بخشی از مقاله
چکیده
انقلاب اسلامی و حضور قدرتمند زنان مسلمان در بزرگترین رویداد سیاسی اجتماعی قرن بیستم، توجه جهانیان را به ایران اسلامی و رویکرد تازه زنان جلب کرد و در پی آن تلاش های زیرکانه ای برای تغییر چنین نگرشی صورت گرفت. پس از ورود جریان های جدید به عر صه مباحث فرهنگی ک شور، مو ضوع دفاع از حقوق زنان بویژه با ویژگی های غربی آن مطرح و برجسته شد و جریان جدیدی به نام »فمینیسم« چهره نشان داد. بر اساس آموزه های فمینیسم، گروهی از زنان برای رسیدن به استقلال مطلق در برابر مردان و رسیدن به حقوقی مشابه و برابر با حقوق مردان، حرکت جدیدی را آغاز کردند و حتی در مواردی برای ایجاد سازگاری بین فرهنگ دینی و غربی، این جنبش های وارداتی را، فمینیسم اسلامی نام نهادند و تلاش برای توجیه مبانی و حقوق اسلامی بر پایه فرهنگ غربی را در دستور کار خود قرار دادند.
اما در نهایت، حاصل این تلاش ها موجب به وجود آمدن فاصله ای عمیق بین زنان و مردان، تضعیف نهاد خانواده، بالا رفتن معنادار آمار طلاق، افزایش خشونت خانگی گردیده است. چنین نگرشی در زمینه مشارکت اجتماعی، زن را از هسته اجتماعی به پوسته آورده و نقش کلیشه ای مردانه به وی داده است. این نوشتار در صدد بازخوانی فمینیسم، بویژه فمینیسم به اصطلاح ا سلامی و برر سی آ سیب ها و پیامدهای چنین جنب شی با تکیه بر نگرش ها و گرایش های مختلف فمینی ستی در ایران و شاخصه های اصلی آن است.دراین مقاله، موضوع فمینیسم به لحاظ تاریخی، ویژگی های مشترک آن، امواج فمینسیم در جهان اسلام مورد تحلیل قرار گرفته است و در انتها پیشنهاداتی در این زمینه ارائه شده است.
مقدمه
»فمینیسم اسلامی« موضوعی است که از نیمه نخست قرن بیستم میلادی به تدریج مقارن با بروز برخی تحولات در عرصه بین المللی از جمله جنگ های جهانی اول و دوم، پا به عرصه گفتمان بین المللی نهاد و از نیمه دوم قرن بیستم فعالان و طرفداران »فمینی سم ا سلامی«، همزمان با طرحمو ضوع حقوق ب شر و خ صو صاً حقوق و آزادی های زنان در عر صه بین المللی از جمله تدوین و ت صویب ا سناد و معاهدات حقوق ب شری و به خ صوص کنوان سیون منع کلیه ا شکال تبعیض علیه زنان و نیز پررنگ تر شدن فعالیت ها و جنبش های آزادی خواهانه زنان که عمدتاً جنبه سکولاریستی داشته اند، درصدد نظریه پردازی پیرامون آن برآمده اند.
بنا به اذعان فمینی ست های ا سلامی، خا ستگاه تئوری »فمینی سم ا سلامی« ک شورهای غربی و در اصل فمینیست های غربی هستند. بنابراین شاید اولین ایراد وارد بر این تئوری، این است که به رغم عنوان آن که مت صف به و صف »ا سلامی« ا ست، فاقد جنبه ابداعی و ابتکاری تو سط خود م سلمانان بوده و همانند ب سیاری دیگر از آموزه های غربی به مسلمانان و کشورهای اسلامی تحمیل شده است - - Khorasani,2011
نکته قابل تأمل در خ صوص طرح و تئوریزه کردن »فمینی سم ا سلامی« این ا ست که جنبش فمینی سم در غرب به این نتیجه رسیده است که برای ایجاد جنبش و حرکت های سکولاریستی و لیبرالیستی در میان زنان مسلمانان و در کشورهای اسلامی باید با استفاده از عنوان »اسلامی« و نیز با وارد کردن خود زنان مسلمان در عرصه تلاش و مقابله برای تحقق اهداف فمینیسم، تاکتیک و شیوه خود را دستخوش تغییر نماید.
فمینی سم جریان ا ست، که درب ستر فرهنگی مغرب زمین بالید و بال پر گرفت و با طرح شعارهای ب سیار جذاب و مردم پسندانه درباره زنان توانست، به سرعت گسترش پیدا کند و امواج آن درسطح دنیا فراگیر و توسعه یابد. درمسیر رو به گسترش شان جهان اسلام را نیز متأثیر سازند. از زمانی که این جریان درساحل ارزشهای فرهنگی و تمدن جرافیایی اسلامی لنگر انداخت، بعد از آن هر طیفی به فرا خور توان و وسع خود از این موضوع توشهای برداشت.
فمینیسم درطول تاریخ همیشه درمعرض تغییر و دست خوش تحول بوده است. بسیاری براین اعتقاد است که سخن گفتن از یک فمینیسم کار شاق و بس دشوار است. از زمان ورود این جریان به جهان اسلام یعنی از همان اواخر قرن نوزدهم واکنشهای متفاوت را به دنبال دا شته ا ست. دربرخی از مواقع این جریان به صورت کلی شه ابزاری بوده، درد ست مخالفان آموزههای الهی و شکوایی برای حمله به آموزههای الهی و عرفی سازی مفاهیم و ارزشهای دینی - - Mur,1997
مفهوم فمینیسم
واژه فمینی سم - feminism - از ری شه feminine گرفته شده ا ست، که به معنای جنس ماده یا زنانه ا ست که خود از واژه famine لاتین ا ست. به معنی زن می با شد . - Rodgar , 2009 - بنابراین می توان آن را در لغت به معنی مونث گرا ترجمه کرده نه زنانه که womenism ا ست. برخی بر این اعتقاد ا ست که ارائه تعریف جامع و مانع از فمینی سم ب سیار دشوار است. اینان معتقدند که ما با چیزی مشخص ومعین به نام - فمینیسم - که بتواند همهی گرایش و طیف ها این جنبش را پوشش بدهد، مواجهه نیستیم - Moshirzadeh, 2006 - و تأکید دارند که فمینیسم مفهوم واحد نیست، بلکه برعکس مجموعهای ازعقاید میباشد در مرور زمان و با تکیه بر تجربیات تاریخی غرب به وقوع پیوسته؛ درواقع کنشهایی متفاوت و چند وجهی است و گاهی جریان های فمینیستی به شدت ضد هم هستند.
گاهی فمینیسم به نظریهای که به برابری زن و مرد از جنبههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی معتقد است، اطلاق شده است - - James,2003 بنا به یک نگرش، به هر نوع جنبش که درارتباط با احقاق حقوق زنان فعال باشند، صرف نظر از این که چه چیزی حق زنان است و چه راهکارهایی برای تحقق آن وجود دارد، اطلاق میشود - . - Moshirzadeh, 2006 دریک جمع بندی کلی ازتعریف فمینیسم، میتوان گفت جنبشهای فعالی مدافع حقوق زنان، چه دردنیای غرب و چه در جهان اسلام در واکنش به برخی نا برابریهای اجتماعی علیه زنان سامان یافتنه اند؛ اما به مرور زمان، از یک جنبش اجتماعی به یک جریانی فکری و فرهنگی تبدیل شدند که، این اتفاق از دههای هشتاد به بعد اتفاق میافتد. بر اساس انگارههای تعریف شده فکری، به تحلیل نا برابریهای زنان و آرمانهای زنانه اقدام کردند. امروزه، واژه فمینیسم به دفاع از حقوق زنان بر اساس آرمان برابری طلبی اطلاق میشود - . - Motmasek,2001
ویژگیهای مشترک گرایشهای فمینیستی
الف - اعتقاد به وجود تبعیض علیه زنان درجامعه؛ یعنی این که وضعیت زنان درجامعه مطلوب نبوده و نیست وحقوقی واقعی آنان بیش از آن چیزی است که تاکنون به آن دسترسی دارند.
ب - برای نیل به وضعیت مطلوب و رسیدن به جایگاه مساوی با مردان باید از ابزارهای سخت بهره جست.
ج - شرایط مطلوب و ایده آل، از منظر کلیه گرایشهای فیمینسم؛ تساوی حقوق زنان، مردان و یا حتی برتری حقوق زنان بر مردان است - . - Masumi,2005
د - با توجه به بستر و زمینههای رشد و توسعه فمینیسم، هم چنین مطالباتی که دارند. سکولار بودن و حداقل مقدم داشتن حقوق و قوانین انسانی بر آموزه آسمانی از ویژگیهای مشترک گرایشهای فمینیستی به حساب میآید - Zibaei. - Nezhad,Sobhani,2002
ط - نگرش منفی به خانواده از موضع آرام فمینیسم لیبرال آغاز میشود، درفمینیسم رادیکال و سوسیال به اوج میرسد و در فمینیسم پست مدرن دوباره معتدل تر میگردد - . - ,QVWLWXWH IRU :RPDQʼV 6WXGLHV DQG 5HVHDUFK'2008
پیشینه و زمینه شکلگیری فمینیسم
گرچه واژه فمینی سم خا ستگاهی نو دارد، در واقع یکی از ابتکارات قرن بی ستم دردهه 1960 بوده که با دو اعتقاد ا سا سی درارتباط است: اول آن که زنان به دلیل جنسیت شان دچار محرومیت هستند، دوم این که این محرومیت یک یدیده تاریخی است - - Heywood,2007 اما نشانه های از تفکری فمینیستی، دربسیاری از فرهنگها بیان شده و میتوان پیشینه آن را تا تمدنهای باستانی یونان و چین آدرس داد. اثر کریستین دو پیان به نام کتاب شهر بانوان، که درسال 1405 درایتالیا منتشر شده، با ثبت کردن دستاوردهای زنان مشهور گذشته و حمایت از حقوق زنان برای بهرهمندی از آموزش و پرورش بعدها الهام بخش عقاید این نهضت بود.
