بخشی از مقاله
مقدمه
مد پوشاک از نظر اقتصادی، محیط زیست و اجتماعی از مسایل مهم دنیای امروز است. پوشاک به عنوان شیوهای برای بیان، در روابط شخصی و اجتماعی افراد دارای اهمیت است و با سبک زندگی و نگرش فرد به خود و محیط اطرافش ارتباط دارد و در جامعه امروز، برای نمایش هویت، موقعیت اجتماعی، اقتصادیو عوامل دیگر استفاده میشود کهنتیجه آن، رواج مصرفگرایی در این حوزه است که باعث فعالیت 26میلیون نفر در این صنعت و هزینه سالانه حدود 1000 میلیارد دلار برای تهیه پوشاک در دنیا شده است که حدود یک چهارم آن مربوط به قاره آسیا است و بخش مهمی در حدود سه چهارم از تولید و صادرات آن در کشورهای در حال توسعه انجام میشود - . - 18 - - 7 از این مقدار، 6میلیارد دلار - 70درصد مصرف داخلی - ، فقط در وارداتو مصرف پوشاک در سال 1390شمسی به کشور ایران تعلق دارد - . - 22
با پیدایش دیدگاه پایداری در این صنعت که تحت تأثیر موضوع توسعه پایدار در سه دهه اخیر بودهاست، رویکردها و راهکارهای نوینی برای کنترل و مدیریت مصرف در مد پوشاک با در نظر گرفتن اصول حفظ محیط زیست، مسایل اقتصادی و اجتماعی که مد نظر توسعه پایدار و در جهت حفظ منابع برای نسلهای آینده باشد، ارایه شده است. همچنین به دلیل حضور زنان به طور سنتی در صنعت پوشاک به عنوان مصرفکننده و جامعه هدف در مد پوشاک و تلاش برای آموزش، افزایش آگاهی و توانمندسازی زنان-مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه- در توسعه پایدار، پژوهش و بررسی پیش رو اهمیت مضاعفی پیدا مییابد.
هدف، بررسی شیوهها و راهکارهای روز براساس الگوهای توسعه پایدار در چگونگی رفتار متناسب در مصرف مد پوشاک است زیرا اصلاح رفتار و آگاهی زنان به دلیل نقش اجتماعی، باعث بالارفتن درک افراد دیگر جامعه و تربیت نسلهای بعد خواهد بود. برای رسیدن به این هدف این پرسشها مطرح میشود کهاهمیت حضور زنان در توسعه پایدار و به طور خاص در مصرف پایدار مد پوشاک چگونه و در چه حد است و راهکارهای موجودمد پوشاک منطبق با شرایط و سیاستهای توسعه پایدار و اصول مصرف در ایران که میتواند برای زنان آموزنده و قابل بکارگیری در جهت حفظ محیط زیست و مطابق پیشینه فرهنگی و اجتماعی جامعه باشد کدامند؟
در پژوهشهای کشورهای توسعهیافته تحقیقات گوناگونی بر روی زنان، مد، مد و پوشاک پایدار و مصرف پایدار آن جوامع انجام شده است. در کشور ایران نیز درباره توسعه پایدار، نقش زنان و شیوههای مصرف در شاخههای دیگر، بهطور جداگانه پژوهشهایی انجام گرفته است که به عنوان نمونه میتوان به مقالهایدر سال» 1393بررسیوضعیتزناندربرنامه های توسعه اقتصادی،اجتماعی وفرهنگیپسازانقلاب - 5 - « ، درسال » 1391 نقشزناندرتوسعهپایدارمحیطزیست - 1 - «، و همچنین در سال » 1385نقشزندرتوسعهپایدار - 4 - « اشاره کرد. اما از دیدگاه مصرف پایدار و رویکردها و روشهایی که در صنعت مد پوشاک میتوان مورد استفاده قرار داد تا کنون بررسی انجام نشده است.
توسعه پایدار
توسعه فرآیندی کمی و کیفی است که برابعاداجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه تاثیر میگذارد و سطوح مختلف زندگی را دربرمیگیرد. به عبارت دیگر توسعه فرآیندی است که یک جامعه را به وضعیت مناسبی ازنظر کیفیت زندگی میرساند.اما انقلاب صنعتی از زمانی که با اختراع ماشین بخار و تحولات شگرف در شیوه زندگی و تولید در قرن 18میلادی، روش زندگی کشاورزی را کنار زد، با وجود جذابیت و سودآوری که در ساختار خود داشت و باعث رشد و توسعه پرشتاب شد، به تدریج مشکلاتی را بر اثر ناهماهنگی با برداشت از منابع طبیعی و بکارگیری بیش از حد توان محیط زیست به نفع خواستههای انسانی یا به عبارتی تسلط بر طبیعت بوجود آورد که شرایط زندگی را از تعادلی که تا پیش از این وجود داشت خارج کرد. در کنار کشورهای پیشرفته، کشورهای در حال توسعه، سهم بیشتری از این تخریب را متحمل شدند. این تغییرات در بین متفکران و دانشمندان نگرانیهایی را ایجاد کرد و باعث اظهار نظرهایی شد که در نهایت در اواخر قرن 20 میلادی رویکرد پایداری و
توسعه پایدار را به جهان عرضه کرد. از مهمترین کنفرانسهایی که منجر به شکلگیری اصول موجود در مفهوم توسعه پایدار شد میتوان به گزارش برانتلند1 اشاره کرد که با عنوان »آینده مشترک ما2« شناخته میشود و بر این تعریف استوار شده است:»
تأمین نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن توانایی نسل آینده برای تأمین نیازهای خود.« این نگرش بر ایجاد تعادل میان سه اصل اقتصاد، محیط زیست و عدالت و انصاف اجتماعی در شیوه زندگی امروزین تأکید دارد - . - 11 زیراتوسعه همه جانبه ازملزومات تحقق توسعه پایدار در یک جامعه است.مهمترین جاذبه توسعه پایدار در جامعنگری آن است. توسعه پایدار برآورنده نیازها و آرمانهای انسان است که نه فقط در کشور و یک منطقه، بلکه تمامی مردم را در سراسر جهان در حال و آینده در برمیگیرد. سازمان ملل متحد به نمایندگی از طرف کلیه کشورهای عضو و مشارکتکننده در رویکرد توسعه پایدار خواستار توجه به دو ایده مهم یعنی رابطه جداییناپذیر میان رفاه اقتصادی، سلامت زیستمحیطی و مردم؛ و توجه به توسعه پایدار با همکاری در مقیاس جهانی است - . - 21
باتغییریافتن مفهوم توسعه ازکلاسیک به نوین، توسعه پایدار و به ویژه مسائل زیستمحیطی، تبدیل به ارکان اصلی توسعه گردید که دراین بین،حرکت در مسیرآگاهی بخشیدن به مردم جامعه نسبت به مسائل زیستمحیطی درقالب توسعه پایدار درجهان اهمیت بالایی داشته و دارد و در همه کشورها از جمله ایران به دقت دنبال میشود. حضور ایران در اجلاس 2015 سازمان ملل و تأکید مجدد بر اصول تصویبشده در کنفرانسهای پیشین و همکاری و همراهی برای دستیابی به اهداف تعیین شده تا سال2030کاملاً بر مردممحوری استوار شده و الزام انجام توسط تک تک افراد جامعه به تصویب رسیده است. از جمله اهداف مصوبه در این دوره،با هدف تضمین الگوهای پایداری در تولید و مصرف، به پیادهسازی چارچوب برنامه ده ساله الگوی تولید و مصرف پایدار با محوریت و تقدم کشورهای در حال توسعه به وسیله کاهش مواد زاید از طریق پیشگیری، کاهش، بازیافت و استفاده مجدد در کنار افزایش سطح آگاهی مردم تأکید شده است. همچنین توانمند شدن کشورهای در حال توسعه برای حرکت در مسیر الگوهای تولید و مصرف پایدار با تقویت توان علمی و فناوری این کشورها و همچنین آگاهی و توانمندسازی زنان جامعه به طور خاص مد نظر است - . - 24
مصرف و توسعه پایدار
مصرف در جوامع مختلف تحت تأثیر عوامل متفاوتی بروز میکند. اما در دهههای اخیر و حرکت به سوی توسعه و پیشرفت، با بالا رفتن سطح رفاه جوامع جهان سوم و دسترسی به امکانات و همچنین انقلاب الکترونیکی و شکستهشدن مرزهای ارتباطی میان انسانها توسط رسانههای مختلف و ابزار تولیدشده، در کنار پدیده جهانیشدن و همچنین رقابت سنگین در عرصه بازار جهانی برای جلب خریداران، جوامع در حال توسعه در حال گام برداشتن در مسیر مصرفگرایی بر اساس فرهنگ و سیستم اقتصادی سرمایهداری غرب هستند. منتقدانی مانند فردریک جیمسون3 این تبدیل مصرف به فرایندی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگمحور را شکل جدیدی از سرمایهداری با نفوذ جهانی میدانند - . - 2 در دنیای امروز، نظام سرمایهداریِ تولید با تحمیل خواستههای کاذب بر شهروندان جوامع، از جمله جوامع در حال توسعه، آنها را در چرخه مصرف غیر ضروری گرفتار میکند که صدمات جانبی جبران ناپذیری را برای جامعه انسانی و محیط زیست فراهم میآورد. در این جوامع نوین، مصرفگرایی به یک فعالیت اصلی تبدیل شده است و برخی از آنها با استفاده از شعار تولید بیشتر، مصرف بیشتر، به بهانه رونق اقتصادی سعی در گسترش آن دارند.
مصرفگرایینوینبهشکلبیرویه،یکآسیباجتماعیاست که مستلزم شناخت علمی سپسدرماناساسی و یا به عبارتدیگربرنامه ریزیمیباشد - . - 6 از مشکلات جانبی مصرفگرایی میتوان به طور خلاصه به آلودگیهای زیستمحیطی، تبلیغ محصولات غیرضروری، ایجاد مشکلات دامنهدار اقتصادی و اجتماعی برای کشورهای کمتر توسعهیافته و عدم تعادل در بازار عرضه و تقاضای واقعی اشاره کرد که تمام این مسایل در صنعت پوشاک نیز به صورتهای گوناگون نمود یافته است و تنشهای آن در کشورهای در حال توسعهای مانند ایران که توان رقابتی کمتری با صنایع حاضر در اقتصاد جهانی را دارند بیشتر مشاهده میشود.
با پیدایش دیدگاه توسعهایِ پایدار، رویکردهای جدیدی برای مقابله با این شرایط فراهم آمده است و مورد توجه کشورها از جمله جوامع در حال توسعه قرار گرفته است و در طی این سالها با جدی شدن مشکلات و صدور گزارش و بیانیه رسمی اصول و اهداف توسعه پایدار، بخشی به موضوع مصرف پایدار اختصاص داده شد. مصرف پایدار طبق آنچه توسط کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل در سال 1994 میلادی ارایه شده است، تعریفی مشابه توسعه پایدار دارد و نوعی از مصرف است که در آن از کالاها و محصولات برای پاسخگویی به نیازها و ایجاد کیفیت بهتر برای زندگی استفاده میشود، در شرایطی که بکارگیری منابع طبیعی و مصرف مواد سمی کاهش یابد و آلودگی و ضایعات باقیمانده در دوران زندگی کم شود در نتیجه نیازهای نسل آینده را به خطر نیندازد - . - 12 - - 9 در ایران نیز در کنار توجه به مسأله مصرفگرایی، به نقش کلیدی زنان در این عرصه نیز توجه شده است بطوری که در کنار برنامههای توسعه کشور و توجه به موضوع تولید و لزوم رعایت اصول توسعه پایدار، شورای عالی انقلاب فرهنگی براساس پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان در سال 1388 شمسی، الگوی مصرف خانواده را تصویب نمود که بر اصول و اهداف توسعه پایدار و همچنین اصول اقتصاد مقاومتی مطرحشده در سال 1395شمسی منطبق است.
خلاصه آن، شامل مواردی مانند پرداختن به موضوع اصلاح الگوی مصرف در قالب یک حرکت ارزشی، فراگیر و واقعنگر و مستمر است که نیاز به فرهنگسازی، کنترل و ایجاد تحول نسبت به الگوی مصرف در خانواده داردکه این امر مهم نیز از طریق ارتقاء مدیریت زنان بر اصلاح مصرف و نیز اصلاح مصرف زنان ممکن خواهد بود.از اهداف مورد نظر، بهرهگیری از تاثیر و توانمندی زنان در اصلاح الگوی مصرف و تقویت اقتصاد خانواده با اصلاح الگوی مصرف و تاثیر آن بر اقتصاد ملی است.از نمونه راهکارهای در نظر گرفته شده برای نیل به آن، ارتقاء دانش مدیریت زنان در اصلاح الگوی مصرف در خانواده و تبلیغ فرهنگ بهرهوری در راستای استفاده بهینه از امکانات، منابع و وسایل زندگی و جلوگیری از فرسودگی زودرس آنها؛ اتخاذ تدابیر مناسب ترویجی و آموزشی به منظور افزایش تمایل خانوادهها در مصرف کالاهای داخلی، شناسایی امکانات و استفاده بهینه از ظرفیتهای اقتصادی مناطق مختلف کشور متناسب با نیازهای جسمی و روحی مردم هر منطقه، فرهنگ و سنتهای بومی، آداب دینی و تنوعاقلیمی، و ترغیب سازمانهای مردم نهاد مرتبط با حوزه زنان نسبت به اطلاع رسانی در زمینه رعایت الگوی مصرف صحیح از طریق پایگاههای اطلاع رسانی و سایر منابع آنها در نظر گرفته شده است.لازم به ذکر است که پایداری و منتقد و نظریه پرداز مسایل فرهنگی معاصر - 3Fredric Jameson - 1934-
