بخشی از مقاله
چکیده
هماره از نخستین سالهای شکل گیری شعر فارسی - قرن دوم - که شاعران قلم به سرایش شعر بردند، توجه به اهل بیت - علیهم السّلام - و ستایش امامان و سرایش اشعار در وصف ساحت ایشان، کم و بیش مشهود بوده است که با توجه به ادواری که شاعران در آن میزیستهاند، سرایش اینگونه اشعار دچار فراز و فرود میشد و گاه از مقدار آن میکاست اما هرگز نبوده است دوره ای که از شاعران مدیحهگر اهل بیت - علیهم السّلام - و امامان عاطل باشد. چنانکه با بررسی اجمالی آثار ادوار مختلف شعر فارسی، میتوانبر این گفته صحّه گذاشت.
از سوی دیگر، ادبیات پربار فارسی دری از آغاز پیدایش تحت تأثیر شدید معارف نیرومند اسلامی قرار داشت و بهخصوص آثار ادبی ایرانی، با بهرهمندی از این معارف فراگیر و غنی توانست جایگاهی محکم را در فرهنگ ایران و جهان از خود نماید. از میان حکیمان و شاعران توانای ایران زمین، ناصرخسرو قبادیانی اندیشمند توانای دورههای نخستین ادب پارسی است که از استوانههای نیرومند عرصهی مدح اهل بیت - ص - به حساب میآید. پژوهش حاضر تحقیقی است پیرامون بررسی سیمای حضرت امام حسن - ع - و امام حسین - ع - در اشعار ناصرخسرو قبادیانی. ما در این پژوهش برآنیم که جایگاه خاص این دو امام پاک و معصوم را در اشعار ناصرخسرو تبیین نمائیم و تأثیر حضور این دو امام را در شکلگیری اشعار وی نشان دهیم و بازتاب اندیشهها و خصایص آنها را در اشعار ناصرخسرو بررسی کنیم.
واژگان کلیدی: ناصر خسرو، امام حسین - ع - امام حسن - ع - ، مدح و منقبت، عاشورا
-1-1بیان مساله
یکی از موضوعات مهم ادبیات فارسی، پرداختن به ادبیات متعهد و بررسی دین و باورهای دینی است. بی شک رسالت دینی از طریق زبان شعر و ادبیات و مورخان به گوش ما رسیده است و چه بسا اثرش از یک کتاب تاریخی هم بیشتر باشد. دین اسلام منبعی فیاض و پایان ناپذیر برای شاعران ونویسندگان مسلمان بوده و هست و همگان بیش و کم، مستقیم و غیر مستقیم از آن برخوردار شده و مفاهیم و مبانی دینی فراوانی را در اشعار خویش آوردهاند،بعلاوه شاعران و نویسندگان برای اینکه آثارشان مورد توجه عموم مردم قرار گیرد سعی کردهاند خود را تا حد امکان با مردم همراه نمایند. یکی از مهمترین نمودهای این همراهی در مسئلهی دین جلوه گر میشود. در این راستا توجه به موضوعات دینی مانند امامان در نزد شاعران از اهمیت بسیار برخوردار بوده است.
ادبیات در هر ملتی بازگو کنندهی خواستهها، دردها و اعتقادات درونی آن ملت است و نحوهی بیان این اعتقادات و خواستهها بر دوش شاعران است و آنها موظف هستند تا این رسالت اجتماعی و اعتقادی را بر دوش بکشند. شاعران ایرانی نیز به این مهم پی بردهاند و تلاش کردهاند تا اشعارشان را مطابق آیین دینی و اجتماعی مردمشان بسرایند. از جملهی این شاعران ناصر خسرو است. ناصر خسرو به عنوان شاعری مبلغ دین و مذهبی، هم در عمل و هم در دیوان اشعار به امامان توجه خاصی داشته است. این تحقیق بران است تا با تبیین مباحث مربوط به ستایش امام حسن - ع - و امام حسین - ع - در دیوان ناصرخسرو جایگاه این امام را در فکر و ذهن شاعر را بررسی کند؛ به این منظور پس از استخراج ابیات مربوط به امام حسن - ع - و امام حسین - ع - ، با مراجعه به کتب مذهبی و لغت نامهها اشارات و موضوعات مربوط به این دو امام را از دیدگاه ناصرخسرو معرفی و تحلیل میکند.
-2-1 سؤالهای تحقیق
-1 جایگاه امام حسن - ع - و امام حسین - ع - در اشعار ناصرخسرو قبادیانی چگونه است؟
-2 ناصرخسرو بهعنوان شاعری شیعه چه پیوندی با امام حسن - ع - و امام حسین - ع - داشت؟
-3 آیا ناصرخسرو در مدعای خود مبنی بر پیروی از سیرت پیامبر و ائمه اطهار صادق بوده است؟
-4آیااصولاً ناصر خسرو شاعری مدیحه سرا و ستایشگر است؟
-3-1فرضیهها
-1 ناصرخسرو پیش از گرویدن به شیعه، اسماعیلیه، چون همگان دلزده بوده است.
-2 ناصرخسرو بهعنوان حکیم روشنبین، بین دین و خرد و این دو با امام حسن - ع - و امام حسین - ع - رابطه و پیوند میدیده است.
-3 عاشورا و جلوههای اخلاقی امام حسن - ع - و امام حسین - ع - در دیوان ناصرخسرو و سنایی نشان از پیروی از سیرت آنان را آشکار میسازد.
-4-1 ضرورت انجام تحقیق:
بی شک باورهای تعبیه شده در وجود هنرمند، اندیشهی او را شکل میدهد و اندیشه و تفکر شاعر نتیجهی یافتهها، تجربهها و محکهای عقیدتی اوست که سبب آفرینشهای هنری میشود. شاعر سخن میگوید: از آن رو که میخواهد محتوای اندیشهاش را به گوش دیگری ابلاغ کند و با وی ارتباط برقرار کند و انسان را به تعمق و تفکر وادار کند. یکی از مسائل عمده و اساسی که در شعر و به طور کلی در ادبیات مورد نظر است و شاعر یا نویسنده ملزم به رعایت کردن آن است؛ وادار کردن انسان به تعمق و تفکر در باب جهان و انسان است. اگر این خصوصیت از آثار ادبی جدا شود. دیگر چیز با ارزشی برای آن باقی نمیماند و فقط پوسته ای است که مغز از آن جدا شده است و نوع دیگری از هنر برای هنر میشود که هیچ هدف والایی ندارد جز ارضای میل خودپرستی نویسنده یا شاعر. از آنجا که بدون آشنایی با برخی روایات و قصه ها در مورد امامان که در دیوان اشعار شاعران آمده است نمیتوان بطور کامل از آثار ادبی بهره برد؛ و با توجه به لزوم مقایسهی موضوعات مربوط به امامان در دیوان شعرا با کتب قصص قرانی انجام این پژوهش ضروری به نظر میرسد. بعلاوه با درنظر گرفتن جایگاه دین و مذهب در ذهن و زبان شاعری مانند ناصر خسرو؛ انجام پژوهشهایی از این دست اجتناب ناپذیر است.
-5-1 اهداف تحقیق
