بخشی از مقاله
ريزازديادي گياه گل مغربي صورتي با استفاده از قلمه تک گره
چکيده
گل مغربي صورتي( Oenothera speciosa) از تيره Onagraceae، از گياهان بسيار ارزشمند دارويي، صنعتي و زينتي جهان محسوب ميشود. اين گياه سرشار از مواد فنلي و فلاونوئيدي و تانني مانند اوئنوترين ، کوئرسيترين ، مايرسيترين و اسيد- هاي چرب ضروري مانند اسيد لينولئيک ، اسيد گامالينولنيک ، ميباشد که تاثير آن در درمان بيماريهاي مهمي از جمله ام اس ، تومورهاي سرطاني، آسم ، کاهش مشکلات قبل از قاعدگي، مهار تجمع پلاکت ها، تسکين بيماريهاي قلبي و عروقي، درمان کم کاري سلول هاي کبدي، کاهش اثرات ديابت به اثبات رسيده است . تعداد کم بذر، ريز بودن بذر، قوه ناميه پايين ، خواب بالاي بذور و پايين بودن درصد جوانه زني بذور، از مشکلات اصلي تکثير گل مغربي ميباشد. لذا اين پژوهش با هدف بررسي ريزازديادي با استفاده از ريزنمونه قلمه گره و تغيير نوع و ميزان هورمون گياهي انجام شد.در اين راستا تحقيقي در قالب طرح کاملا تصادفي با ١٥ تيمار در ٤ تکرار به اجرا درآمد. ريز نمونه هاي تهيه شده در محيط موراشيک و اسکوگ (MS) حاوي سطوح مختلف هورمون هاي نفتالين استيک اسيد(NAA)(١٠٠، ١.٥ميليگرم بر ليتر ) و بنزيل آمينو پورين (BAP) (٠، ١.٠،٠.٥، ١.٥، ٢.٠ميليگرم بر ليتر) کشت شد. پس از گذشت ٣ ماه از کشت اوليه ، صفاتي از قبيل ، وزن تر و خشک ريشه و اندام هوايي، تعداد جوانه هاي نوپديد اندازه گيري شدند. نتايج نشان داد که بيشترين وزن تر اندام هوايي مربوط به محيط mg.L(NAA×BAP ٠.٥×١.٥) و بيشترين وزن خشک ريشه مربوط به محيط mg.L( NAA×BAP ١.٠×١.٥)، همچنين بيشترين تعداد جوانه هاي نو پديد در محيط حاوي mg.L(NAA×BAP ١.٠×١.٠) و بيشترين وزن تر ريشه و وزن خشک اندام هوايي به ترتيب در محيط هاي حاوي(mg.L ١.٠) و(mg.L ٠٥)BAP بود. نتايج حاکي از آن است که گل مغربي صورتي داراي هورمون هاي داخلي فراوان بوده و نياز به غلظت هاي کمي از هورمون به خصوص هورمون هاي گروه سايتوکنين جهت ريزازديادي دارد.
مقدمه
گل مغربي صورتي با نام علمي Oenothera speciosa يک گياه ٢ ساله از تيره Onagraceae است . جنس Oenothera دومين جنس بزرگ اين خانواده با ١٤٥ گونه است . جنس Oenothera شامل علفيها و نيمه درختچه ايها است (٢٠١٢ ,Singh et al). گياه گل مغربي از مدت ها پيش به عنوان يک گياه زينتي مورد توجه بوده است . تا اينکه در سال ١٨٧٩ ميلادي آزمايش هاي اوليه بر روي مواد موثره اين گياه ، ارزش دارويي آن را به خصوص در دستگاه گوارش به اثبات رساندند. کشت انبوه گل مغربي در کشور انگلستان و مرکز اروپا از سال ١٩٦٠ ميلادي آغاز و به سرعت گسترش يافت .(National Toxicology Program, 2009)اين جنس شامل اسيدهاي چرب ضروري، چون اسيد لينولئيک (٢٨تا ٣٣درصد)، اسيد گامالينولنيک (٧ تا ١٠ درصد)، و مشتقات آنها، همچنين داراي مواد فنلي ، فلاونوئيدي و تانني است . از مهمترين مواد فنلي و فلاونوئيدي ميتوان به مايرسيترين ، کوئرسيترين ، گاليک اسيد و مشتقات آنان و از مواد تانني ميتوان به اونوترين تي١و ٢ اشاره کرد. اين گياه داراي اثرات ضد التهابي کاهش مشکلات پيش از قاعدگي، بهبود آرتريت روماتروئيد، ترميم سريع زخم ها، مهار تجمع پلاکت -ها، تسکين بيماريهاي قلبي و عروقي، درمان بيماريهاي پوستي مانند اگزماي حساسيتي، درمان عفونت هاي ويروسي . همچنين به افراد ديابتي و مسن که به دليل آسيب هاي عصبي ناشي از ديابت ، قادر به تبديل لينولئيک اسيد به گامالينولئيک اسيد نيستند کمک قابل توجهي خواهد کرد (٢٠١٢ ,Singh et al). امروزه يکي از اثرات بسيار مهم فنل و فلاونونيد و تانن موجود در اندام هاي رويشي اين گياه را کمک به بيماران ام -اس و سرطان مي دانند که در طب سنتي ايران گونه ي مغربي صورتي به صورت خاص مورد توجه بوده به طوري که در سال هاي بسيار دور از دم کرده برگ هاي گل مغربي صورتي جهت کاهش حمله هاي عصبي بيماران ام اس استفاده مي شده است .
تعداد کم بذر، ريز بودن بذر، قوه ناميه پايين ، خواب بالاي بذور و پايين بودن درصد جوانه زني بذور از مشکلات اصلي تکثير گياهان دارويي از جمله گل مغربي ميباشد(٢٠١١ ,Ghasemnezhad et al). تحت کنترل قرار دادن چرخه زندگي گياه در شرايط آزمايشگاهي، ميتواند به فرآيندهاي اصلاح کنترلي، توليد انبوه در شرايط آزمايشگاه به اصلاح گران و توليد کنندگان کمک شايان توجهي نمايد. کشت بافت و ريزازديادي تعداد زيادي از گياهان دارويي در حال مطالعه است که روش هاي مختلف باززايي، تحت تاثير تنظيم کننده هاي رشد مختلف و منابع مختلف ريزنمونه اي در آن ها مورد بحث قرار گرفته است .به دليل اهميت دارويي فراوان جنس oenothera مطالعه و انجام پژوهش در مورد آن به شدت گسترش يافته است . با اين حال بيشتر تحقيقات در مورد کشت بافت جنس Oenothera بر گونه ي مغربي زرد با نام علمي O. biennis بوده و در حال حاضر اطلاعات کمي از ساير گونه ها به خصوص مغربي صورتي در دسترس قرار دارد.
در سال ٢٠٠٢، ريز نمونه هاي برگي جدا شده از O.tetraptera را در محيط MS حاوي ١٠ ميکرومول IAA در ترکيب با
١٠ ميکرومول Kin و همچنين ١٠ ميکرومول IAA در ترکيب با ١٠ ميکرومول BAP کشت دادند. نتايج حاصل نشان داد که حضور BAP باعث تشکيل بيشترين ميزان شاخساره ميشود (٢٠٠٢ ,Taniguchi et al).
طي آزمايشي با روش تکثير درون شيشه اي، بيشترين ساقه در گياه Centella asiatica با ريزنمونه گره در محيط MS حاوي ١ ميليگرم برليتر BA ، همراه با ١,٥ ميليگرم بر ليتر IAA و مشابه آن در ريز نمونه برگ کشت شده در MS حاوي ١ميليگرم BA بدست آمدند (٢٠١٣ ,Gaddaguti et al).
در کشت بافت گياه Solanum nigrum با ريز نمونه گره در محيط MS غني شده با μM ١٣,٥ BAP بيشترين تعداد ساقه توليد شده است (٢٠١٠ ,Sundari et al).
در اين پژوهش با استفاده از فن کشت بافت و اثر تغيير نوع و ميزان هورمون گياهي بر ريزازديادي اين گياه ارزشمند پرداخته شد.
روش تحقيق
اين پروژه در محل آزمايشگاه کشت بافت گروه باغباني دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اصفهان (خوراسگان ) در سالهاي ١٣٩٢تا ١٣٩٣اجرا گرديد. مواد اوليه مورد استفاده در اين آزمايش شامل قلمه گره از گل مغربي صورتي بود که از باغ گلها(باغ گياهشناسي تحت نظارت سازمان پارکها و فضاي سبز اصفهان ) در اصفهان تهيه گرديد.
جهت کشت گره و برررسي چگونگي ريزازديادي از طريق اين ريزنمونه ، پس از تهيه محيط کشت موراشيک و اسکوک، تنظيم کننده هاي رشد گياهي مورد نظر از قبيل نفتالين استيک اسيد(NAA)(١٠٠، ١.٥ميليگرم بر ليتر ) و بنزيل آمينو پورين (BAP) (٠، ١.٠،٠.٥، ١.٥، ٢.٠ميليگرم بر ليتر) بر طبق تيمارهاي مورد نظر به صورت تنها و ترکيبي به محيط ام اس اضافه گرديد. PH محيط بر روي ٥,٧ تنظيم گرديد و به ميزان ٧ گرم در ليتر آگار به محيط اضافه کرديم . محيط هاي تهيه شده را در شيشه هاي مورد نظر به ميزان ٣٠ ميلي ليتر در هر شيشه توزيع و توسط اتوکلاو در دماي ١٢١ درجه سانتيگراد و فشار ١,٢ اتمسفر به مدت ١٥ دقيقه به وسيله حرارت مرطوب استريل نموديم .
قلمه هاي تک گره تهيه شده را پس از شستشو با آب و ضدعفوني با الکل ٧٠ درصد به مدت ٣٠ ثانيه و سپس استريل سازي با هيپوکلريد سديم به مدت ١٥ دقيقه ، در زير هود لامينار با آب مقطر استريل شستشو داده و نيم سانت از ابتدا و انتهاي هر قلمه را برش داديم . نمونه هاي آماده کشت در ٤ تکرار در شيشه هاي مربايي حاوي سطوح مختلف هورمون کشت گرديدند.
پس از کشت نومنه ها را داخل انکوباتور با ١٦ساعت روشنايي و ٨ ساعت تاريک در دماي ٢٣ درجه سانتي گراد قرار داديم .
واکشت گياهچه ها
گياهچه هاي رشد يافته طي کشت اوليه بعد از تقريبا ٤٠ روز به محيط جديد با همان تنظيم کننده هاي رشد گياهي منتقل گرديدند. اين کار طي اين آزمايش تقريبا ٤ بار تکرار شد.
اندازه گيري صفات
اندازه گيري صفات پس از گذشت ٣ ماه از کشت اوليه صورت گرفت . گياهان را از محيط کشت خارج کرديم و با استفاده از ترازوي حساس سه صفر، صفات وزن تر و خشک اندام هوايي و تعداد جوانه هاي نوپديداندازه گيري شدند.
ورود داده ها با استفاده از نرم افزار EXEL صورت گرفت و داده ها توسط نرم افزار SPSS آناليز شدند و در پايان مقايسه ميانگين صفات با استفاده از آزمون چند دامنه اي دانکن در سطح ١ درصد انجام شد.
يافته ها
نتايج تجزيه واريانس (جدول ١) حاکي از آن است که اختلاف بين ميانگين تيمارها از نظر تمامي صفات ، اعم از وزن تر و خشک اندام هوايي، وزن تر و خشک ريشه ، تعداد جوانه هاي نوپديد، در سطح احتمال ١ درصد معني دار بوده است . نتايج تجزيه واريانس حاکي از وجود تفاوت بسيار معني دار بين ميانگين تيمارها است .
وزن تر اندام هوايي
نتايج حاصل از مقايسه ميانگين تيمارها از نظر صفت وزن تر اندام هوايي (شکل ١) حاکي از آن است که بيشترين مقدار اين صفت در تيمار NAA×BAP به ترتيب در سطوح ٠.٥ × ١.٥ ميلي گرم بر ليتر مشاهده شد که اين مقدار ١٠.٦٢٠ گرم بدست آمد که اختلاف معني داري با تيمار شاهد و ساير تيمارها در سطح آماري ١ درصد داشت . کمترين مقدار اين صفت ٠.٨٢٥ گرم بود که در تيمار ١.٠ ميلي گرم در ليتر NAA بدست آمد.
وزن تر ريشه
نتايج حاصل از مقايسه ميانگين تيمارها از نظر صفت وزن تر ريشه نشان داد (شکل ٢) که بيشترين مقدار از اين صفت در تيمار ١.٠ ميلي گرم بر ليتر BAP بدست آمد که وزن تر در اين تيمار ١٣.٥٥١ گرم بود که اختلاف معني داري با تيمار شاهد و ساير تيمارها در سطح آماري ١ درصد داشت . کمترين مقدار اين صفت در تيمارهاي NAA×BAP به ترتيب در سطوح ٢.٠ ×١.٥ و BAP با سطوح ١.٥ و ٢.٠ميلي گرم بر ليتر ديده شد که هيچ ريشه اي توليد نشده بود و با تيمارهاي NAA×BAP به ترتيب در سطوح ١.٥ × ١.٠ و ٢.٠ × ١.٠ و ١.٥ ×١.٥ و ١.٠ ميلي گرم بر ليتر NAA اختلاف معني داري نداشت .
وزن خشک اندام هوايي
نتايج حاصل از مقايسه ميانگين تيمارها از نظر صفت وزن خشک اندام هوايي در (شکل ٣) به نمايش گذاشته شده است .
بيشترين مقدار اين صفت در تيمار ٠.٥ ميلي گرم بر ليتر BAP بدست آمد که وزن خشک اندام هوايي در اين تيمار، ١.٢٠٥ گرم بدست آمد که اختلاف معني داري با شاهد و ساير تيمارها در سطح آماري ١ درصد داشت . کمترين مقدار اين صفت در تيمار NAA×BAP به ترتيب در سطوح ١.٥ × ١.٥ مشاهده شد که ميزان آن ٠.٠٧٧ گرم بود که اختلاف معني داري با تيمارهاي شاهد (٠.٢٥٨)، NAA با غلظت هاي ١.٠ (٠.١٢٠) و ١.٥ (٠.٢٦٢) ميلي گرم بر ليتر، NAA×BAP به ترتيب در سطوح ١.٥ ×١.٠ (٠.٣٠٩)، NAA× BAP به ترتيب در سطوح ٠.٥× ١.٥ (٠.١٦٦) و ١.٠×١.٥ (٠.٣٠٦) ميلي گرم بر ليتر و BAP با غلظتهاي ١.٥ (٠.٢٥٩) و ٠. ٢(٠.١٤٢) ميلي گرم بر ليتر و BAP با غلظت ١.٠ ميلي گرم بر ليتر (٠.١٣٥) نداشت .
وزن خشک ريشه
نتايج حاصل از مقايسه ميانگين تيمارها از نظر صفت وزن خشک ريشه (شکل ٤) نشان مي دهد که بيشترين مقدار اين صفت در تيمار NAA×BAP به ترتيب در سطوح ١.٠× ١.٥ ميلي گرم بر ليتر بدست آمد وزن خشک بدست آمده در اين تيمار ٠.٥٨٦ گرم بود و اختلاف معني داري با تيمار شاهد و ساير تيمارها در سطح احتمال ١ درصد داشت . کمترين مقدار در اين صفت در تيمارهاي NAA× BAP به ترتيب در سطوح ٢.٠ × ١.٥ و BAP به ترتيب در سطوح ١.٥ و ٢.٠ ميلي گرم در ليتر مشاهده شد که به دليل نبود ريشه اين مقدار صفر بود.
تعداد جوانه هاي نو پديد
