بخشی از مقاله
چکیده
زیبایی شناسی یکی از شاخه های فلسفه هنر می باشد که پیدایش آن به زمان افلاطون و پیش از او باز می گردد و امروزه نیز با آرا و نظریات صاحب نظران اسلامی و غربی به حیات خود ادامه می دهد. برخی نیز آن را شاخه ای از روان شناسی دانسته اند. آنطور که به نظر می آید، این علم کاربردهای مختلف و در علوم دیگر قابلیت بررسی و اجرا دارد؛ از جمله این علوم می توان به ادبیات اشاره کرد. ادبیات دینی نیز یکی از انواع ادبی است که هدف از بررسی آن عموماً کشف حقیقی معنا می باشد.
محمد صالح بحرالعلوم از جمله شعرای متعهّدی است که اشعار اسلامی و دینی او به جهت معنا، مضمون و کاربرد های بلاغی در نوع خود بی نظیر بوده و منبع الهام بسیاری از شعرا و ادبایی است که در زمینه مدائح و رثای دینی قلم فرسایی می کنند. در جستارحاضر برآنیم تا با بهره گیری از "زیبایی شناسی ادبی"، به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر قصیده رثای محمد صالح بحرالعلوم درباره امام حسین - ع - ، از جنبه های بلاغی و معنایی به بررسی زیبایی های این قصیده با ابراز زیبایی شناسی بپردازیم تا به کُنه معنا و محتوای این رثا که دارای مضامین اجتماعی است، نایل آییم.
مقدمه
زیبایی شناسی از جمله ابزارهای بررسی محتواست. هنر زیبایی شناسی با مخاطب قرار دادن روح آدمی، همواره او را به آرامش رسانده است. زیبایی در ادبیات دینی از ارکان جدایی ناپذیر آن محسوب می شود. با شناخت و کشف این زیبایی هاست که کُنه معنا دریافت می شود. مسئله محتوا و اهمّیت آن در انتقال مفهوم، در شعر و نثر، از جمله عوامل گرایش به تحلیل متون می باشد. گرچه تاثیر شعر بر مخاطب به عنوان یکی از انواع ادبی، بیش از نثر، مساله ای انکار ناپذیر است. چنانکه موضوعات شعری نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. رثابه عنوان یکی از موضوعات شعری و به ویژه رثای اهل بیت - علیهم السّلام - جایگاه ویژه ای را در تحلیل محتوا به خود اختصاص داده است. این مساله مارا بر آن داشت تا به بررسی زیبایی شناسانه این قصیده، به روش توصیفی- تحلیلی بپردازیم. پرسش های پژو هش عبارت اند از:
1. زیبایی شناسی چیست؟
2. کارکرد مولفه های "زیبایی شناسی ادبی" در بررسی این قصیده، چگونه است؟
3. چگونه با ابزار " زیبایی شناسی ادبی"می توان به کُنه معنا دست یافت؟ به نظر می رسد که هدف شاعر از به کارگیری مولفه های زیبایی شناسی، تقویت بیش از پیش مضمون قصیده باشد. تا آنجا که جستجو شد، پژوهشی اختصاصی با این عنوان یافت نشد. گرچه پژوهش هایی با موضوع "زیبایی شناسی" در اشعار سایر شعرا به انجام رسیده است که به نمونه ای از آن ها اشاره می شود :
- بررسی و تحلیل شعر ابن معتز با تکیه بر دیدگاه زیبایی شناسی : بهرام یار احمدی.
- زیبایی شناسی صور خیال در وصفیات ابن معتز : سلمان تباری.
- بررسی تطبیقی بین بدیعیات صفی الدین حلی و ابن حجه حموی از منظر زیبا شناسی : علیرضا اصلانی. پژوهش های مذکور، در قالب پایان نامه به انجام رسیده است. چنانچه به نظر می رسد، از بررسی زیبایی شناسانه اشعار رثا در پژوهش ها اهمال شده است. پژوهش حاضر، سعی در بررسی یکی از این اشعار رثا، با موضوع اختصاصی رثای امام حسین - ع - را دارد.
.1معنا ومفهوم زیبایی و زیبایی شناسی
در لغت نامه دهخدا، کلمه "زیب" به معنای »زینت، جمال،حلیه، نیکویی، ملاحت وخوبی« تعریف شده است. صفت "زیبا" ماخوذ از همین اسم و به معنای »درخور، لایق، سزاوار، برازنده و زیبنده« است. "زیبایی" نیز مصدر و درلغت به معنای »ظرافت« و در اصطلاح عبارتست از »نظم و هماهنگی که همراه عظمت و پاکی در شیئی وجود دارد و عقل وتخیّل و تمایلات عالی انسان را تحریک کند و لذّت و انبساط پدید آورد و آن امری است نسبی.« "زیبایی شناسی"عبارتست از : »شناختن زیبایی وآن رشته ایست از روان شناسی. هدف زیبایی شناسی شناسانیدن جمال و هنر است و آن درباره مجموعه انفعالات و احساسات درونی و زیبایی و زشتی و هزل و فکاهت و غیره گفتگو می کند.«
شاید به دلیل همین مخاطب قرار دادن عقل وتخیّل است که برخی "زیبایی شناسی" را شاخه ای از روان شناسی دانسته و برخی دیگر آن را به دلیل اینکه امری نسبی است، شاخه ای از فلسفه هنر می دانند، امّا در این مسئله که "زیبایی شناسی" یکی از انواع هنرهاست، اتفاق نظر وجود دارد. این علم در زبان عربی، »علم الجمال« و در زبان انگلیسی«Aesthetics» خوانده می شود - معین،. - 1339 .2رابطه هنر، زیبایی شناسی و ادبیات برای طبقه بندی هنرها شیوه های گوناگونی وجود دارد :
- 1 به وسیله اهداف آن ها
- 2 به وسیله مقاصد ونیّات آن ها
- 3 به وسیله تاثیرات آن ها
- 4 به وسیله رسانه آن ها، که این روش به عنوان معمولی ترین و بنیادی ترین شیوه طبقه بندی هنرها شناخته می شود. به این ترتیب هنرها را با توجه به رسانه های آن ها میتوان چنین تقسیم کرد :
هنرهای - 1 دیداری : که معمولاً دو بُعدی یا سه بعدی اند. مانند طرّاحی و نقّاشی یا پیکر تراشی و معماری.
- 2 هنرهای شنیداری : این هنرها شامل موسیقی در اشکال گوناگون آن است ولی نه آواز، اُپرا وآن هنرهایی که موسیقی را با ادبیات تلفیق و ترکیب می کند.
