بخشی از مقاله
چکیده
نظام اداری هر جامعه، بازوی اجرایی نظام سیاسی محسوب می شود؛ پرداختن به عواملی که موجب باز دارندگی از فساد، در سطوح مختلف نظام اداری میگردد، میتواند کمک بهسزایی به نظام سیاسی داشته باشد. این مقاله، با رویکرد دینی بخصوص سیره رفتاری و گفتاری امیرالمؤمنین علی علیه السلام، و به روش توصیفی و استنباطی و با رعایت اصل احتیاط در پژوهشهای دینی، درصدد یافتن عوامل باز دارندگی از فساد در نظام اداری می باشد.
با توجه به تعاریف متفاوتی که از فساد اداری صورت گرفته است، به طور کلی فساد را میتوان در دو سطح خرد و کلان مورد بررسی قرار داد. با مراجعه به سیره و اقوال علی علیه السلام میتوان گفت: ایشان برای اصلاح ساختار اداری حکومت و جلوگیری از فساد، حداقل پنج سطح از عوامل را مورد اهتمام قرار دادهاند که عبارتند از: عوامل روانی و رفتاری، عوامل سازمانی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، عوامل سیاسی و عوامل اقتصادی.
مقدمه
ماندگاری نظام های سیاسی تا حد زیادی مرهون سلامت نظام اداری به عنوان بازوی اجرایی آن می باشد. کارآیی نظام های سیاسی در عرصه اجرا، به میزان کارآمد بودن نظام اداری بستگی دارد. ازاین رو، با شناخت آسیب های نظام اداری، می توان علاوه بر کارآمد نمودن نظام اداری، به بقاء و ماندگاری آن نیز کمک کرد. از سوی دیگر، فساد، از عوامل اصلی بازماندن نهادها و جوامع از دست یابی به اهداف، و از موانع اساسی رشد و تکامل آنها به شمار می رود.
به همین دلیل، همواره کسانی که درپی سلامت نظام اجتماعی بشر، رشد و تکامل آن بوده اند، به دنبال پیش گیری و مبارزه با این پدیده شوم اجتماعی بوده اند. پیامبران و اولیای الهی، در این میان نقش بسیار برجسته ای داشته اند. آنان مبارزه با فساد و تباهی و برقراری قسط و عدل در جامعه را سرلوحه برنامه های تبلیغی خود قرار داده، در این راه، جان نثاری های فراوانی از خود نشان داده اند - حسنی، 1391 ص . - 81-104 ازآنجاکه راه حل هایی که برای اصلاح جوامع ارائه می گردد، باید براساس ارزش های پذیرفته شده در آن جامعه باشد، در جامعه اسلامی نیز می بایست راه حل های اصلاحی، متناسب با الگوها و آموزه های اسلامی ارائه گردد. بی تردید، امروزه یکی از معضلات جامعه اسلامی ما فساد اداری می باشد که گریبانگیر سازمان ها و ادارات شده است.
ازآنجاکه بهترین درمان، در جلوگیری از فساد، اقدامات پیشگیرانه برای برون رفت از این مشکل می باشد، باید راه حل های اسلامی را که بازدارنده از فساد اداری هستند شناسایی و معرفی شوند. از این رو، این پژوهش با مراجعه به سیره قولی و رفتاری اهل بیت عصمت و طهارت، بخصوص امیرالمؤمنین علی علیه السلام درصدد ارائه راه حلی برای پاسخ به این پرسش است که عوامل و راه کارهای جلوگیری از فساد اداری چیست؟ در این مقاله، به تفکیک ابعاد مختلف نظام اداری پرداخته شده و سپس برای هر یک راه کاری ارائه شده است.
تعریف فساد اداری
ارائه تعریفی واحد، از اصطلاح فساد اداری کاری بس دشوار است؛ چراکه فساد اداری، دارای گستره مصداقی فراوانی است که بیان تعریفی جامع، که شامل همه آنها گردد، به سادگی ممکن نیست. ازاین رو، باید با تعریف مفهوم فساد اداری، از طریق نشانه ها و عوارض فساد اداری، مصادیق آن را تشخیص دادبنابراین،. هر تعریفی که ارائه شود، یا کاملاً در مقابل تعریف های دیگر قرار می گیرد، یا ناظر به تعداد محدودی از ابعاد این پدیده می شود. از این رو، نمی تواند بیانگر تمامی ویژگی ها و مشخصات آن باشد و آن را کاملاً از پدیده ها و مفاهیم نزدیک به آن متمایز سازد. بدین ترتیب، بدون درگیر شدن با تعاریف مختلف این اصطلاح، مستقیماً به تعریف موردنظر می پردازیم. واژه فساد از ریشه فسد به معنای جلوگیری از انجام اعمال درست و سالم است.
اما در اصطلاح فساد اداری عبارت است از: استفاده غیرقانونی از اختیارات اداری/ دولتی برای نفع شخصی. در این تعریف، به طور ضمنی فرض شده است که مجموعه ای از قوانین و ضوابط مدون اداری وجود دارند که چارچوب فعالیت های مجاز اداری را تعیین می کنند. آنگاه هرگونه رفتار اداری که مغایر با این قوانین بوده و انگیزه ارتکاب آن انتفاع شخصی باشد، فساد اداری تلقی می شود. اما ازآنجاکه ارزش های فرهنگی و اخلاقی هر جامعه متفاوت است و در یک جامعه این ارزش ها در طول زمان تغییر می کنند، برخی از محققان معتقدند: فساد اداری را می باید با توجه به دیدگاه های عمومی مردم تعریف کرد - حبیبی، 1375، ص14و. - 15
انواع و سطوح فساد
مطالعه فساد در جوامع مختلف، نشانگر آن است که فساد بیشتر در دو سطح صورت می گیرد: سطح کلان و سطح خرد. فساد در سطح کلان، بیشتر به نخبگان سیاسی، مدیران عالی رتبه و مقامات ارشد دولت ها مربوط می شود. تعبیر دیگر از این سطح فساد، فساد یقه سفیدان است. به همین ترتیب، سطح خرد فساد که به فساد یقه آبی ها معروف است، عبارت است از: مبادلات، معاملات و بده بستان های فاسدی که در سطح کارمندان رده پایین و در ارتباط مستقیم با ارباب رجوع صورت می گیرد - حسنی، 1391 ص 104. - 81 افراد با توجه به نقشی که در اتخاذ تصمیمات دولتی و چرخه فعالیت های دولت ایفا می کنند، به سه زیر مجموعه تقسیم شده اند: رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه دولت منظور از رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه، گروه معدود افرادی است که قدرت سیاسی را در یک کشور در دست دارند و تصمیمات مهم کشوری را در زمینه قانون گذاری، سیاستگذاری و تخصیص منابع اتخاذ می کنند.
کارمندان شاغل در نظام اداری
منظور از این سطح از افراد در نظام اداری، کسانی هستند که به طور رسمی یا قراردادی در استخدام ادارات، مؤسسات، نهادها و شرکت های دولتی هستند. به این افراد، وظایف مشخصی در چارچوب دستورالعمل ها و قوانین اداری محول می شود.
