بخشی از مقاله
چکیده
آموختن خط و نظام نوشتاری به معنی مجموعه ای از اطلاعات مربوط به سیستم خط و نظام نوشتاری است که در پی آموزش های متعدد زبان صورت می گیرد. بطور قطع زبان را نمی توان با حفظ کردن تمامی جملاتی که استفاده می شود یا مورد استفاده قرار می گیرد به غیر فارسی زبان آموخت بلکه زبان آموز باید نظام زبانی و کاربردی آن را بیاموزد. پژوهش حاضر در طول مدت خود دو هدف نظری و عملی در بردارد. از لحاظ نظری، با مطالعه و بررسی خط و نظام نوشتاری زبان فارسی به تعیین تفاوت ها و علل و عوامل آنها پرداخته خواهد شد و از لحاظ عملی نتایج این تحقیق کمک می کند تا آموزگاران زبان فارسی به غیر فارسی زبانان با مشکلات یادگیری خط و نظام نوشتاری فارسی آشنا شوند و با دید بازتر به تدریس بپردازند و بادرک وسیع تری با مشکلات زبان آموز برخورد کند. در واقع با بررسی انواع نظام نوشتاری و ویژگیهای خط فارسی می توان روش تدریس خط فارسی را برای هر گروه از زبان آموزان به شکل متفاوتی تعیین نمود.با توجه به منابع موجود چنین به نظر می رسد که تاکنون پژوهشی جامع و مفید در این زمینه صورت نگرفته است بنابراین پژوهش حاضر اگر بخوبی صورت بپذیرد می تواند منبعی مفید در مورد پژوهش حاضر شود و مورد کاربرد اساتید، آموزگاران و آموزش دهندگان فارسی زبان به غیر فارسی زبانان می باشد
واژه های کلیدی: خط، نظام نوشتاری، زبان فارسی، غیر فارسی زبانان
مقدمه
زبان چه در شکل گفتار و چه در شکل نوشتار ی اش، طبیعی ترین و در عین حال پیچیده ترین وسیله ارتباطی بین انسان هاست. با این تفاوت که زبان گفتار از همان آغاز، در خانه ، محیط زندگی و به طور طبیعی پرورش می یابد و ولی خطّ و نوشتار در مدرسه ، نزدِ معلّم و پس از آموزش فرامی گیرد. بنابراین آموزش نگارش زبان از مهم ترین گام ها برای تسهیل ارتباط میان گویشوارانیک زبان است. اهمیت پرداختن به این مسئله در واقع لزوم آموزش خط به زبان آموزان است.آموزش زبان خارجی از مهم ترین شاخه های زبان شناسی کاربردی است، در این میان آموزش زبان فارسی در شکل تخصصی اش رشته ی است نوپا که هدف آن آموزش این زبان به بهترین شیوه به فارسی زبانان وغیر فارسی زبانان است.
چون این زبان به عنوان دومین زبان جهان اسلام ، با هزاران آثار گران سنگ در زمینه های مختلف ادبی، علمی، عرفانی، فلسفی، کلامی، تاریخی، هنری و مذهبی همواره مورد توجه و اعتقاد ایرانیان و مردمان غیر ایرانی بوده است. علیرغم فراز و نشیب ها و رویدادهای پر تب و تاب و گاه ناخوشایند سه سده اخیر، بازهم این زبان غنی، شیرین و دلنشین در دورترین نقاط جهان امروز حضور و نفوذ داشته و دارد .استقبال روزافزون استادان، محققان و به ویژه دانشجویان جوان کشورهای جهان از قبیل چین، ژاپن، هند - کره، کشورهای اسلامی، آسیای میانه و قفقاز و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی به فراگیری زبان و ادبیات فارسی نشانگر انگیژه نیرومندی است که گنجینه ادب فارسی به بار آورده است بنابراین یادگیری خط و نظام نوشتاری فارسی لازمه دانستن زبان فارسی است.
در مورد یادگیری زبان فارسی به غیر فارسی زبانان به عنوان زبان دوم تاکنون با توجه به دیدگاههای مختلف زبانشناختی، روانشناختی و آموزش زبان مطالب مختلفی نوشته و منتشر شده است اما غالب این مطالعات بر اساس بررسی و تحلیل نمود بیرونی زبانی ، که به شکل داده های گفتاری و نوشتاری است و رفتارهای قابل مشاهده سخنگویان زبان به انجام رسیده است. اما یافته های این تحقیق همه در یک راستا و در حمایت از یک فرض نبوده است.مثلا زبان آموز آشنا با نظام نوشتاری واجی ، خط فارسی را بهتر یاد می گیرد یا آشنایی زبان اول با خط و نظام نوشتاری زبان فارسی در یادگیری این زبان به غیر فارسی زبانان موثر است.
رابطه بین خط و نظام نوشتاری فارسی
در مورد خط و نظام نوشتاری ، تاکنون با توجه به دیدگاههای مختلف زبانشناختی، روانشناختی، و آموزش زبان مطالب مختلفی نوشته و منتشر شده است اما غالب این مطالعات بر اساس بررسی و تحلیل نمودهای بیرونی خط و نظام نوشتاری بوده است و کمتر به رابطه و ویژگیها، تفاوتها و شباهتهای آنها پرداخته شده است. این درحالی است که خط و نظام نوشتاری از اغاز تاریخ بشر باهم متولد شدند و همواه پا به پای هم پیش آمدند. اما با این وجود پیوندی ضروری بین نظام نوشتاری و خط وجود ندارد .خط بعنوان یکی از بزرگ ترین اختراعات تاریخ بشر و شاید مهم ترین آن ها شناخته شده است. زیرا در اولین گام ثبت تاریخ را امکانپذیر ساخته است. با این حال مهارتی است که بیشتر انسان ها فرآیند یادگیری آن را نادیده میگیرند.
مثلا ما اگر چه در مدرسه، نوشتن را بر اساس الفبا می آموزیم. اما به ندرت به آن فرایند ذهنی و فیزیکی فکر می کنیم که افکارمان را به صورت نمادهایی روی کاغذ یا صفحه مانیتور و یا بایت های داده در سی دی تبدیل می کند. و تعداد اندکی از ما به نحوه یادگیری نوشتن میاندیشیم - رابینسون ،. - 15:139اما نظام نوشتاری شاخه ی جدا در رشته ی زبان شناسی است ، و شامل مجموعهای از واحدهای نوشتاری و قراردادهای کاربردی آن ها برای نوشتن یک زبان است. به عبارتی دیگر این نظام همان شیوه نگارش است که شامل مجموعه ی از علائم نوشتاری و برخی قراردادهای ویژه برای کاربرد این علائم است که در اصطلاح هجی - املا - ، الفبا نیز شناخته می شود.
هر دو اصطلاح خط - نوشتار - و نظام نوشتاری با زبان ارتباط دارند. زبان همراه با خلقت انسان، په به عرصه نهادو انسان همواره از نعمت زبان و گفتار برخوردار بوده است و سابقه ی آن به میلیونها سال می رسد اما خط و نظام نوشتاری پدیده ای بسیار تازه است و سابقه ی ان به زحمت به ده سال پیش می ر سد - ابراهیمی چابک،. - 30:1392زبان و خط همواره ماهیتی ثابت دارند به این معنا که اصطلاح خط معمولا بسیار به ندرت و در گستره کاملامحدود صورت می گیرد و خط به هیچ وجه پا به پای زبان دستخوش تغییر و تحول نمی شود - مفیدی،. - 170:1386اصولا زبان سرشتی پویا و همواره متحول دارد.
فرآیندهای اوایی و نحوی مختلف در زبان هواره صورتی را به صورت دیگر و ساختی را به ساخت دیگر تبدیل می کند و این فرآیند گاهی انچنان فراگیر است که از حالت اختیاری خارج می شود و اعمال شدنشان اجباری می گردد.در این وضعیت صورت یا صورتهای قبلی از زبان در واقع از گفتار حذف می شوند در عین حال آنجا که در زبان نوشتار - خط - ممکن است در مقطعی مقدم بر تحول مذکور شکل گرفته باشد این تحول زبانی در خط منعکس نمی شود و خط همچنان صورت قدیمی و درواقع تلفظ تاریخی را نشان می دهداما نظام نوشتاری معمولا ماهیتی بسیار محافظه کار دارد . یعنی ممکن است یک زبان نوشتاری که برای زبانی خاص کاربرد یافته باشد. برای زبان دیگری نیز بدون تغییر یا با تغییرات جزئی مورد استفاده قرار گیرد.
بسیاری از زبانهای دنیا از نظام نوشتاری یکسانی برخوردار نیستند و برخی دیگر، بیش از یک نظام نوشتاری دارند. اما متداول ترین نمونه ها ،همان رابطه یک به یک میان زبان و نظام نوشتاری است. زبان فارسی نیز دارای نظام نوشتاری فارسی است، ولی از خط عربی برای نمایش این نظام استفاده می کند. - مفیدی، - 170:1386نکته دیگر که درباره نظامهای الفبایی - حرف=نوشتار - می توان مطرح کرد، به عملکرد اختیاری فرایندهای بسیار متعدد آوایی در گفتار مربوط می شود. نظامهای الفبایی اصولا صورتهای قبل از عملکرد فرآیندهای مذکور را منعکس می کنند ونه صورتهایی را که برونداد فرآیند ها هستند. مثلا در زبان فارسی به دلایل اواشناختی خاصی، اگر آوای" ن" قبل از "ب" قرار گرفته باشدف به "م" تبدیل می شود. مثل شنبه، تنبل و... و چنین مواردی در نوشتگان زبان شناسی، تحت عنوان واج نگار بودن و نه آوانگار بودن خط مطرح می شود و این تمایز اصطلاح شناختی نیز تاییدی بر ضرورت محافظه کار بودن و عدم تغییر نظامهای نوشتاری است - همان: - 171
موضوع دیگر، عدم تطابق خط با نظام نوشتاری است. در زبان فارسی مقایسه خط و نظام نوشتاری، عدم مطابقه ی دقیق نوشتن و نشانه هایی خطی را نشان می دهد که آن را نیز می توان ناشی از ثبات تقریبی شکل خط وتغییر نظام نوشتاری دانست.عدم هماهنگی بین حرف و واج در نظام نوشتاری زبان فارسی موجب بروز مشکلاتی در یادگیری خواندن و نوشتن می کندبیان این نکته ضروری است که حرف با واج تفاوت دارد حرف در اصل صورت مکتوب واج است و واج صورت ملفوظ حرف است در مجموع می توان گفت حرف الفبا نشانه های نوشتاری هستند و واج ها آوای زبان به شمار می آیند. اگر بخواهیم الفبای فارسی را از نظر شکل - حرف - و ارتباط آن با صدا - واج - مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم متوجه خواهیم شد که در نظام نوشتاری زبان فارسی بین حرف و واج حالتهای مختلفی برقرار است - ابراهیمی چابک، - 30:1392 و این موضوع در خط مشاهده نمی شود.
