بخشی از مقاله
چکیده
مورخوش - Zhumeria majdae - ، گیاهی دارویی و چندساله از خانواده نعناعیان است که پراکنش آن به عنوان یکی از گونههاي انحصاري ایران به مناطقی از استان هرمزگان محدود میشود. در طب سنتی از برگهاي گیاه براي درمان دل درد، ضد عفونی کننده و ضد نفخ بخصوص در خردسالان استفاده میشود. با توجه به سرعت زادآوري کم گیاه و همچنین برداشت بیرویه و بلایاي طبیعی، جمعیت این گیاه به طور قابل توجهی کاهش یافته بطوریکه در خطر انقراض قرار گرفته است. در این تحقیق، روشی کارامد براي ریزازدیادي و حفاظت از این گیاه معرفی شده است. براي این منظور اثر غلظتهاي مختلف تنظیم کنندههاي رشد شامل بنزیلآمینوپورین 2/22 - ، 4/44، 8/88، 17/76، 31/08 و 71/04 میکرومولار - و کینتین 2/32 - ، 4/65، 9/3 و 18/6 میکرومولار - بر شاخهزایی و عارضه شیشهاي شدن ریزنمونههاي تک گره و سرشاخه کشت داده شده بر روي محیط کشت موراشیگ و اسکوگ اا - مس - مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج نشان داد که بهترین شاخهزایی 1/88 - شاخه در ریزنمونه و %100 شاخه زایی - در محیط کشتام اس حاوي17/76 میکرومولار بنزیل آمینو پورین بدست میآید. پس از انتقال شاخهها به محیط حاوي 2/22€M BAP جهت طویل شدن، محیط کشتاامس کامل و نصف غلظت فاقد هورمون بعلاوه محیطاامس حاوي غلظتهاي مختلف اکسینهاي IAA و IBA به منظور ریشه زایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بیشترین درصد ریشهزایی - - %68/6 در محیط کشتاامس با نصف غلظت و فاقد هورمون بدست آمد. %80 از گیاهچههاي ریشه دار شده پس از انتقال به فضاي آزاد و در شرایط گلخانه سازگار شدند.
کلمات کلیدي:مورخوش، نعناعیان، کشت بافت، شیشهاي شدن، ریزازدیادي، حفاظت
مقدمه
با توجه به افزایش جمعیت جهان و وابستگی آنها به طبیعت بویژه در بهرهبرداري و استفاده انسانها از گیاهان دارویی، بوم نظامها و زیستگاههاي طبیعی براي بسیاري از گونههاي دارویی به سرعت در حال فرسایش و نابودي است. تا کنون هشدارهاي بسیار متعددي براي حفاظتاز گونههاي روبهانقراض دارویی گزارش شده است. تحقیقات نشانداده استکه در حال حاضر از هر5 گیاه دارویی،4 گیاه از عرصه هاي طبیعی جمع آوري میشوند. طبق گزارشهاي سازمان خواربار جهانی - فائو - و اتحادیه بین المللی حفاظت، سالیانه 16/8 میلیون هکتار از عرصه هاي طبیعی نابود می شوند. در بسیاري از کشورهاي دنیا هیچ گونه قانونی در مورد کنترل برداشت گیاهان دارویی وجود ندارد به طوریکه در برخی از کشورها تامین % 90 گیاهان دارویی به صورت برداشت از رویشگاههاي وحشی میباشد.
اگر به موضوع فوق این نکته نیز اضافه شود که تکثیر و زادآوري بسیاري از گونههاي دارویی در خطر انقراض، بطئی و طولانی بوده و نرخ تجدید رویشگاههاي آنها کمتر از سرعت برداشت آنها از طبیعت میباشد، موضوع حفاظت از آنها بیش از پیش اهمیت پیدا میکند. مورخوش - Zhumeria majdae Rech.f & Wendelbo - ، گیاهی دارویی و در خطر انقراض است که به عنوان گونهي
انحصاري در ناحیه جغرافیایی محدود در استان هرمزگان رویش دارد . - Asareh, 2005 , Jalili and Jamzad, 1999 - سالیان زیادي است که برگهاي آن براي درمان درد معده، ضد نفخ بخصوص در نوزادان و درمان قاعدگیهاي دردناك مورد استفاده قرار میگیرد . - Aynehchi, 1991 -
این گیاه در حال حاضر به عنوان یک گونه بسیار آسیب پذیر در ایران ذکر شده است - Jalili and Jamzad, .1999 - امروزه استفاده از روشهاي کشت بافت گیاهی به عنوان یکی از جنبههاي هیجانانگیز بیوتکنولوژي در زمینه حفاظت از گیاهان دارویی میباشد. در ریزادیادي این امکان وجود دارد که بدون محدودیت زمانی و با استفاده از ریزنمونههاي مختلف اعم از قطعات برگ، دمبرگ، ساقه، ریشه و قسمتهاي زایشی گیاه و کشت آنها بر روي محیط کشتهاي مصنوعی، در شرایط کنترل شده درونشیشهاي به باززایی و تکثیر آنها اقدام نمود. تاکنون گزارشهاي متنوعی از کاربرد روشهاي کشت بافت براي جنبههاي مختلف گیاهان دارویی بویژه حفاظت از انواع گونههاي در خطر نابودي و بهنژادي آنها منتشر شده است. در این تحقیق براي اولین بار تکثیر درون شیشهاي گیاه دارویی انحصاري مورخوش جهت معرفی یک روش کارآمد براي تولید انبوه و حفاظت از ذخایر ژنتیکی این گیاه انجام شده است.
مواد و روشها
بذرهاي سه ساله مورخوش از گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی دانشگاه یزد که از رویشگاه طبیعی آن جمع آوري شده بود، تهیه گردید. بذرها تحت آب جاري به مدت 3 ساعت قرار گرفته و سپس در الکل %70 به مدت 30 ثانیه ، سدیم هیپوکلریت به مدت 6 دقیقه و شستشو با آب مقطر استریل ضدعفونی شدند. در این تحقیق غلظتهاي مختلف بنزیل آمینو پورین 2/22 - ، 4/44، 8/88، 17/76، 31/08 و 71/04 میکرومولار - و کینتین 2/32 - ، 4/65، 9/3 و 18/6 میکرومولار - بر ریزازدیادي مورخوش مورد بررسی قرار گرفت. سرشاخه و قطعات تک گرهاي از دانهالهاي درون شیشهاي دو ماهه تهیه گردید و جهت شاخهزایی و طویل شدن شاخههابترتیب به محیط کشت ِامس حاوي 4/44 و 2/22 میکرومولار بنزیل آمینو پورین انتقال داده شد. کشتها در شرایط 16 ساعت روشنایی 40 - میکرومول بر متر مربع بر ثانیه - و دماي 23±2 درجه سانتیگراد قرار گرفته و به فاصله هر ماه واکشت شدند.
تیمارها در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار در هر تیمار و 25 ریزنمونه در هر تکرار، اعمال شدند. چهار هفته پس از کشت، دادهها جمع آوري گردید. به منظور ریشه زایی، شاخههاي بوجود آمده پس از انتقال به محیط 2/22 میکرومولار بنزیل آمینو پورین و ماندن به مدت چهار هفته در این محیط - جهت طویل شدن - ، بر رويمحیط کشت اامس کامل و نصف غلظت فاقد هورمون و نیز محیطاامس حاوي غلظتهاي مختلف ایندول استیک اسید 1/14 - ، 5/71 و 14/27 میکرومولار - و ایندول بوتریک اسید 0/98 - ، 4/92 و 12/3 میکرومولار - قرار گرفتند.گیاهچههایی با ریشههاي خوب رشد یافته از محیط کشت ریشه زایی جدا و پس از حذف آگار باقی مانده از سطح ریشهها درون گلخانه سازگار شدند.
نتایج و بحث
%31/9 بذرهاي ضدعفونی شده طی چهار هفته جوانه زدند. بذرهاي جوانه زده به صورت تدریجی به محیطاامس انتقال داده شدند. گیاهچههایی به طول 5-6 سانتیمتر و داراي 6-7 جفت برگ پس از 60 روز از جوانه زنی بدست آمد. دانهال مورخوش غالبیت انتهایی بالایی از خود نشان داد که موجب رشد کم جوانههاي جانبی میشد. همچنین %11 از دانهالها علائم شیشهاي شدن را از خود نشان دادند. اصطلاح شیشهاي شدن، اشاره به اختلالات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و متابولیتی دارد که بسیاري از گیاهان چوبی و علفی طی
