بخشی از مقاله
چکیده
گیاهی دوپایه و دگرگشن با ترکیبات مؤثره و خواص دارویی ویژه که ارزش اقتصادی بسیاری دارد. از آنجا که این گونه دارای هتروزیگوتی باالیی است، امکان تولید گیاهان منتخب از نظر مواد مؤثره و فیبر یک دست از طریق بذر را نداشته به همین دلیل برای تولید و حفظ پایههای منتخب میتوان از طریق تکثیر غیرجنسی و کشت بافت اقدام نمود. برای ریزازدیادی، از جوانههای رأسی سرشاخههای گزنه به عنوان ریزنمونه استفاده شد.
بعد از سترون نمودن ریزنمونه ها به محیط کشت MS حاوی منتقل شدند. برای ارزیابی محیط کشتها، ریزنمونهها بعد از یک ماه به تیمارهای شاخهزایی شامل محیطهای کشت با غلظت های متفاوت تنظیم کننده های رشد منتقل گردیدند. طرح به صورت آزمون فاکتوریل در قالب کامالً تصادفی در سه تکرار بررسی و با برنامه نرمافزار آماری تجزیه و تحلیل گردید. از نظر آماری، بهترین محیط کشت پایه در شاخهزایی، محیط کشت WPM بود. بین تیمارهای ریشهزایی، تعداد ریشه اصلی در محیط حاوی و تعداد ریشه فرعی ترکیب بیشترین مقدار را نشان داد. بعد از ریشه زایی، گیاهچه های ریشهدار شده به گلخانه منتقل شده و با موفقیت سازگار گردیدند.
کلیدواژهها: تنظیم کنندههای رشد گیاهی، گزنه، ریزازدیادي
مقدمه
گیاهی پایا، علفی و دوپایه متعلق به خانواده است که بومی مناطق آسیا، اروپا و آمریکای شمالی است از طریق بذر و بخش رویشی تکثیر میشود این گیاه دارای مواد با ارزشی از جمله مواد معدنی، فیتواسترولها، گلیکوزیدها و پروتئین است . در کشاورزی سنتی، گزنه به عنوان علف هرز محسوب شده ولی در کشاورزی مدرن برای تولید فیبر ارگانیک و ترکیبات دارویی خاص - تولید داروهایی مانند اوروتان، پروستاتان و اورتیدین - استفاده ميشود همچنین براي درمان دیابت، رفع کمبود آهن، درمان کمخونی، کنترل سلولهای سرطانی، خوراک دام و ماکیان، تولید فیبر در صنعت غذایی و نساجی مورد مصرف دارد.
در ارتباط با گزنه پژوهشهای مختلفی صورت گرفته است، به عنوان مثال: برای ریشهزایی گزنه بر روی قطعات ساقه، خاک مزرعه، شن، شن سبک و آب استفاده شد که خاک مزرعه بهترین تیمار بود برای ریزازدیادی گزنه، محیط MS به همراه 0/7 میلیگرم بر لیتر BAP و 0/1 میلیگرم بر لیتر IBA برای شاخهزایی و 0/3 میلیگرم بر لیتر IBA برای ریشهزایی را اعالم داشتند. با توجه به اینکه ارزش اقتصادی گزنه، به تولید محصوالت نهایی با کیفیت باال و با ثبات است، متأسفانه این گیاه، دارای هتروزیگوتی باالیی بوده و امکان تولید گیاهان منتخب - از نظر مواد مؤثره و فیبر یک دست - از طریق بذر را ندارد .
به این ترتیب به دلیل تنوع ژنتیکی باال و نیاز دارویی و صنعتی به این گونه، تکثیر از طریق کشت بافت آن ضروری به نظر میرسد. در این مطالعه به بررسی محیط کشتهای مختلف حاوی تنظیمکنندههای مختلف رشد بر تکثیر و ریشهزایی گزنه پرداخته شده است.
مواد و روشها
سرشاخه های سالم گزنه از کلکسیون پژوهشکده فناوریهای نوین زیستی دانشگاه زنجان تهیه گردید. بعد از انتقال به آزمایشگاه، 2 ساعت در زیر آب جاری قرار داده شده و سپس مراحل پیش سترونسازی شامل برسکشی با مایع ظرفشویی و محلول اتانل 70 درصد انجام شد. برای سترون نمودن سرشاخهها از محلول هیپوکلریت سدیم 1/5 درصد به مدت 5 دقیقه استفاده گردید، سپس سرشاخه های حاوی جوانه رأسی به طول تقریبی یک و نیم سانتیمتر به عنوان ریزنمونه به محیط پایه MS حاوی جهت استقرار منتقل شدند.
یک ماه بعد از کنترل آلودگی، ریزنمونهها به تیمارهای شاخهزایی انتقال یافتند - جدول . - 1 هر تیمار شامل سه تکرار که هر کدام حاوی چهار ریزنمونه بودند، سپس ظروف حاوی ریزنمونهها، به اتاق رشد با دمای Cْ25 در روز و Cْ 19 در شب با دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی منتقل شدند، آزمایشها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامالً تصادفی انجام شده و پس از یک ماه پارامترهای رشد - طول شاخه، تعداد شاخه، تعداد جوانه و سبزینگی - با کدهای صفر: خشک و نکروزگی پهنک برگ، تا چهار: پهنک برگ سبز تیره اندازهگیری و ثبت گردید. برای ریشهزایی نیز شاخههای دو سانتیمتری حاصل از مرحله تکثیر که 2 هفته در محیط پایه بدون هورمون بودند، انتخاب شدند و به تیمارهای ریشهزایی منتقل گردیدند .
