بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مواردي که در پژوهشهاي مردمشناختی به آن اشاره میشود رابطهي زبان و فرهنگ و چگونگی تاثیر گذاري آنها است. مطالعهي ویژگیهاي زبانی انسان، بخشی از انسانشناسی فرهنگی راتشکیل میدهد. فرهنگ متکی به زبان و نمادها و نشانههاست و انسان با بکارگیري از زبان باعث رشد و ماندگاري فرهنگ و انتقال آن میشود.در سالهاي اخیر مسألهي جهانی شدن سبب خاموشی بسیاري از زبانها و گویشها و از میان رفتن آداب و رسوم گذشته مردم شده است.
پژوهش حاضر با نگاهی زبانشناختی به پدیدهاي مردمس شناختی مشخصههاي زبانی آیینهاي ازدواج در دو منطقه تاتنشین رویین اسفراین و لویه رودبار به روش میدانی و از طریق مشاهده مشارکتی مستقیم جمعآوري شده است. یافتهها حاکی از آن است که انجام مراسم ازدواج در این دو منطقه از نظر ساختار و نحوهي اجرا بسیار مشابه است و از نظر زبانی اصطلاحات بکار رفته در مراسم متفاوت و تشابه کمی دیده میشود.
یکی از مواردي که در پژوهشهاي مردمشناختی به آن اشاره میشود رابطهي زبان و فرهنگ و چگونگی تاثیرگذاري آنها است. مطالعهي ویژگیهاي زبانی انسان، بخشی از انسانشناسی فرهنگی را تشکیل میدهد. در این شاخه از علم انسانشناسی، مطالعهي تاریخ و ساختمان شفاهی زبانها از اهمیت ویژهاي برخوردار است و انسانشناس زبان در پی آن است دریابد چگونه زبانها از جهات گوناگون با یکدیگر اختلاف دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی تطبیقی دو منطقهي تاتنشین در استان خراسانشمالی و استان گیلان با نگاهی به آیینهاي ازدواج صورت گرفته است و همچنین مشخص میشود که چه ویژگیهاي مشترك یا متمایزي میان تاتنشینان دو منطقه وجود دارد از سوي دیگر عوامل تأثیرگذار بر تنوعات گویشیِ احتمالی در دو منطقه را مشخص مینماید.
براي انجام تحقیقات مردمشناسی در یک منطقه ابتدا باید به درون آن جامعه نفوذ کرد و یکی از راههاي نفوذ به درون آن آموختن زبان مردم آن جامعه است. زبان پدیدهایست بسیار کهن مردمشناسان معتقدند که تکامل زیستی یا بیولوژیک انسان در ظرف ده هزار سال گذشته بسیار ناچیز بوده ولی در عوض تکامل اجتماعی روز به روز سریعتر شده است.ل اگر زبان از جامعه انسانی گرفته شود چرخ اجتماع از حرکت باز میایستد، جامعه انسانی از هم گسیخته و تمدن و فرهنگ بشري نابود میشود.
زبان چنان در تاروپود زندگی اجتماعی ما تنیده شده است که تصور اجتماع بدون زبان غیر ممکن استل - باطنی، . - 27-25 :1385 ل به گفته فردینان دوسوسور زبان عنصراساسی سنت به حساب میآید و زبان را نوعی رمز و محصول روح انسانی میدانستل - ریویر، . - 36 :1390 جامعهشناسان و مردمشناسان فرهنگی، طرفداران دورکیم و برخی از مارکسیستها در جستجویشان به دنبال کلید فهم زندگی اجتماعی همگی به زبان نظر دارند.
لگیرتز در کار مردمشناسانه خود فرهنگ را متشکل از فرهنگهایی با اشکال زندگی قانونمند، مجموعهاي چندگانه از نظامهاي فرهنگی میبیند. فرهنگ در متن نظامهاي ارتباطی با استفاده از نمادهاي زبانشناسانهي مادي و رفتاري به اجرا در میآیندل - بیلینگتون، . - 80 :1380 لانسانشناسانی چون بواس و ا. ساپیر بر آن هستند که مطالعه بر تأثیر زبان بر اندیشه یک قوم و جهانبینی آن، اهمیت بیشتري از پژوهش بر اشکال و قواعد زبان دارد. این گرایش که به همراه خود مطالعه بر شرایط اجتماعی تنوع زبانها و استراتژيس هاي گفتمانی در تولید معنی را نیز داشت، خود به پیدایش گرایشهاي گوناگونی در انسانشناسی زبانس شناختی معاصر دامن زد.
مسائل مطرح در این گرایشها شامل موضوعهایی همچون: چگونگی روابط میان زبان و فرهنگ با حرکت از مطالعات میدانی، تأثیر معانی در گفتمان از طریق مطالعه بر واژگان و روابط میان زبان و ساخت اجتماعی میباشد - ریویر، . - 37 :1390 در نمادهاي طبیعی - - 1978-1970 دگلاس عقیده مراسم را بر اساس کار جامعهشناسانه-زبانشناسانه برنشتاین مطرح میکند، اومعتقد است که توجه به نحوه اجراي مراسم به عنوان وسیله ارتباط مفید است مراسم بیانگر باورها، اعتقادات و عواطف جمعی است از این رو رساننده اطلاعات اجتماعی هستند بنابراین باید به مراسم به عنوان یک فرهنگ بنگریم لمانند برنشتاین، دگلاس نیز معتقد است که فرهنگ عمدتا از طریق درونی شدن گفتار منتقل میشود.
ما به صورت موجودات اجتماعی به دنیا آمدهایم که خود را با نقشهایی که جامعه تعیین میکند و هویت ما را میسازد تطبیق میس دهیم که این نقشها همراه با یادگیري سخن گفتن در زبان ما گنجانده شده استل - بیلینگتون، . - 87 :1380 از آنجایی که مهمترین راه انتقال و شناخت فرهنگ از طریق زبان میسر میشود در بررسی فرهنگ ناگزیر باید به زبان بپردازیم لفرهنگ که آشکارترین جنبههاي رفتار انسانی را در بر میگیرد، براي همه اهل فضل و دانش اعم از روانشناس، جامعهشناس، مورخ و زبانشناس اهمیت بسیاري دارد.
پژوهشهاي آینده زبانشناسی به ویژه در شاخه معناشناسی بر پایه مطالعهي زبان در شرایط و فضاي فرهنگ حاکم بر آن انجام خواهد شدل - مالینوفسکی، . - 23 :1384 در سالهاي اخیر نفوذ رسانههاي جمعی و به تبع آن، از میان رفتن فاصلههاي فرهنگی، زمینهساز تغییر و دگرگونیهاي بنیادین در مراسم و آیینها در مناطق گوناگون شده. در روستاي روئین و لویه با توجه به مجاورت زبانهاي دیگري چون ترکی، کردي و تالشی و از سوي دیگر جایگزین شدن زبان فارسی به جاي زبانها، گویشها و لهجههاي مختلف آهنگ این تغییر را تندتر میکند چراکه زبان و فرهنگ هر جامعهاي در هم تنیدهاند؛ و همین امر انجام پژوهش حاضر را اجتناب ناپذیرمیسازد.
روستاي روئین در 26 کیلومتري شمال شهر اسفراین و 52 کیلومتري جنوب شرقی بجنورد قرار دارد. - نمازي، 1390 - 15: از لحاظ تیپولوژي روستایی دره اي و از نظر مورفولوژي روستایی پلکانی است که به دلیل محدودییت توسعه کالبدي در امتداد دره ي محل استقرار خود نیزرشد طولی پیدا کرده است. - فدایی، . - 13 :1366 ومنطقه لویه در 3کیلومتري شهرستان رودبار و55کیلومتري شهر رشت می باشد. لویهمنطقه ي کوه پایه اي با آب و هواي معتدل می باشد ومعیشت مردم باغداري و محصولاصلی آنان زیتون می باشد.این دو منطقه تاتنشین بیش از هزار کیلومتر با هم فاصله دارند.
پژوهش بر مبناي دو پرسش شکل گرفته است: آیا ویژگیهاي مشابه یا متمایزي میان مراسم ازدواج در مناطق تاتنشین استانهاي خراسان شمالی و گیلان دیده میشود؟ چنانچه ویژگیهاي مشابه یا متمایزي میان مراسم وجود دارد آیا این ویژگیها در زبان مردم دو منطقه انعکاس مییابد یا خیر؟ گردآوري دادهها به روش میدانی و از طریق مشاهدهي مشارکتی مستقیم صورت گرفت است.گونهس هاي فرهنگی، مشخصاً آئینها، را از طریق حضور در مراسم ضبط کردهایم و همزمان از کهنسالان نحوهي انجام آنها را جویا شدهایم. در بخش مطالعات زبانشناختی پژوهش، پس از ضبط شفاهی اصطلاحات و واژهس هاي مربوط بههايآئینمختلف براي بالا بردن دقت آوانگاريِ اصطلاحات زبانی، از آزمودنیها خواستیم تا در هر مورد هم صورت رایج و هم صورت زبانی قدیمی - چنانچه وجود داشت - را بیان کنند.
تجزیهي دادههاي پژوهش نیز به دو روش صورت پذیرفت. بخش مراسم به روش مردمشناسیِ عمقی و ژرفانگر انجام شد که در آن پس از ورود به جامعهي کوچک و محدود روستاي روئیندژ در استان خراسان شمالی و منطقه يلُویه در استان گیلان به عنوان جامعهي آماري روستاهاي تاتنشین، به برسی مراسم ازدواج پرداختیم. در مرحلهي دوم با استفاده از روش توصیفیتحلیلیِ زبانشناختی ویژگیهاي زبانی روستاهاي پیشگفته را مورد مطالعه قرار دادیم. این پژوهش در سه قسمت مقدمه، تات و تاتی، مراسم ازدواج دو منطقه تدوین شده است.
-2 موقعیت تاریخی و جغرافیایی تاتها
لتات لفظ ترکی به معناي عناصر خارجی ساکن سرزمین ترکان میباشد. لفظ تات به گروههایی از مردم ایرانی نژاد ساکن ایران و قفقاز اطلاق شده که به لهجه تاتی تکلم میکنندل - عبدلی، . - 3 :1363 لوازه تات براي اولین باردر تاریخ در کتیبههاي قرن هشتم میلادي موسوم بهاُرخون«» در مغولستان مشاهده گردیده که بنا به پیشنهاد تامسون به عنوان »بندگان خارجی اغوزهاي غربی« ترجمه شده استل - نوزانی، . - 128 :1386 در برخی منابع، تاتها ایرانیان قدیم شمردهاند پیتر دلاواله در گزارش خود از دوره شاه عباس میگوید: لبه رعیت لفظ تات نیز اطلاق میشود، در فارسی وقتی تات میگویند منظور این است که طرف از طبقه نجبا نیست ولی در حقیقت آنان اصیلتر از قزلباشها هستند.
