بخشی از مقاله
چکیده
انجام مناسک ومراسم مذهبی در یزد،کمابیش همانند فضاهای کویری،متمایز از اشکال مرسوم در سایر مناطق کشور است.یکی از این ویژگی ها،استفاده از نخل در مراسم عزاداری های تاسوعا وعاشورا است.تجلی بارز پای بندی به آداب مذهبی به اشکال کاملا سنتی در ماه محرم وروزهای تاسوعا وعاشورا به خوبی مشهوداست.تشکیل بازار شام وشبیه خوانی - تعزیه گردانی - نیز از رسومات رایج مذهبی در منطقه است. شهر یزد با وجود قابلیت ها وپتانسیل های گردشگری مذهبی فراوان همچنان برای گردشگران ناآشناست .لذا معرفی وشناخت آیین ها و مناسبات خاصی که در عاشورا وتاسوعا در یزد برگزار می شود ضروری به نظر می رسد
هدف از این مقاله توسعه گردشگر مذهبی شهر یزد می باشد .روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی می باشد.نتایج پژوهش نشان می دهد آیین هها ومراسمات تاسوعا وعاشورا در شهر یزد می تواند در توسعه گردشگری یزد وافزایش گردشگری مذهبی موثر باشدد لذا در انتهای پژوهش پیشنهاداتی جهت جذب گردشگر مذهبی داده شده است .
مقدمه
گردشگری مذهبی 1یک از قدیمی ترین وپررونق ترین گردشگری های گذشته وحال حاضر در سراسر جهان است .[6]که قدمت آن به فرهنگ دینی می رسد.اگر نگاهی به تاریخ گذشته در زمینه ی سفرها وگردش های مذهبی داشته باشیم به گردش های مذهبی چون مراسم مقدس یونانیان باستان در معابد آپلون و...،سفرهای مصریان برای دیدار از فراعنه و... [6]،ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاورو... ونظایر آن برمی خوریم که هریک به گونه ای ،قدمت ورواج این شکل گردشگری را در میان ملل مختلف نشان میدهند.
گردشگری وگذران اوقات فراغت به شیوه ای جدید ،پدیده ای پیامدی وهمزمان جزء جدایی ناپذیر جامعه ی صنعتی وحلقه ای مهم در باز تولید آن است اما زیارت2 وگردشگری مذهبی که ریشه در باورها واعتقادهای دینی -مذهبی دارد،به مفهوم تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان واوقات فراغت ،عامل مهم جغرافیایی انسانی در شکل گیری مسافرت ،ایجاد تمکز وچشم انداز فرهنگی است .
در میان گردشگران مذهبی با دو گروه مواجه هستیم :یکی زائران2، کسانی که انگیزه ی آنها از مسافرت ،فقط انجام امور مذهبی است وزمان ومدت اقامت آنها،تابع اوقات فراغت نیست ودیگری ،گردشگران مذهبی که ضمن انجام زیارت وشرکت در مراسم مذهبی از مکان های دیگر گردشگری - اعم از مذهبی وغیر زیارتی - نیز دیدن میکنند ویا به عبارتی دیگر ،اهداف مسافرت آنها چند منظوره3 با الویت زیارت است.با این وجود امروزه گردشگری مذهبی با همه ی اجزاء وگونه های مختلف آن ،به سبب ویژگی های ساختاری وکارکردی خاص،توانسته خود را در متن گردشگری جهانی جای دهد،به طوری که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فراگرفته است.
اهداف پژوهش
- رشد اقتصادی که در نتیجه توجه به این صنعت حاصل می شود.
- نهادینه کردن توریسم مذهبی
- معرفی آیین عاشورا تاسوعا در یزد
- نگاهی به گردشگری مذهبی و مراسمات آن
- راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری مذهبی
- نقش آیین های مذهبی در رشد وگسترش گرشگری
- بررسی نقش آیین عاشوا وتاسوعا در توسعه یزد
مبانی نظری آیین های فرهنگی- مذهبی
آیین توافقی دسته جمعی یا شکل اجتماعی رفتاری با سطح بالایی از شدت ،اشتیاق واحساسات است که این ویژگی ها می تواند به دلیل عملکرد آن به عنوان رابط میان امر مقدس ونامقدس باشد.
مراسم آیینی ،زمان اساطیری را در هر لحظه باز می آفریند ووقایع ازلی را از نو تجدید می نماید
در ایران با ظهور اسلام وحادث شدن واقعه کربلا وبا توجه به عشق فراوان ایرانیان به اسلام واهل بیت علیهم السلام ،ایرانیان برای عزای سالار شهیدان مراسم های متعددی را برگزار نمودند که از مهمترین آنها آیین نمایشی عاشورا به شکل های مختلفی است.[14]شهر یزد یکی از شهرهای ایران است که درآن همه ساله آیین عاشورا وتاسوعا با شکوه وعظمت بیشتری برگزار میشود.
یکی از مهمترین این مراسمها، آیین نخلگردانی است که هرسال در شهرستانهای استان یزد مانند میبد، اردکان، تفت و روستاها و آبادیهای اطراف و همچنین حسینیههای مشهور، باشکوهتر از دوران گذشته برگزار میشود. در یزد، نخل را به شکل تابوت سیدالشهدا - ع - یا نمادی از یکی از شهدای کربلا درمیآورند. نخلی از جنس چوب و به شکل برگ درخت یا سرو که هیچ شباهتی به درخت نخل ندارد، اما به این نام خوانده میشود.
آیین های سنتی عزاداری ماه محرم که مهمترین آنها روضه خوانی، تعزیه خوانی، نخل برداری، برپایی هیات های عزاداری و دادن نذورات است همه ساله به صورت باشکوه در استان یزد برگزار می شود
تاسوعا وعاشورا
در تاسوعا و عاشورا مردم با لباسهای سیاه به مساجد وارد میشوند. کسانی که سید هستند شال سبز به کمر میبندند و افراد عادی شال کرم و با برهنه کردن پا، زیر تنه نخل میآیند و چاوشخوانها شروع به مداحی میکنند و یک پرچم سیاه نیز در بالاترین نقطهی نخل نصب میشود. سپس کسانی که زیر نخل را گرفتهاند، با ذکرهای مختلف نخل را بلند میکنند
در برخی تکیهها، آینهای که نماد سپر و تجلی خداوند است روی علم قرار میگیرد، گاهی نیز شمع یا چراغ دستی بر بدنه نخل میبندند، و با بلند کردن تنه نخل در برخی مکانها، سهبار و در برخی دیگر هفتبار، نخل را دور حسینیه میچرخانند.از آنجا که نخل نماد تابوت امام حسین - ع - میباشد، در اطراف نخل، 72 کنگره قرار داده میشود. در واقع، هر چیزی که روی نخل است یادآور یک روز سختی است که بر امام حسین - ع - و یارانش گذشت.همچنین در روز تاسوعا و عاشورا یزدی ها با حرکت دسته جات عزاداری از محله حسینیه ها به سمت امامزاده ها و مسجد جامع کبیر یزد در یک محل به صورت واحد تجمع می کنند و به صورت خیلی باشکوه و منسجمی عزاداری می کنند.برپایی مراسم شام غریبان نیز یکی دیگر از آیینهای یزدیها در شب شهادت امام حسین - ع - است. این مراسم معمولا در میدان امیرچخماق که نخل 400 ساله در آن قرار دارد برگزار میشود.
نخل گردانی
مراسم نخل برداری از ویژگیهای منحصر به فرد از میان مراسمهای ویژه محرم و عزاداری در یزد محسوب میشود که با همکاری و همدلی اهالی در تمام مراحل مراسم، از کمک مالی گرفته تا کمک در تزئین و عَلَم کردن و حمل آن در روز عاشورا و ... برگزار میشود. این مراسم از دیرباز نزد یزدیها مرسوم بوده است و جذابیتی خاص دارد. »نخل« به عنوان تابوت امام حسین - ع - شناخته می شود که چوب بستی عظیم به شکل برگ درخت است اما شباهتی به برگ درخت خرما ندارد.در ایام محرم نخل را با پارچه سر تا سر سیاهپوش میکنند و از آن صدها شمشیر، قمه و خنجر برهنه آویزان میکنند. این نخل تزئینات دیگری نظیر آینه، میوه، پولکهای مختلف، منگولههای تزئینی، دستمالهای ابریشمی رنگی نیز دارد که در دو طرف نخل بسته میشود
تعزیه خوانی
صبح روز عاشورا مراسم تعزیه خوانی در اغلب نقاط استان یزد برگزار میشود و در این روز تعزیه خوان ها وقایع عاشورا را بازسازی میکنند.مراسم تعزیه از ورود “شمر” به صحنه کربلا آغاز میشود و تا شهادت امام حسین - ع - ادامه دارد و تمامی گفتگوهای میان افراد به صورت شعر رد و بدل میشود - . [19]
پرسه زنی در تاسوعا
پرسه زنی در روز تاسوعا هم از سنتهایی است که در تاسوعای هر سال هیئتهای عزاداری هر محله و یا شهر به خصوص روستاها انجام می شود و هیئت ضمن خواندن اشعاری در رثای حضرت امام حسین - ع - به جمع آوری و توزیع نذورات مردمی می پردازد.
آیین چاووش خوانی
آیین »چاووشخوانی« نیز از دیگر آیینهای یزدیها در ماه محرم است. این آیین که در مناسبتهای دیگر مانند رمضان نیز برگزار میشود، همزمان با آیین »پرسهزنی« ولی با وسعتی بیشتر برگزار میشود.
