بخشی از مقاله
چکیده
زبان یکی از عوامل موثر در برقراری ارتباطات اجتماعی است. سیر تکاملی زبان در مسیر شناختی تعلیم و تربیت فرآیندی صعودی دارد ،که در این مسیر زبان به صورت گفتار بروز می نماید . ارتباط اجتماعی موثر موجب شکوفایی استعداد افراد وبهبود کیفیت روابط در نظام تعلیم و تربیت می گردد. ازسوی دیگر بازشناسی معانی گفتار و زبان دربهبود روابط اجتماعی بین فردی و هم چنین نظام تعلیم وتربیت اهمیت بسزایی دارد . فرهنگ اسلامی وآموزه های دینی به مسائل تعلیم وتربیت توجه فراوانی داشته است .
از سوی قرآن کریم و سخنان ائمه معصوم - ع - به تمام ابعاد وجودی انسان توجه داشته وبرای تکامل و سعادت دراین زندگی اجتماعی تنها منبع الهی وقطعی می باشند . آموزه های دینی در مسیر زبان شناسی و چگونگی صحبت کردن نکات فراوانی را بیان می نماید .توجه به آموزه های دینی در مسائل تربیتی به خصوص در جامعه اسلامی ما می تواند راهگشای بسیاری از مشکلات و معضلات تعلیم وتربیت باشد. پژوهش حاضر در صدد بررسی زبان شناسی شناختی در تعلیم وتربیت با رویکردی بر آموزه های دینی است . همچنین درپی آن است تا به آسیب شناسی گفتار و زبان در فرآیند تعلیم وتربیت از نظر آموزه های دینی بپردازد.
کلید واژگان: زبان شناسی،گفتار مطلوب، تعلیم وتربیت، آموزه های دینی.
مقدمه:
زبان شناسی شناختی یکی از شاخههای مهم علوم شناختی و گرایشهای جدید در زبانشناسی است،که بیش از دو دهه از عمر آن نمیگذرد ولی در همین مدت تحول شگفت آوری را در زمینه زبانشناسی و فهم متون به وجود آوردهاست. در زبان شناسی شناختی، زبان به عنوان بخشی از قابلیتهای شناختی انسان در نظر گرفته میشود. و در آن به مطالعه زبان بر اساس تجربیات ما از جهان، نحوه درک و شیوه مفهوم سازی، پرداخته میشود. با مطالعه زبان، میتوان به ماهیت و ساختار افکار و آراء ذهن انسان پی برد. در این نگرش، فرض بر آن است که زبان الگوهای اندیشه و ویژگیهای ذهن انسان را منعکس میکند. زبان در این نظریه وسیلهای برای سازمان دهی،پردازش و انتقال اطلاعات است.ارتباط میان زبان و تفکر یکی از اهداف عمده در زبان شناسی شناختی است.
»ژان پیاژه« که از مهمترین روانشناسان شناختی است، در ارتباط با زبان و تفکر میگوید:»زبان به کار فکر کردن می آید؛ بدین معنا که کودک به مدد زبان فکر میکند و شخص به وقت فکر کردن حرف میزند. پس اگر زبان نباشد، فکر کردن هم نخواهد بود. وقتی گفتیم انسان به مدد فکر حرف می زند، خواه ناخواه خواهیم گفت به مدد زبان، زندگی می کند. پس زبان وسیله زندگی کردن فرد است و جانوران چون زبان ندارند و به عبارت دیگر چون فاقد بیولوژی زبان هستند، از زندگی روانی انسانی دور میمانند - «سیف،1368،ص. - 73 در تعلیم و تربیت اسلامی زبان از جایگاه ویژهای برخوردار است. این وسیله ارتباطی به قدری مهم است که امروزه متخصصان، زبان شناسی را از وظایف مهم آموزش و پرورش میدانند. امام علی - ع - میفرماید:»بهترین سخن آن است که زیور ترتیب و نظام داشته و قابل درک و فهم خاص و عام باشد. - « «آمدی،1366،ج1،ص - 207پژوهش حاضر درصدد بررسی جایگاه زبان شناسی شناختی در تعلیم و تربیت با تکیه بر آموزه های دینی است.
اهمیت زبان و جایگاه آن در آموزه های دینی:
زبان، اهمیت بسیاری در زندگی انسان دارد و او را قادر به پیشرفت دایمی در یادگیری و تفکر میسازد، نخستین چیزی که خداوند متعال به حضرت آدم - ع - تعلیم داد، اسامیوَتمامعَلﱠمَچیزها آدَمَبود» الْأَسْمَاءَ کُلﱠهَا... - «بقره - 31/یادگیری نامهای اشیاء به معنای یادگیری واژههایی است که سمبل مفاهیم یا معنای کلی هستند. وعلاوه بر اسامی، صفتها و ویژگی ها وکردارهای این اشیاء را نیز تعلیم داده است. - نجاتی، 1369،ص - 212-208 وقتی ساختمان زبانی گروهی از انسان ها را مطالعه میکنیم، روشهای اندیشه او را نیز مطالعه می کنیم،وقتی به مطالعه مجموعه لغات زبان قومی می پردازیم انواع تشخیص و تمیز او را نیز کشف می کنیم. زبان را عصاره اندیشه هر قوم دانستن خلاف حقیقت نیست. زبان در رشد و تفتیش رفتار اجتماعی و اعمال انسان اهمیت بسزایی دارد. زبان در زندگانی اجتماعی امری است،که وسیله تفکر و تفاهم و عامل همبستگی می باشد.
در متحد ساختن گروههای اجتماعی و متمایز ساختن گروه ها از یکدیگر موثر است - کلاینبرگ،1383،صص - 84-75 حضرت علی - ع - َاقِلِ وَرَاءَمیفرمایندقَلْبِهِوَ:قَالَ» وَ - ع - قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه - « نهج البلاغه،کلمات قصار - 40یعنی اولی می سنجید تا بگوید و دومی میگوید تا شاید بسنجد. مبداء سخن در اولی فکر واندیشه ؛ و تامل مقصد کلام است. ولی مبداء سخن در دومی زبان بی بندوبار و مقصد آن، نسنجیدگی و بی فکری است . انتخاب هر یک از آن دو و اینکه ازافراد کدام گروه باشد با خود انسان است.نظریههای زبان شناسی و روان شناسی اجتماعی در درجه اول با تحلیل گفتار سروکاردارد - جی.اسمیت،1379،ص - 175ژان مزون نوروانشناس اجتماعی معاصر، ارتباط را چنین تعریف می کند: ارتباط به معنای وسیع،عبارت از مبادله پیامهاست، به عبارت دیگر،فرآیندی است که بر اساس آن، معنایی میان اشخاص یا گروه ها مبادله می شود. او با الهام از مدل لاسول میگوید: در هر ارتباطی، هفت پرسش مطرح می شودکه عبارتنداز:
-1چه کسی میگوید؟ - 2 چه میگوید؟ -3به چه کسی میگوید؟ -4کجا میگوید؟ -5 چگونه میگوید؟ -6برای چه میگوید؟ -7با چه تاثیری میگوید؟
ارتباطات مستلزم انتقال اطلاعات از طریق علائم است. معروفترین شکل ارتباطات انسانی گفتار است. - جی. اسمیت،1379،ص - 10زبان دارای کنش دوگانه ای است و میتوان آن را هم وسیله شناخت یعنی ابزار فکر و هم وسیله ارتباط یعنی ابزار زندگی اجتماعی دانست. برقراری ارتباط از راه گفتار و زبان ، فرآیند انسانی طبیعی و پیچیده ای است که بتدریج بر مبنای ارتباط های پیش- زبان شناختی فرد مانند گریه، خنده، اشاره وحرکت شکل می گیرد. و به علاوه مستلزم شناخت تفکر و شنوایی دریافت و ارسال اطلاعات است. ارتباط به منزله مبادله افکار واطلاعات است. که یکی از نمودهای آن ارتباطات کلامی است. متداول ترین شیوه نوع آن، زبان شفاهی است. - دادستان ،1379،ص - 11
امیر المومنین - ع - : زبان چون حیوان درندهای است که اگر رهاکرده شود زخمی میکند. - نهج البلاغه کلمات قصار60،ص - 478 و نیز فرکمودمن: »إنسانٍ أهلکَهُ لِسانُ« - آمدی،136، ج2،ص - 550 چه بسیار انسانی که زبان او را هلاک و نابود ساخت . زبان را می توان سخنگو، و نماینده سایراعضای بدن آدمی دانست .قرآن کریم مبین اهمیت آموزش زبان ، سخن گفتن و تعلیم و تربیت در زندگی انسان است و به همین دلیل در نخستین سوره که نازل شده، انسان ها را به خواندن تشویق کرده است. - نجاتی، 1369،ص208اقْرَأْ-» - 212بِاسْمِ
