بخشی از مقاله
چکیده
چنین به نظر میرسد که "منظر بومی" بهدنبال ایجاد پیوندی میان محیط طبیعی با انسان هاست که تکامل و رشد ذهنی بشر، جدای از رشد و بالندگی آن نمیباشد. منظر بومی که برخاسته از بستر محیط طبیعی است، میکوشد تا با شناساندن و معرفی روند تکاملی فرآیندهای پویای طبیعی خود، انگاره های حاصل از آنها را بنمایاند. بااین حال به نظر می رسد منظر به عنوان پدیده ای فرهنگی، برای دستیابی به پایداری به مفاهیمی فراتر ازصرفاً اکولوژیک نیاز دارد. چنانچه جنبه زیبایی شناختی یک اثر قادر است با تأثیر بر عواطف فردی به آگاهی بخشی در جهت افزایش پایداری محیطی منجر شود. بنابراین، این پژوهش به دنبال راهبردهایی برای ایجاد روشی با معیارهای آگاهانه است تا از برقراری پیوند با فرآیندهای پویای طبیعی از یکسو، و قوه فهم و درک انسان از سوی دیگر، منظری را با مفهوم "بومی" بودن بیافریند و با بازنگری مقوله منظر بومی، به استفاده از مؤلفه های آن در فضاهای شهری کنونی بپردازد.
واژههای کلیدی: معماری، منظر بومی، طراحی شهری، باغ صفوی.
-1 مقدمه
بشر در طول تاریخ از هنگام یکه سرپناه، مسکن، محیط زیست، محل کار و یا هر نوع فضایی را ساخته و مورد بهر هبرداری قرار داده، همیشه عوامل طبیعی در این ساختار اصل مهم و اساسی برای او بوده اند، و کسانی را که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند، به باغ های بهشتی وارد می کنند. باغ هایی که نهرها از پای درختانش جاری است، به اذن پروردگارشان، جاودانه در آن می مانند و تحیت آن ها در است . - Holy Qoran - محیط شامل طبیعت، فرهنگ و انسان است که در سامان های با ارتباطات متداخل قرار گرفته اند. آندرو برنان نیز درخصوص رابطه انسان با محیط، عقیده انسان گرای اکولوژیکی را بسط داده و معتقد است از آنجا که ما بخشی از طبیعت هستیم، برای آنکه به انسان کاملی تبدیل شویم، باید با آن تماس داشته باشیم. او هویت ما را با طبیعت مرتبط دانسته و آن را اولین گام به سوی اخلاقیات محیطی معرفی می کند و معتقد است که اخلاقیات و زیبایی شناسی همانند حقیقت و زیبایی به هم مرتبط هستند و منطقی نیست که منافع مستقیم تماس خود را با طبیعت تشخیص دهیم ولی به آن اهمیتی ندهیم، یعنی کاری که هم اکنون انجام می دهیم. به تبعیت از جها نبینی دیرینه و فرهنگ ایرانی اسامی ایرانیان، رابطه مردم این سرزمین با طبیعت و عناصر طبیعی، رابط های بر اساس احترام به طبیعت و همزیستی با آن است. این تفکر زمین را ملک خدا می داند - الیاده، . - 111 :1362
-2 مرور ادبیات و سوابق مربوطه
مهمترین مطالعات انجام گرفته مربوط بهنجارِ شکلیابیِ باغ ایرانی - حیدرنتاج، - 1389 و معماری منظر تاریخی باغ های بهشهر در عصر صفوی است - مصباح نمینی، . - 1383 در این پژوهش ها به تبیین باغسازی ایرانی در عصر صفوی و تحلیل فضایی کوشک باغ های بهشهر پرداخته شده است. تلاش این گروه از محققان، بیشتر بر تبیین عناصر باغ ایرانی در این شهر، بر اساس رویکردهای نظری معماری منظر استوار بوده است. در کنار این پژوهش ها، تحقیقات باززنده سازی کوشک باغ های شهر بهشهر با تکیه بمرمّتعمارتِ چشمه عمارت از دیگر مطالعات در این شهر است - رضایی. چراتی، . - 1383
-3 رابطه اقلیم و مکان
کنز برای اولین بار نادیده گرفتن خرد اقلیم را یک نارسایی در تئوری های مکان دانست. تئوری مکان در واقع جنبه های فیزیکی را شامل می شود. هر چند این جنبه ها معمولا به دید معمارانه مکان و متشکل از مولفه های فیزیکی مانند اندازه، رنگ، شکل، فرم و بافت مربوط است و کمتر به خرد اقلیم به عنوان یک ساختار فیزیکی مکان توجه دارد. متغیر اقلیم به عنوان یک پارامتر فیزیکی مکان، نقش مهمی در زندگی روزمره بازی می کند و بر روی رفتار فردی، اجتماعی، اقتصادی و جنایی و معانی که به مکان ها نسبت می دهیم تاثیر می گذارد؛ چرا که اقلیم در مکان ریشه دارد و نه تنها به صورت عینی یک مکان را شکل می دهد بلکه به صورت ذهنی بر نحوه تجربه و یادآوری یک مکان تاثیر دارد - کنز، . - 2005 رابطه بین استفاده کارکردی یک مکان و ادراک ما از زیبایی آن ممکن است تابعی از شرایط خرد اقلیمش همچون آفتاب و باد تغییر کند. امکان دارد این ها و پارامترهای خرد اقلیمی دیگر مثل دما و رطوبت در ادراک ما از آسایش موثر باشند، تاثیرات عاطفی مکان ها را در هم ترکیب کنند و بر باورها، حالت و آگاهی ما از مکان و در نهایت بخشی از خود آگاهی ما تاثیر بگذارند؛ بنابراین به هویت ما مربوط هستند.
-4 معماری منظر
عبارت معماری منظر دلالت بر حرفه ای دارد که قصد آن طراحی و ساماندهی منظر است. بنابراین تعریف مفهوم منظر به شناخت دامنه فعالیت این حرفه کمک خواهد کرد - رضایی. چراتی، . - 1383 در بیشتر تعریف ها از معماری منظر و بیش از همه بر تقویت ارتباد میان انسان و طبیعت و محیط تاکید شده است. همچنین به عنوان هنر و دانش تنظیم شرایط و زمینهسازی درک زیبایی و احساس خوشی و آسایش در محیط های طبیعی و انسان ساخت، بویژه در بخش وسیعی از فضاهای باز جوامع زیستی با تکیه بر برخی علوم پایه و مهندسی - نظیر بومشناسی، زمین شناسی،گیاه شناسی و باغبانی، آب و سیویل است. لذا در این رشته و حرفه تلاش می شود در مقیاس های متفاوت از آمایش سرزمین تا فضاهای خرد، بویژه به پایداری محیطی، فرایندها و زیبایی های بوم شناسی، پرداخت و آماده سازی زمین، نمایش خوانا و جذاب جلوههای محیط طبیعی و عناصر مهمی چون آب و گیاه در فضاهای باز توجه شود. بعلاوه، این رشته و تخصص نقش بسیار مهمی را در مدیریت بهره برداری، نگهداری و برقراری تعادل میان مجموعه عوامل و عناصر طبیعی و مصنوع در جوامع زیستی ایفا میکند - فلامکی، . - 1384
-5 تعریف معماری بومی از منظر چیستی و مفهوم
اندیشمندان و صاحبنظران در طول اعصار از دیدگاههای مختلف به تعریف معماری بومی و مفهوم کاربردی آن پرداخته و به بیان ویژگی های این گونه معماری می پردازند. پیترو بلوچی - Pietro Belluschi - معمار ایتالیایی معماری بومی را اینگونه تعریف می نماید: "هنر بومی، هنری است که توسط مقدار کمی از افراد متخصص و با برنامه تدوین شده ساخته نشده است بلکه در ادامه فعالیت تمامی مردمان دارای تجربه - میراث - پیشینه یکسان و در دامنه محدودی از تجربه توسط افراد عادی شکل گرفته است". رودوفسکی در کتاب خود - 1905 - تحت عنوان »معماری بدون معمار « ذکر می کند که درس ها و نکته های فراوانی است می توان از معماری آموخت پیش از آن که آن را تبدیل به هنر حرفه ای و ویژه افراد متخصص گردانیم. وی معماران و خالقان این آثار را هنرمندان ناشناس این نمایش -سازندگان بی سواد- معرفی می کند که در زمان و مکان ویژه استعداد قابل تحسینی را در انطباق ساختمان در طبیعت پیرامون از خود نشان داده اند و به جای تلاش در جهت تسخیر کردن و تحت سلطه در آوردن طبیعت، کاری که امروزه اغلب معماران انجام می دهند، تنوع آب و هوایی را پاس داشتند و توپوگرافی و عوارض زمین را به یاری طلبیدند.
حسن فتحی معماری که آثارش در مصر در همنوایی معماری با سنت وفرهنگ مردم زبانزد است در کتاب - 1372 - "ساختمان سازی با مردم" بیان می دارد که "هر ملتی که معماری خاص خود را بنیان نهاده است. خطوط و فرمهای دلخواه خویش را که به سان زبان، عادات و رسوم محلی اش ویژگی خاص دارد نمایان کرده است. وی همچنین ضمن تاکید بر انطباق و وابستگی فرم به فرهنگ به ویژگی های بستری که فرم درآن جاری می شود اشاره می کند "تا پیش از فروپاشی مرزهای فرهنگی که در قرن نوزدهم اتفاق افتاد، فرم ها و عناصر ویژه معماری بومی در تمامی جهان دیده می شود ساختمان های هر ناحیه، میوه شگفت انگیز وحدت میمون تصور مردم با خواسته های محیط بود".
