بخشی از مقاله
چکیده
با کم رنگ شدن شاخص های سنتی هویت مانند نژاد، رنگ پوست، موقعیت جغرافیایی، جنسیت، ملیت و قومیت در دنیای امروز نقش زبان به عنوان یک سند مهم هویتی بسیار بارز و برجسته شده است و کارکردهای هویت ساز زبان توجه بسیاری از متخصصان علوم زبان شناسی،جامعه شناسی، زبان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی زبان را به خود معطوف کرده است. متأسفانه کارکردهای هویتی زبان فارسی به اندازه کافی مورد توجه محققان قرار نگرفته است و سؤالات پژوهشی بسیاری در این زمینه بی پاسخ مانده است. هدف از انجام این تحقیق، بررسی بازسازی هویت نویسندگان مقالات علمی توسط داورهایی است که آثار آنان را بی نام و نشان می خوانند تا از این رهگذر شمه ای از کارکرد هویتی زبان کشف شود. 5 نوسنده مقالات علمی و 10 داور مقالات علمی و پژوهشی جهت ارائه داده های مورد نیاز این تحقیق همکاری کردند.
داده های لازم از طریق اسناد ارزیابی، مصاحبه و پرسشنامه جمع آوری شد و با روشهای کیفی و کمی مانند تحلیل محتوا، کد گذاری و آمارتوصیفی موردتحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که : الف - خوانندگان خبره نوشتار علمی تصویری هویتی از افرادی که آثارشان را می خوانند در ذهن خود می پرورانند. ب - برخی از عناصر متون نوشتار مانند شبکه ارتباطی انعکاس یافته توسط نویسنده متن به تشکیل تصویر هویتی از نویسنده متن کمک می کنند و ج - کار کرد برخی از عناصر هویت ساز زبان در ارزیابی مقالات علمی از برخی دیگر کم رنگ تر است. بر اساس نتایج تحقیق، بر لزوم کند و کاو بیشتر بر روی کارکردهای هویتی زبان فارسی به طور عام و زبان فارسی علمی به طور خاص تأکید شده است.
واژههای کلیدی: زبان، هویت، ابراز هویت، کارکرد هویتی زبان، مقالات علمی
-1 مقدمه
زبان یکی از گرانسنگ ترین اسناد هویتی انسان هاست. در دنیای امروز که عصر جهانی شدن و عصر ارتباط گسترده و پیچیده فرهنگی و اجتماعی است نقش بسیاری از شاخص های سنتی هویت مانند نژاد، رنگ پوست، موقعیت جغرافیایی، جنسیت و مانند آنها حاشیه ای و کم رنگ شده است.زبان عمیقاً در تاریخچه های زندگی فردی و اجتماعی افراد ریشه دارد ولی در عین حال نسبت به نژاد و قومیت از انعطاف بیشتری برخوردار است. این بدان معناست که افراد می توانند آگاهانه و یا ناآگاهانه از طریق انتخاب اشکال مختلف زبانی حتی در درون یک جمله هویت چند گانه خود را بیان کنند. از این پدیده در اصطلاح زبانشناسی با عنوان تغییر کد نامبرده شده است - بلوم و کامپرز . 1 - 1972
افراد با استفاده از هر یک از زبانهائی که به آنها مسلط هستند و حتی با استفاده از اشکال مختلف یک زبان دائماً هویت خود را می سازند و ازاین طریق نشانمی دهند که واقعاً چه کسانی هستند.آنچه حائز اهمیت است این است که گویشور هر زبان، در هر جامعه و در هر زمان هویت خویش را تا حد زیادی از طریق نحوه ارتباط کلامی و تعلق به گروههای متفاوت متبلور می سازد. از نظر ساویل ترویک - 2 - 1989 هر فرد مجموعه ای از هویت های فردی و اجتماعی دارد که هر یک از آنها از طریق اشکال زبانی و غیر زبانی مختلف ابراز می شوند و هر هویت خاص با اشکال زبانشناسی خاص خود همراه است. لیپاژ - 3 - 1986 نیز معتقد است که افراد نظامهای زبانشناختی متفاوتی برای استفاده از زبان خود ابداع می کنند و تلاش می کنند با انتخاب هر یک از این نظام ها، در موقعیت های مختلف با افراد و گروههای مختلف این همان همانی ایجاد کنند و هویت خاص مربوط به آن موقعیت ها را بسازند.
زمان مکالمه، مکان مکالمه، موقعیت مکالمه، هدف مکالمه، موضوع مکالمه، نوع روابط افراد مکالمه کننده و هویت افرادی که در یک مکالمه شرکت دارند تأثیر بسزائی در انتخاب معانی، واژگان، ساختارها و نحوه بیان دارد. اینگونه افراد هویت خویش را می سازند و از طریق زبان آن را عرضه می کنند. - رجوع کنید به هایمز. - 1975 4 از نحوه استفاده از زبان می توان مشخص کرد که فرد مکالمه کننده رئیس است یا مرئوس، پزشک است یا بیمار، آشناست یا غریبه، برخورد محترمانه دارد یا غیر محترمانه و بسیاری از موارد دیگر. در واقع زبان فرد نشان دهنده هویت اوست.با توجه به مسائل فوق و با توجه به مسائل جامعه شناختی از جمله هویت های فردی، ملی، قومیتی، سازمانی و حرفه ای در سالهای اخیر مورد توجه برخی از متخصصان زبانشناسی کاربردی جهان - انتاکی5
1998، گودوین2000 1، راماناتان و اتکینسون - 1999 2 قرار گرفته است. سوال مهم پژوهشی که می توان مطرح کرد این است که آیا واقعا افرادی که در معرض زبان یک گروه یا فرد خاصی قرار می گیرند هویتی را که آن فرد یا گروه با استفاده از زبانش ابراز می کند درک می کنند و اگر چنین است چگونه این کار را می کنند. متأسفانه این حیطه تحقیقی نو ظهور است و درباره زبان فارسی و نقش های هویت ساز آن تحقیقات گسترده ای صورت نگرفته است. هدف ازانجام این تحقیق بررسی، احراز و ابراز هویت از طریق زبان نوشتار است و با توجه به توانائی ها و امکانات عملی موجود صرفا به مسأله هویت حرفه ای در متون علمی محدود شده است.
-2 تاریخچه
در سالهای اخیر توجه به مجموعه عوامل جامعه شناختی مربوط به ماهیت زبان و کاربردهای آن به طور روزافزون افزایش یافته است. توجه به هویت و نحوه شکل گیری و انتقال ان از طریق زبان نیز بخشی از این روند تحقیقاتی است. - بوردیو1991 3، نورتون1997 4، پاولنکو - 2003 5 به عبارت دیگر،پس از دوره های طولانی تفوق دیدگاههای ساختارگرایی و شناختی درباره ماهیت زبان،توجه به محیط اجتماعی،تعامل و مشارکت اجتماعی و پایگاههای اجتماعی و هویت اجتماعی بیشتر شده است و به زبان به عنوان پایگاهی برای شکل گیری هویت نگاه می شود. - پارک - 340 : 2007حجم عظیمی از تحقیقات مربوط به جامعه شناسی زبان متغیرهای اجتماعی به مفهوم عام و ارتباط آنها را با زبان مورد بررسی قرار داده اند و تأثیر بافت هخای اجتماعی خاص را بر زبان و کاربرد آن مورد قرار داده اند. - پارک 2007، پاولنکو . - 2003
این بدان معناست که تبلور عناصر جامعه شناختی در زبان کمتر مورد توجه قرار گرفته است ولی با این وجود محققان بیش از پیش به دیدگاههای جامعه شناسی در شناخت ماهیت زبان و نقش آن در فرهنگ و اجتماع علاقه نشان می دهند. بررسی زبان به عنوان ابزار شکل گیری هویت بخش مهمی از بحث مشارکتها و تعاملات اجتماعی محسوب می شود.هویت مفهومی از پیش تعریف و تعیین شده نیست. در عوض هویت یک مفهوم اجتماعی است که در حین تعاملهای اجتماعی توسط شرکت کنندگان در این تعاملها و مشارکتها خلق می شود و به وجود می آید. - پارک. - 341 : 2007 6 نظریه های مربوط به مشارکت اجتماعی از اساسی ترین مبانی نظری مربوط به فهم هویت و شکل گیری آن به شمار می روند - گودوین7 - 2000 بنابر این تجزیه وتحلیل دقیق تعاملات و مشارکت های اجتماعی از طریق زبان جنبه های مهمی از نحوه شکل گیری هویت را آشکارخواهد کرد. بسته به نوع تعامل های اجتماعی نحوه شکل گیری هویت متفاوت خواهد بود - انتاکی. - 1998
