداف زنان وریسکهای مالی وتجاری آنها نیز تأثیرمی گذارد .درحال حاضر ، زنان درکشورما ، به عنوان نیمی ازجامعه نه تنها دیگر خانه نشین نیستند بلکه متقاضیان مهارت دیده ودارای تحصیلات عالیه ای هستند که ازاین نظربرمردان برتری یافته اند ، بطوری که هم اینک بیش از60 درصد ازظرفیتهای دانشگاهها را به خود اختصاص داده اند . با توجه به محدودیتهای سرمایه گذاری ازسوی دولت ، کار آفرینی ، اگر نگوئیم تنها راه پیش رو دست کم یکی ازمهمترین راه حلهای معضل بیکاری زنان محسوب می شود . اما جامعه مابا پذیرش این بینش که کارمنزل برای زنان وکاربیرون برای مردان است و اولویت اشتغال برای مردان است زیرا آنان نان آوران خانه هستند ، نیمی ازآحاد جامعه را ازصحنه های اقتصادی کشورحذف نموده اند . لذا زنان کشورما ، نیازبه الگوهایی دارند که آنان را دریافتن مسیرمناسب زندگی کاری یاری دهند . برای ارائه چنین الگویی توجه به عوامل فرهنگی جامعه با درنظر گرفتن جایگاه اصلی زنان درخانواده ضروری به نظرمی رسد .

تعریفی ازکارآفرینی زنان

پروفسور لاوی دینا (1995) ، زنان کارآفرین را اینچنین تعریف می نماید :"شخصی که به تنهایی ، با مشارکت ، یا ازطریق ارث کسب وکاری را ایجاد کرده ویا پذیرفته ویا قبول مسئولیتهای اجتماعی واداری ومالی ، در اداره امور روزانه شرکت می جوید . شخصی که خطرات مالی را به منظور ورود به کسب وکاری می پذیرد وبا خلاقیت ونوآوری محصولات جدیدی را ایجاد وتولیدات جدید را گسترش می دهد تا در بازار خرید وفروش بر رقبا غلبه یابد . " وضعیت کارآفرینی زنان درجهان براساس آخرین آمار مرکز جهانی کارآفرینی (GEM) ازبین 2/4 میلیارد نیروی کار درجهان ، مردان 50 درصد ، بیشتر از زنان درگیرامرکارآفرینی هستند . 13/9) درصد ازمردان درمقایسه با فقط 8/9 درصد ازنان ) این نسبت درکارآفرینی مبتنی برفرصت برای مردان بیشتراست . 9/3) درصد درمردان و 4/9 درصد زنان ) ودرکارآفرینی مبتنی برضرورت تقریباً این نسبت برابراست . ( 4/2 درصد درمردان و 3/8 درصد درزنان ) به هرحالعموماً ، مردان دو برابر زنان درگیر فعالیت کارآفرینی می باشند ، اما این موضوع درهرکشور با کشور دیگرتفاوت دارد . چنانچه درکشورهای درحال توسعه حضور زن ومرد درکارآفرینی ، تقریباً برابراست مانند تایلند ، چین ، آفریقای جنوبی ، مکزیک . اما درکشورهای اروپایی وکشورهای توسعه یافته این نسبت ، 3 به 1 است .ازمیان 37 کشوردربررسیهای (GEM) کارآفرینی زنان درژاپن از 6 درصد 6) از 1000 )به 18/5 درصد 185) در ( 1000 درتایلند متغیر است . با وجود آنکه تعداد زنان کارآفرین درجهان افزایش می یابد . اما سهم زنان در کارآفرینی ،هنگامیکه با نرخ مشارکت آنها مقایسه می شود ، پایین است . به عنوان مثال ، نسبت زنان کارآفرینتقریباً 30 درصد تعداد کارآفرینان دردنیای غرب را تشکیل می دهند . با آنکه بیش از40 درصد از استخدام شدگان را زنان تشکیل می دهند . امابه هرصورت کارآفرینی زنان درهمه جای جهان درحال گسترش است . مطالعات نشان داده است ، کسب وکارهایی که مالکشان زنان هستند بین یک چهارم تا یک سوم کسب وکارهای ، اقتصاد رسمی را درجهان شامل می شودواحتمالاًنقش مهمی دربخشهای رسمی اقتصاد ، ایفاء می کنند .

صنعت فناوری اطلاعات

با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات، هزینه دستیابی به اطلاعـات و خـدمات بسـیار کـاهش مـییابـد و بنـابراین تقاضای مردم برای استفاده از اطلاعـات در امـور جـاری زنـدگی و تصـمیم گیـریهـای جزئـی و کلـی زنـدگی افزایش مییابد. انتخاب مسکن، انتخاب همسر، انتخاب همکار، انتخاب مدرسه فرزند، انتخـاب پزشـک خـانواده، انتخاب محل خرید، انتخاب محل مسافرت و ... به صورت آگاهانـه امکـانپـذیر خواهـد بـود. از آنجاییکـه مـردم خواستار موفقیت در انتخابهای خود هستند ناچارند که به انتخاب های آگاهانه مراجعه کننـد و حجـم زیـاد ایـن نوع تقاضا باعث گسترش انواع مشاغل اطلاعاتی و خدماتی میگردد و در نتیجه صنعت اطلاعات توسـعه خواهـد یافت. با توجه به شکل جامعه آینده که وابستگی زیادی به فناوری اطلاعات خواهد داشت، صـنعت اطلاعـات بـه عنوان بزرگترین صنعت در بطن جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است. صنعت اطلاعات نه تنهـا بـه خـاطر ابعـاد اشتغالزایی آن، بلکه به دلیل تأثیرگذاری آن بر ویژگی های رفتاری و فرهنگی جامعـه نیـز اهمیـت دارد. مشـاوره در زمینههای پزشکی، حقوقی، مسکن، ازدواج، کشاورزی، سیاسی، علمـی و ... ، آمـوزش در کلیـه زمینـههـا بـه صورت الکترونیکی، تهیه و ارائه مطالب خبری، گزارش، سرگرمی و تحلیلی، مشاغل چون نقاشی، شعر و ... کـه جنبه هنری دارند، انواع خـدمات اطـلاع رسـانی، انـواع خـدمات پژوهشـی و تحلیـلگـری، خـدمات فـروش و یـا بازاریابی و ... نمونههایی از مشاغل مرتبط بـا صـنعت اطلاعـات و خـدمات مـیباشـند. بـه دلیـل گسـتردگی بـازار خــدمات و اطلاعــات، نیــاز بــه ایــن صــنعت نیــز زیــاد اســت و کشــورهایی کــه اســتراتژیهــایی بــرای اســتفاده از فرصتهای داخلی و بینالمللی داشته باشند در این صنعت موفق خواهند بود.

فناوری اطلاعات درواقع فناوری کار با اطلاعات است و به صنایعی که ایـن فنـاوری را توسـعه مـیدهنـد صـنعت فنــاوری اطلاعــات گــوییم. در اثــر گســترش شــتابان کاربردهــای فنــاوری اطلاعــات در جامعــه و رونــق صــنعت اطلاعات، نیاز به فناوری اطلاعات نیز روندی صعودی پیدا کرده است. این روند تقاضـای بسـیار زیـادی را بـرای صنعت فناوری اطلاعات ایجاد نموده است. کلیه مشاغل تولیدی، خدماتی و پژوهشی در حوزههای سـختافـزار، نرمافزار، هوش فناوری و مخابرات، میکروالکترونیک، نانوالکترونیـک و ... در حـوزه صـنعت فنـاوری اطلاعـات قرار میگیرنـد. مشـاغل ایـن صـنعت بـه دلیـل قـرار داشـتن در حـوزه فنـاوریهـای برتـر از ارزشافـزوده بـالایی برخوردارند و کشورهایی که از سال ها پیش در این صنعت قدم گذاشتهانـد، امـروزه از منـافع و بـازار بـزرگ آن سودهای سرشار می برند. برنامهنویس و طراح نرم افزار، پژوهشگر هوش فناوری، مهندس نرمافزار، مدیر سیسـتم و پایگاه داده، تحلیلگر شبکه و ارتباطات، مدیر اطلاعات رایانه، متخصص پشتیبانی از کامپیوتر، طراح سختافـزار، طراح وب، طراح سیستم های چندرسانهای، طراح سوئیچ و سیستمهای ارتباطی و ... نمونههایی از مشـاغل صـنعت فناوری اطلاعات هستند. مجموعه شرکت های رایانهای، الکترونیکی، اینترنتی، پـارکهـا و مراکـز رشـد فنـاوری اطلاعات و مراکز پژوهش و تحقیق و توسعه فناوری اطلاعات که به تولید و خدمات در این عرصه مشغولند. ایـن صنعت را شکل دادهاند. بررسی وضعیت اشتغال زنان نشان می دهد، جمعیتی از زنان کشـور در بخـش غیررسـمی با اندک دستمزد مشغول به کار هستند. طبق نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در زمستان سال گذشـته زنـان فعـال در عرصه های اقتصادی 44/5 درصد در بخش خدمات، 31/1 درصد در بخش صـنعت و 24/4 درصـد در بخـش کشاورزی به کار اشتغال دارند. پژوهش های انجام شده در زمینه کارآفرینی زنان به دلیـل نوپـایی مبحـث، بسـیار محدود است و از آنجا که حتی اشتغال زنان در ایران همواره با مسائلی مواجه است. کارآفرینی زنان نیز بـالطبع بـا مسائلی متعدد در زمینه های فردی، اجتماعی و اقتصادی مواجه است. ویژگـی هـای شخصـیتی و همچنـین زمینـه های اجتماعی از مهمترین عوامل بروز کارآفرینی در میان زنان است. اعتماد به نفس زنان می توانـد منشـا حضـور فعال در عرصه های مختلف کسب و کار باشد. شکی نیست بخشی از زمینه هـای فـردی کـارآفرینی در مجموعـه ویژگی های فرد وجود دارد اما بخشی دیگر می تواند از طریق نظام آموزشی مبتنی بر ایجـاد خلاقیـت و نـوآوری در میان دانش آموزان، شکل بگیرد. ابعاد وسیع تر عدم مشارکت اقتصادی زنان، حاکمیت تفکری است که زنـان و مردان را با توجه به جنسیت آنها به کارهای زنانه و مردانـه تقسـیم بنـدی مـی کننـد. بنـابراین در بررسـی مسـائل اجتماعی مشاهده می کنیم همواره جامعه موضوع تقسیم کار زن و مرد را به زنـان تحمیـل مـی کنـد بـدون اینکـه تعدیل بیشتری در عهده دار شدن وظایف اجتمـاعی زنـان(نظیـر مراقبـت بـا کیفیـت از کودکـان) برعهـده گیـرد. شرایط اجتماعی در برخی موارد طوری تنظیم شده که اشتغال زنان را بـا دشـواری همـراه کـرده اسـت کـه از آن جمله عدم امنیت اجتماعی برای حضور زنان در برخی از مشاغل است. مقایسه درآمـدی نشـان مـی دهـد همـواره دستمزد زنان در مقابل کار برابر، کمتر از مردان است و این موضوع نه تنها در کشورهای در حال توسعه بلکـه در کشورهای توسعه یافته نیز مشاهده می شود. فاصله دستمزد در ایـران در حـالی اسـت کـه زنـان شـاغل همـواره از تحصیلات بهتری نسبت به مردان برخوردار می باشند. بررسی ها همچنـین نشـان مـی دهـد، طـی سـال هـای اخیـر اقدام های ارزشمندی در جهت بسط و توسعه کارآفرینی در کشور شده و به طور یقین بـا توجـه بـه اینکـه تفکـر کارآفرینی، کاری فرهنگی در ابعاد وسیع و گوناگون است سال های طولانی نیـاز اسـت ایـن بـاور در جامعـه بـه ویژه برای کارآفرینی زنان به شـکل هنجـار در آیـد. بـرای انجـام کارهـای بـزرگ نیـاز بـه انسـان هـای بـزرگ و ارزشمندی است که از دشواری راه نهراسند و علی رغم دشواری ها همواره، به پیش رونـد. کـارآفرینی بـه ویـژه برای زنان نیاز به حمایت و پشتیبانی از سوی دولت ها دارد زیرا در غیر این صورت فقـط تعـداد برگزیـده ای کـه دارای ممارست و پیگیری مضاعفی هستند می توانند از طریق کارآفرینی راهـی بـرای حضـور در بـازار کسـب و کار بیابند. کارشناسان اجتماعی بر ایـن باورنـد مشـارکت روزافـزون زنـان در امـور اجتمـاعی و اقتصـادی باعـت تقویت اعتماد به نفس، استقلال و افزایش توانمندی در تصمیم گیری و برخـورد مناسـب بـا رویـدادها و حـوادث زندگی مـی شـود. افـزایش خلاقیـت، کـارآیی و اسـتقلال بیشـتر نتیجـه فعالیـت زنـان در مسـئولیت پـذیری هـای اجتماعی و اقتصادی است. کارآفرینی برای زنان می تواند منجر بـه تعامـل اجتمـاعی، اسـتقلال عمـل بیشـتر و در نهایت توانمندی آنها در عرصه های مختلف زندگی شود. مهمترین ویژگی کارآفرینی برای زنـان، افـزایش تـوان مدیریتی در آنها است که شکل گیری این ویژگی در نهایت می تواند منجر به مسئولیت پـذیری بیشـتر در عرصـه های مختلف زندگی شود. به طور یقین افزایش روحیه کارآفرینی می تواند در نهایت منجر به افـزایش توانمنـدی فرزندان شود که این روحیه در نسل های آتی، ادامه خواهـد یافـت. بـا توجـه بـه نـرخ ورود زنـان بـه دانشـگاه هـا جذب این تعداد نیروی تحصیلکرده در سازمان های دولتی که بیشتر آنها بـا مـازاد نیـروی انسـانی مواجـه هسـتند، عملی نبوده و بخش خصوصی نیز با توجه به دامنه محدود فعالیتش در ایران نتوانسته است در ایـن زمینـه موفقیـت قابل توجهی بدست آورد. با توجه به دانش و مهارتی که زنان طی سال هـای اخیـر فـرا گرفتـه انـد، امکـان ایجـاد کسب و کار به صورت فردی و یا گروهی در رشته های مختلف تخصصی را دارنـد، ایجـاد تفکـر کـارآفرینی و ورود به کسب و کار در میان آنها باعث می شود تـا بتواننـد بـا بهـره گیـری از اسـتعدادهای بـالقوه خـود، افـرادی خلاق، نوآور و خودباور شوند. یکی از راهکارهایی که مـی تـوان زنـان را در آن زمینـه فعـال کـرد، رشـته هـای مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات است. فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیـل ایجـاد تحـولات چشـمگیر در کلیه فعالیت های اجتماعی از جمله کارآفرینی، به عنوان مهمترین ابزار کارآفرینی مدرن مورد توجه قـرار گرفتـه و کارآفرینی در فناوری اطلاعات و ارتباطات نیـز از سـوی دیگـر دارای پهنـه وسـیعی بـرای فعالیـت اسـت. ایـن فناوری با توجه به منافعی که برای زنـان دارد، قـادر اسـت برخـورد بـا بسـیاری از چـالش هـای رو در روی زنـان کارآفرین را تسهیل کرده و قدرت کارآفرینی آنهـا را افـزایش دهـد. در گـزارش سـال 2002 مرکـز کـارآفرینی کافمن تاکید شده است کـارآفرینی زنـان نقـش برجسـته ای در سـلامت اقتصـاد ملـت هـا دارد. براسـاس تحقیـق مقایسه ای دیگر در مورد فعالیت کارآفرینی بین زنان و مردان در 37 کشـور جهـان مشـخص شـد، ویژگـی هـای خاص هر کشـور، نـرخ رواج کـارآفرینی را در میـان زنـان و مـردان آن کشـور تعیـین مـی کنـد ، بـه نحـوی کـه مشارکت زنان در کارآفرینی از میزان 0/6 در هزار در ژاپن تا 8/5 در هزار در تایلند متغیر است.