بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش ساخت و انطباق یابی چک لیست کاربرد عناصر زیبایی شناختی در مراکز آموزشی بر اساس اصول معماری است.طراحی فضای آموزشی، تحقیق و مطالعه در فضای مناسب کودک و جستجوی راهی در طراحی مجموعه به منظور ایجاد علاقه و دلبستگی کودکان و ایجاد فرصت های لازم برای کودکان برای انجام فعالیت های اجتماعی و آشنایی با محیط زیست و جذاب کردن آموزش برای آنان. روش تحقیق، روش توصیفی است.
روش نمونه گیری، مطالعه و شناخت همه جانبه کودک وبررسی انواع عناصر زیبایی شناختی در فضای آموزشی کودک، سپس تحقیق درباره فضاهایی که برای کودکان طراحی شده است مانند مهدکودک هایی که در داخل و خارج ایران و شناخت میزان درک کودک از معماری و رابطه با آن . نتیجه گیری کلی. با توجه به نقش مهم کالبد معماری در آموزش کودکان و اهمیت استفاده از عناصر زیبایی شناختی در این معماری و نزدیکی آنان به طبیعت این طرح براساس تلفیق معماری و روانشناسی برای ایجاد حس زیبایی شناختی تعلق در کودکان و باروری استعدادهای آنان و هم چنین به وجود آوردن امکاناتی برای ایجاد روحیه کشف و تحقیق در آنان شکل گرفته است. نتایج نشان داده است که کاربرد عناصر زیبایی شناختی در طراحی فضای آموزشی مهدکودک ها در سطح ضعیفی قرار دارد و نیاز به اصلاح و تغییر دارد.
مقدمه و بیان مساله :
سرنوشت انسان از کودکی با محیط و فضای اطرافش عجین گشته است. انسان به واسطه یک دوران یادگیری طولانی که تمام کودکی او را در بردارد، یاد میگیرد بر فضا تسلط پیدا کند. نحوه به وقوع پیوستن این یادگیری بر پایه تعادل درونی او استوار است. به همین دلیل اولین تجارب کودک در این رابطه بسیار مهم است. این تجارب در محیط زندگی و فضای آموزشی که برای کودک تدارک دیده شده است به دست میآید. منظور از فضای آموزشی تنها یک محدوده هندسی نیست بلکه منظور فضایی فعال و تاثیرگذار است که در شکلگیری شخصیت فرد نقش مهمی را ایفا میکند.
فضا یک محیط عادی نیست بلکه یک واقعیت روانشناختی زنده و پویاست. این فضا نباید خود را بر انسان تحمیلکند بلکه باید متناسب با شخصیت او شکل گیرد - بارشادت،1386، ص. - 1 از آنجایی که انسان موجودی چند بعدی است و به تبع ابعاد مختلف وجودی او انتظار میرود که نظامهای آموزش و پرورش، به پرورش همه جانبه قابلیت ها و ظرفیت های انسان توجه داشته باشند - رضایی، 1388، ص. - 9 با توجه به اینکه انسان تحت تاثیر دو عامل ژنتیک و محیط است و فراهم کردن شرایط مناسب محیطی میتواند در پرورش قابلیت ها و استعدادهای کودکان تاثیر بسزایی داشته باشد. اولین محیطی که کودک در آن تحت آموزش قرار میگیرد بعد از خانه محیط مهد کودک است.
زمانی که مکانی ساخته میشود، اولین سوال این است که این مکان چه خصوصیاتی باید داشته باشد تا به کاربران خود به حد کافی خدمت کند و کیفیت تعامل آنها را با محیط افزایش دهد - کرونر، ترجمه خوشنویس،1385، ص. - 2 از آن مهم تر فرایند رشد کودک در سال های اولیه زندگی متاثر از عوامل متعددی است که نه تنها در برگیرنده روشهای تربیت کودک و نحوه نگرش خانواده و اجتماع است، بلکه ویژگیهای ساختاری فضای فعالیت کودک را نیز شامل میشود.
فعالیت به عنوان عامل اصلی رشد و یادگیری کودک، فرایندی است که در ارتباط با فضا و محیط کودک، رشد همه جانبه او را موجب میگردد. طراحی کودکستان به عنوان فضای فعالیت کودکان دارای اهمیت بسیار است و باید دارای شرایط مطلوب برای رشد فیزیکی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی کودکان باشد - بارشادت، 1386،ص. - 1 یکی از اهداف کلی دوره پیش از دبستان، کمک به رشد عاطفی، افزایش حس اعتماد به نفس، درک شرایط محیطی و تقویت درک زیباییها است. همچنین پرورش ذوق هنری و زیبایی شناسی که خود شامل بیان و توصیف زیبایی محیط زندگی و خلق آثار هنری است، به عنوان یکی از اهداف برنامهها ذکر شده است - سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، 1389، ص. - 10 بنابراین وجود مولفههای زیبایی شناختی در محیط آموزشی کودکان، عاملی برای پرورش حس درک زیباییها است.
در پژوهش حاضر به این موضوعها پرداخته شده است که کدام یک از مولفههای طراحی و جزئیات معماری برای کودکان جذاب است و کودکان در مهد کودک، چه عناصری را به طور خود به خودی زیبا میدانند. همچنین عناصر زیبایی شناختی فضای آموزشی مشخص شود و انطباق عناصر زیبایی شناختی در مراکز پیش از دبستان و استانداردهای موجود بررسی گردد. در نهایت می توان از تحقیق حاضر در افزایش درک زیبایی شناختی کودکان، ایجاد محیط جذاب و دلخواه و علاقهمند کردن آن ها به فضای آموزشی استفاده کرد. با وجود اهمیت این مسائل و تاثیر بسیار زیاد آنها بر کودک و دوران کودکی تحقیقات بسیار کمی در این زمینه در داخل کشور انجام شده است بنابراین امید است با استفاده از نتایج این پژوهش گامی برای بهبود و توسعه و به کارگیری عناصر زیبایی شناختی در طراحی فضای آموزشی مراکز پیش از دبستان برداشته شود.
تعاریف نظری
الف - رنگ: از عوامل موثر فضا در انتقال پیام رنگ فضا است، رنگ تاثیر زیادی بر روحیه و رفتار کاربران فضا دارد و هر رنگ حاوی پیام خاصی به بینندگان میباشد.
ب - نور :یکی از عوامل موثر در طراحی فضا نور است که با میل و رغبت و تمرکز کاربر و ایجاد تنوع فضایی و تاکید رابطه دارد. حس تشخیص رنگ معمول ترین شکل احساس زیبایی شناسی به طور کلی است - پرتوی، 1352، ص . - 113
ج - فرم: فرم با ارزشترین عنصر بصری است و بهترین وسیله بیان ذهنیات و تصورات انسانی است. وسیله ای بسیار با ارزش برای تفهیم و بیان اندیشه و تفکر انسان ها بوده است. عناصر تشکیل دهنده فرم شامل نقطه، خط، سطح، حجم و شکل است - نظارت، 1382، ص . - 33
د - زیبایی شناسی: واژه استتیک - زیبایی شناسی - از واژه یونانی aithetikos به معنای حساسیت و استعداد دریافت به وسیله حواس است. این رشته را الکساندر بوم گارتن، شاگرد فردریش مولف و منصف کتاب aeshetica که نخستین مجلدش در 1750 منتشر شد به عنوان دانشی ویژه نامگذاری نمود - آونرزایس، ترجمه شایان،1363، ص. - 3 زیبایی در مفهوم مطلق آن خالق هنر است. زیبایی که امروزه از مباحث عمده ی فلسفی و هنری است از دیرباز در انواع هنر نقشی بسزا داشته است. اگرچه به صورت شخصی و جداگانه و تحت عنوانی ویژه مورد بحث قرار نگرفته است ولی در هنرهای بحث زیبایی و جمال در اندیشه های اسلامی سابقه ای طولانی داشته و مطرح شده است - یزدانی،1382،ص . - 21
ه - فضای آموزشی: به وضعیت، امکانات و وسایل آموزشی و کمک آموزشی موجود در مراکز آموزشی اشاره دارد. به زعم والبرگ شواهد بسیاری مبنی بر اهمیت تاثیر مواد و تجهیزات آموزشی موجود در آموزشگاهها و افزایش یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان وجود دارد - کورکوران، 1988،ص - .
ت - معیار های کیفیت فضا: منظور از معیار های کیفیت فضا عواملی است که باعث بالا بردن کیفیت و کارایی فضای آموزشی میشود که در این پروژه رنگ و نور و فرم بررسی میگردد.
اهداف پژوهش
1. ساخت و انطباق پذیری چک لیست بررسی کاربرد عناصر زیبایی شناختی در مراکز آموزشی
2. بررسی انطباق مراکز آموزشی استان تهران از نظر عناصر زیبایی شناختی با چک لیست تهیه شده توسط محقق
سوالهای پژوهش
4. آیا می توان ابزاری ساخت که عناصر زیبایی شناختی را در مراکز آموزشی بسنجد؟
5. آیا بین عنصر زیبایی شناختی رنگ درمراکز پیش از دبستان با اصول طراحی فضای آموزشی بر اساس چک لیست تهیه شده انطباق وجود دارد؟
6. آیا بین عنصر زیبایی شناختی نور در مراکز پیش از دبستان با اصول طراحی فضای آموزشی بر اساس چک لیست تهیه شده انطباق وجود دارد؟
7. آیا بین عنصر زیبایی شناختی فرم در مراکز پیش از دبستان با اصول طراحی فضای آموزشی بر اساس چک لیست تهیه شده انطباق وجود دارد؟
پیشینه پژوهشی رضوی - - 1391 در بررسی ابعاد زیبایی شناختی در گرایش مشتریان به اماکن ورزشی بر اساس نتایج تحقیق خود چنین بیان می کند که عناصر رنگ، نور، هارمونی، فرم، فضا و محیط در گرایش مشتریان به اماکن ورزشی موثر میباشد. همچنین تفاوت معنی داری بین وضعیت موجود و مطلوب اماکن ورزشی در گرایش مشتریان به آن مکان ها از جنبه زیبایی شناختی وجود داشته است - رضوی و همکاران، . - 1391 زبردستان - - 1391در ادراک حسی در طراحی فضای کودک بر اساس نتایج تحقیق خود در پروژهی مهد کودک بارباپاپا 3 در ایتالیا بیان میکند: در این پروزه توجه به حواس و آگاهی کامل از عوامل پایداری مد نظر بود.
از آن جا که یکی از عوامل محرک حسی در کودکان تنوع رنگ است طراحان این پروزه با استفاده از شیشه های رنگی به کار رفته در نمای اصلی و مشرف به کلاس در تقویت حواس کودک نقش بسزایی داشتهاند. نحوه به کار گیری رنگ ها در کنار یکدیگر به گونه ای است که قابل تشخیص و در عین حال نشاط آور و تحریک کننده هستند. استفاده از رنگ ها و مصالح همرنگ با طبیعت چون چوب در دیوار ها، کف و سقف در این بنا کودک را به سوی تعاملی پایدار با محیط تشویق میکند.
از آن جا که رنگ تاثیر بسزایی در تحریک اعصاب کودک دارد انتخاب اصولی آن در فضاهای مختلف مورد توجه است. استفاده از رنگ های آبی و خانواده های آن، آرامش بخش برای اتاق کودک، رنگ های گرم مانند قرمز و نارنجی هنگام بازی کودکانه و یا فضاهای غذا خوری. رنگ های سبز و قهوه ای وی را با محیط طبیعی سازگار میکند. برای کسب انرژی از محیط در طول روز استفاده از منابع طبیعی، شیشه های مناسب بازشو در همه طول نما به منظور حائل نور خورشید در زمان های مختلف روز و گرم نگه داشتن فضای داخلی اجرا شده است.
