بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای آشوبناک امروزی توجه به تغییر و یادگیری نحوه مدیریت آن بسیار ضروری است. تناسب تنوع و پیچیدگی درون سیستم با محیط و افزایش اجزاء و واحدهای سازمان موجبات ارتقاء یادگیری را فراهم می کند. سازمان ها جهت پاسخگویی به شرایط محیطی، آزادی عمل و حفظ انعطاف مجبورند گروههای کاری خودگردان را فعال نموده و قدرت بازآفرینی و خودسازماندهی را افزایش دهند. خودگردان شدن واحدها و استقلال آنها می تواند در آینده سازمان ها را به دلیل غیرمتمرکز شدن امور با چالش هایی روبرو سازد، لذا سازمان ها مجبورند در جستجوی سازوکارهایی باشند که به مدد آنها یادگیری و الزامات آن افزایش یابد و ویژگی های کل در یکایک اجزاء متبلور گردد تا هر جزء آینه تمام نمای کل باشد. رویکرد توجه به سازمان های یادگیرنده با محوریت هولوگراف روشی است که برای سازمان ها امکان رسیدن به هدف مذکور را فراهم می آورد. بنابراین هدف اصلی تحقیق حاضر مروری بر تئوری های دو مفهوم هولوگراف و سازمان های یادگیرنده در هزاره سوم است. جامعه آماری بانک صادرات در سطح استان گیلان طی سال 1394، روش تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش و ماهیت همبستگی- پیمایشی است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که بین سازمان های یادگیرنده و خاصیت هولوگراف رابطه مستقیم وجود دارد.
کلمات کلیدی: سازمان های یادگیرنده، خاصیت هولوگراف، خودسازماندهی، ساختار سازمانی
.1 مقدمه
دنیای امروز، با تغییرات بی پایانی چون ظهور اینترنت و ابزارهای ارتباط جمعی وسیعی که در اختیار عامه مردم میباشد، روبرو شده است. که این امر از دیدگاه تافلر باعث عبور کشورها از عصر صنعتی به عصر اطلاعات گردیده است. دغدغه و چالش عصر حاضر برنامه ریزی برای تغییر نیست، بلکه یادگیری این امر است که چگونه انسانها و سازمانها باید با تغییرات پرشتاب به زندگی خود ادامه دهند - کوچی1، . - 218 :2006 تغییر به یکی از ارکان اصلی زندگی در عصر اطلاعات تبدیل شده است. در چنین شرایطی مدیریت مؤثر تغییرات، قابلیت بسیار مهم و مورد نیاز سازمان هاست - پاتن و کالمن2، . - 2000 چون سازمان ها به منظور بقاء، باید عملکرد خود را به صورت بیسابقهای بهبود بخشند. امروزه سازمان ها برای پاسخگویی به تغییرات مذکور در محیط با عنایت به حفظ انعطاف در درون خود، مجبورند تیمها و گروههای کاری خودگردان را فعال نموده و توانایی خودسازماندهی را افزایش دهند. توانمند شدن سازمان ها می تواند در آینده آنها را با چالش های عمدهای روبرو سازد، لذا سازمان ها باید در جستجوی مکانیسم ها و سازوکارهایی باشند که به کمک آنها تبلور ویژگی های کل در یکایک اجزاء صورت گرفته و هر جزء معرف خصوصیات کل باشد.
.2 بیان مسأله
ماهیت هولوگرافیکی از جمله چهره های جدید سازمانی است که سازمان های موجود در هزاره سوم می توانند دارا باشند. سیر مطالعات نظری نشان میدهد که جایگاه آکادمیک بحث هولوگراف در حوزه کاربردی پارادایم تئوری آشوب قرار دارد. لذا نگاه اجمالی به بحث پارادایم و در ادامه آن پارادایم تئوری آشوب می تواند به تبیین منطقی و علمی سازمان های هولوگراف کمک نماید. در چند دهه اخیر، شاهد انقلاب عظیمی در علوم طبیعی بوده ایم. این انقلاب، شیوه درک و تبیین پدیده ها را متحول ساخته و به وسیله اندیشمندانی صورت گرفته که سالیان متمادی، تبیینهای خود را در قالبهای منظم و مشخص ارائه میدادند - داناییفرد، . - 97 :1386 تئوری آشوب برای اولین بار از سال 1961 توسط دانشمندی به نام ادوارد لورنز1 در هواشناسی به کاربرده شد و آن را به یک علم تبدیل نموده و سپس در حیطه تمام علوم و مباحث تجربی، ریاضی، رفتاری، مدیریتی و اجتماعی وارد شده و اساس تغییرات بنیادی در علوم را فراهم آورده است. امروزه مفهوم بی نظمی و آشوب در ارتباط با پدیده ها بار معنایی منفی نداشته بلکه به وجود جنبههای غیرقابل پیش بینی و اتفاقی در آنها اشاره دارد.
تئوری آشوب تلاش میکند تا جهان را با استفاده از پویاییهای غیرخطی2 توصیف کند. - استوارت، . - 141 : 2002 رابینستین - 1999 - 3مدعی است که آشوب بنا بر ماهیت خود با مواردی مانند تلاطم سر و کار دارد که به نحوی شتابان بینظم و غیرقابل مدیریت میشوند. از نظر هستیشناسی پارادایم تئوری آشوب معتقد است که جهان بیثبات، غیرخطی و پویاست. از نظر معرفت شناسی رابطه بین پژوهشگر و پدیده مورد بررسی عینی است. از نظر روش شناسی اگر پارادایم آشوب به صورت استعاره ای استفاده گردد، متدلوژی آن هم کیفی و هم کمی خواهد بود - دانایی فرد، . - 102 :1386
تئوری آشوب، پژوهشگران سازمانی را قادر می سازد سازمان را به عنوان یک سیستم داینامیک و پویا، نه یک سیستم ایستا و قابل پیش بینی تحلیل کنند. به طور خاص، تئوری آشوب در مدیریت و طرح ریزی سازمان کاربرد دارد. برای استفاده از پارادایم تئوری آشوب در حل مسائل مدیریتی و تصمیم گیری باید درک مناسبی از پارادایم، کاربردهای آن و پارادایم های رقیب آن داشت. بر طبق اصول و موازین نظریه آشوب، جهان از مجموعه عناصر و اجزا تشکیل شده است که قواعد بی نظمی بر آن حاکم است و این عناصر، خلاقانه، ظرفیت و قدرت »خودراهبری« و »خودمانایی« دارند. در چنین وضعیتی، روابط و مناسبات میان متغیرهای موجود پیش بینی ناپذیر و کنترل ناشدنی اند. این نظریه نافی قوانین و قواعد جبری و طبیعی حاکم بر طبیعت نیست، بلکه درصدد تبیین این نکته است که در سیستم های طبیعی و اجتماعی، » بی نظمی منجر به نظم… و » نظم منجر به بی نظمی… می شود.
به بیان ساده تر، انگاره اصلی نظریه آشوب این است که در هر بی نظمی و آشفتگی، نظمی ویژه نهفته است. بنابراین، پدیده ای که در یک مقیاس کوچک تر نامنظم، پراکنده، تصادفی و پیش بینی ناپذیر به نظر می رسد، در مقیاسهای بزر گ تر منظم، پایا و پیش بینی پذیر است - خورسندی طاسکوه، . - 164 : 1387 در واقع، نظریه آشوب آنتی تز پارادایم اثبات گرایی محسوب می شود. از آنجا که تئوری آشوب رفتار سیستم های بی نظم آشوبناک را تبیین می کند، لذا بر شمردن ویژگی های آن در مدیریت سازمان و انجام پژوهش های سازمانی کاربرد دارد. با توجه به ویژگی اثر پرونهای4 تئوری آشوب، یک تغییر جزئی درشرایط، منجر به تغییرات بسیار شدید درنتایج حاصل از آنها می گردد. به عبارتی یک تغییر جزئی در ابتدا منجر به یک تغییر بسیار بزرگ در پایان کار خواهد شد. در نظریه آشوب اعتقاد بر این است که سیستم های بی نظم برای حفظ پویایی نیاز به تغییرات اساسی درونی دارند که این تغییرات به جای سازگاری و تطبیق با محیط، سازگاری پویا1 را موجب میگردد که نتیجه آن دگرگونی روابط پایدار بین افرد، الگوهای رفتاری، الگوهای کار، نگرش ها و طرز تلقی ها و فرهنگ هاست. برخی از دانشمندان چون مورگان معتقدند؛ آشفتگی، سازگاریها و انطباق را درهم میشکند که این مسأله، در ظهور نظر نوین، گاهی بسیار ضروری است که باعث خلاقیت مستمر در سایه تخریب خلاقیت پیشین میشود.
بر اساس اصل جاذبه های غریب2 به عنوان ویژگی دبگر نظریه آشوب، همه آنچه را که ما در نظر اول بی نظم و آشوبناک می بینیم در دراز مدت و با تکرار الگوی منظمی از خود نشان می دهند. بی نظمی در همه جا وجود دارد ولی آنها قانونمند و ساختارمند هستند. در تئوری آشوب و معادلات آن نوعی شباهت بین اجزا و کل قابل تشخیص است، بدین ترتیب که هر جزیی از الگو همانند و مشابه کل میباشد. به این ویژگی خاصیت خودمانایی3 گفته میشود. در خاصیت هولوگرافی4، کل به گونهای در اجزاء منعکس میگردد که هر جزء میتواند همچون کل عمل نماید. سازمان نیز میتواند واجد چنین خاصیتی باشد. مورگان - 1995 - 5 در کتاب خود تحت عنوان سیمای سازمان6 در بحث استعاره سازمان به مثابه مغز ویژگی های هولوگراف را به شرح زیر بیان می کند: جزء خاصیت کل را داشته و مانند آن عمل می کند؛ سیستم توانایی یادگیری را دارد؛ سیستم دارای توانایی خودسازماندهی است؛ حتی اگر قسمت هایی از سیستم برداشته شود سیستم به راحتی می تواند به فعالیت خود ادامه دهد. به عنوان مثال در رابطه با خاصیت هولوگرافیکی می توان به آینه اشاره کرد. ویژگی و خاصیت آینه نمایش تصویر و بازتاب آن است. این ویژگی در تمام قسمت های آن وجود دارد به گونه ای که هر قطعه آن، می تواند این خاصیت کل را از خود بروز دهد.
پژوهشگران تأثیر عوامل وضعی ساختار، محیط، استراتژی، فرهنگ، رهبری و تکنولوژی را در یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده مورد تأکید قرار داده اند: - 1 ساختار: سلسله مراتب های بلند و خشک، همراه با دپارتمانهای نفوذ ناپذیر مانع یادگیری هستند؛ برای اینکه آنها از جریان سریع و به موقع دانش که پایه و اساس رقابتی بودن است، جلوگیری می کنند. محدودیت های بوروکراتیک همگی کمک می کنند که یادگیری از بین برود و در مقابل ساختار تخت، جریان دانش و یادگیری را به حداکثر می رساند - مارکوارت، . - 389 :2006 ساختار متمرکز، رفتار گذشته و یادگیری تک حلقه ای را تقویت می کند در حالی که ساختار ارگانیک و پویا، یادگیری دو حلقه ای و سه حلقه ای را ارتقاء می دهند - فایول و لایلز، . - 813- 808 :1985 به عقیده دفت، رابینز، برنز و استالکر ساختار مکانیکی برای محیط های ثابت یا تغییر بسیار کم و ساختار ارگانیک، برای محیط های متغیر مطلوب است و موجب افزایش اثربخشی می گردد - نجف بیگی و درودی،1385،ص . - 7
- 2 محیط: محیط متغیر امروز به سازمان ها اجازه نخواهد داد در مقابل فشارهای ناشی از مهارت ها، توانایی ها و تکنولوژی رقیب به صورت سنتی اداره شوند. به عقیده مارکوارت در جهان رقابتی امروز سازمانی شانس بقا دارد که بطور پیوسته با تغییرات محیط پیرامون، خود را وفق دهد و به مزیت رقابتی دست یابد. کسب مزیت رقابتی پایدار در عصر جهانی شدن، تأکید بر یادگیری مستمر کارکنان با حداکثر اثربخشی است تا سازمان ها بهتر و سریع تر یاد بگیرند و واکنشی سریعتر از رقبا از خود نشان دهند - استوارت7، . - 152- 141 :2004
