بخشی از مقاله
چکیده
در هزاره سوم یا عصر اطلاعات نیاز است که برای کاستن زمان پاسخگویی و بهبود انعطاف پذیری، شکل های جدیدی از سازمان ها بوجود آیند؟ سازمان های مجازی که امروزه با سرعت بالایی در حال شکل گیری هستند می توانند پاسخی به این نیاز ها باشند. به دلیل حضور فناوری اطلاعات و رشد آنها در محیط های کاری، امروزه سازمان های مجازی بخشی از زندگی روزمره ما می باشد. در دنیای تجاری امروز، سازمانهای مجازی با بهره گیری از کارکنان دانش محور و دارای انعطاف پذیری بالا، با اثربخشی و کارایی چشمگیری به نیازهای بازار پر تلاطم پاسخ داده و مزیت رقابتی قابل ملاحظه ای را ایجاد می کنند.
به منظور برخورداری از مزایای چنین سازمان هایی باید مسایل مدیریتی مرتبط با آنها به خوبی شناسایی و ساماندهی شود. با توجه به اهمیت موضوع، در این مقاله ضمن بررسی مفهوم سازمان های مجازی و نحوه شکل گیری، انواع آن، معایب و مزایای این سازمان ها، چالش های مدیریت منابع انسانی در این سازمان ها پرداخته شده و به برخی راهکارهای مهم در زمینه حل این مشکلات اشاره شده است. احساس انزوا و جدا شدن از تیم، عدم اعتماد، هویت سازمانی پایین ، تعهد کاری پایین، نرخ ترک شغل بالا، تسهیم دانش، مسئولیت - پاسخگویی - ، درک تفاوت های فرهنگی، انگیزه، هم افزایی یا به حداکثر رسیدن منافع فرایند، مهارت های فنی و بین فردی در میان اعضای تیم مجازی، ارزیابی عملکرد و غیره، از چالش های منابع انسانی در سازمان های مجازی شناسایی شده است.
واژگان کلیدی: سازمان مجازی، مدیریت منابع انسانی، چالش های منابع انسانی سازمان های مجازی
-1 مقدمه
سازمان مجازی، جلوه کاربردی فناوری اطلاعات است که به دلایلی همچون ایجاد بازارها و محصولات جدید و امکان انعطاف پذیری برای پاسخ به هنگام به نیازهای بازار از آن به عنوان سازمانهای آتی یاد شده است - عابدی جعفری و همکاران، . - 1389 محیط های کسب و کار مجازی واقعیتی از زندگی است. در واقع محیط کاری مجازی نه با دیوارها بلکه با مناطق - محدوده های - زمانی تعریف می شود و در این سازمان ها مرز بین خانه و محیط کار دیگر وجود ندارد. یقینا آنچه باعث افزایش بهره وری کارمندان می شود، دادن این اختیار به کارمندان است که کجا و چه زمانی را برای کار کردن ترجیح می دهند.
همانطور که محتمل است ، سازمان هایی که معمولا بر پایه ی شبکه های فناوری اطلاعات هستند به عنوان یک راه حل برای افزایش انعطاف پذیری برای پاسخ گویی به موقع به تغییرات مکرر و دائمی به وجود آمده اند - . - Vozza, 2015 در این سازمانها شاخص هایی از قبیل میزان همکاری با شرکا، میزان استفاده از فناوری اطلاعات، نحوه همکاری بر پایه اعتماد متقابل، نحوه انتخاب شرکا و نحوه رفع اختلاف با شرکا و ایجاد تیم های مجازی به تعیین میزان مجازی بودن این سازمان ها کمک می کنند - قربانی و ملکی،. - 1394 سازمان مجازی، به عنوان یک واقعیت، حاصل پیشرفتهای فناوری و خلاقیت در سازماندهی است که برای پاسخگوئی به نیازهای محیط متلاطم و ویژگیهای عصر فرا صنعتی پدید آمده است.
فیلیکس جاب1 در مطالعات اخیر خود ،76 شرکت در صنایع مختلف مشخص کرده است که تصمیم به کار در منزل گرفته اند ، که شامل تمام یا اکثر کارکنانشان می باشد - Vozza, . - 2015 یکی از دلایل اثبات اینکه "دنیای مجازی" در حال حاضر بخشی از زندگی روزانه جامعه ی کسب و کار است، لیست زیر از رهبران صنایع می باشد که از انواع مختلف ساعت های کاری انعطاف پذیر، استخدام انعطاف پذیر و عملیات مجازی استفاده می کنند که عبارتند از: اپل، دل، هیومانا، امریکن اکسپرس، زیراکس، آی بی ام، ابوات دات کام، ماکروسافت، تامسون رویترز، موزیلا، باش لامب، ساپ، جنرال الکتریک، سیستم های سیسکو، گوگل، جت بلو، سیتی بانک - . - Lepor,2014
کاهش ارتباطات رودررو، کارکردن در محیط هایی که کارکنان به دور از همدیگر و مدیران کار می کنند، تنوع و تخصصی شدن کارها، مرزهای سازمانی، پراکندگی جغرافیایی، تغییرات سریع محیط کار و همکاران و ... در مدیریت منابع انسانی، سازمانهای مجازی را مبدل به مبحثی پیچیده و چالش برانگیز کرده است. تعهد شغلی پایین و نرخ بالای ترک شغل از جمله مشکلات حوزه منابع انسانی در سازمانهای مجازی است - قربانی و ملکی،. - 1394 بنابراین درک دقیق سازمان های مجازی یکی از اساسی ترین نیازهای روز ما می باشد که در این مقاله با مطالعه سازمان مجازی به شناسایی چالش هایی که در قسمت منابع انسانی این سازمان ها مطرح است پرداخته می شود.
-2 سازمان های مجازی
از جهت لغوی، واژه ی »مجازی« از مباحث کامپیوتر به عاریت گرفته شده است. در کامپیوتر به حافظه ای که بیشتر از ظرفیت حافظه واقعی است، حافظه ی مجازی نام نهاده اند و در سازمان نیز به همین سیاق و با توجه به اینکه از منابع بیرونی که واقعا متعلق به سازمان نیست، سازمانی به وجود آمده است آن را سازمان مجازی نامیده اند؛ سازمانی که محدودیت آن متعلقات سازمان های دیگر است و به خودی خود موجودیتی ندارد. بدین ترتیب، در سازمان مجازیعامل مهمی که مجازی بودن را تعیین می کند، واگذاری فعالیت ها به سازمان های دیگر و تامین خدمات و کالا با همکاری واحدهای خارجی و اتحاد با آنهاست - الوانی،. - 1377
پیشینه سازمان مجازی را می توان به آلوین تافلر2 نسبت داد زمانی که درباره کلبه الکترونیکی در کتاب موج سوم نوشت. او تغییری را از ثروت و خشونت به سمت ارزش دانش در اقتصاد جهانی پیش بینی کرد. وی به این نتیجه رسید که کارها متحرک شده و کارمندان اغلب از یکدیگر دور کار می کنند و کارمندان نیاز به مکانیزم هایی دارند که آن ها را در راه رسیدن به مجازی شدن یاری دهد؟ در جامعه مجازی افراد در فضای مجازی و در کلبه الکترونیکی قرار دارند. - Yakhlef, 2009 - آبتون و مک آفی سازمان مجازی را مجموعه از شرکتها می دانند که هر کدام بر روی تخصص خود متمرکز هستند و با کمک شبکه های الکترونیکی صرف نظر از موقعیت مکانیشان میتوانند به صورت منعطف با یکدیگر همکاری کنند - . - Upton,1996
هدف عمده سازمان مجازی آن است که اجازه دهد شماری از سازمانها به سرعت یک محیط کاری مشترک را گسترش دهند و مدیریت مجموعه از منابع که به وسیله سازمانهای مرتبط به هم فراهم می شوند را برای کسب اهداف مشترک ارتقاء بخشند. دلایل اصلی تشکیل سازمانهای مجازی عبارتند از: - 1 حداکثرسازی میزان انعطاف پذیری در برابر تغییرات محیط - 2 تمرکز بر مزیت رقابتی - 3 تغییر اندازه سازمان متناسب با تغییرات بازار - 4 توسعه ی زنجیره ی تأمین سازمان - . - Martinez & al,2001بر طبق نظر جاگرس3 و همکاران - - 1998 مشخصات کلی سازمانهای مجازی عبارتند از: - 1 بدون حد و مرز بودن - 2 تکمیل کننده مزیتهای رقابتی یکدیگر/اشتراک منابع - 3 اشتراک دانش - 4 پراکندگی جغرافیایی - 5 تغییر شرکا - 6 مشارکت یکسان - 7 ارتباطات الکترونیک لحظه ای - . - Gagers & al,1998
همچنین همکاری در بستر الکترونیک - - Han & al,2007، اشتراک موقت منابع در جهت اهداف مشترک - - Kerschaum & al,2009و پاسخگویی مؤثر و سریع به نیاز مشتریان، پراکندگی جغرافیایی - - Shin & al,2004، از دیگر ویژگیهای مشترک سازمانهای مجازی است. چرخه حیات سازمان مجازی دارای چهار مرحله است که عبارتند از :پایه ریزی و ایجاد، بهره برداری و عملیات کاری، تکامل تدریجی و تغییر شکل، انحلال - . - Lin & al ,2005 درواقع سازمان مجازی به منظور بهره مندی از فرصتهای تجاری شکل میگیرد و زمانی که این فرصت تجاری پایان یابد، سازمان مجازی نیز از بین خواهد رفت - . - Ip & al,2003
در سازمانهای مجازی، بسیاری از کارکردها و فعالیتهای سازمانی دچار تغییرات اساسی گردیده اند؛ در این گونه سازمانها که در واقع تبلور تغییر و تحولات یاد شده در عرصه مدیریت و سازمان هستند، فعالیتها دیگر در درون مرزهای مشخص و تعیین شده مکانی و زمانی صورت نمی گیرند، بلکه این فعالیتها از طریق واحدهای خارجی و گروههای پراکنده که به کمک فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به هم پیوند خورده اند، صورت می پذیرد. در گذشته رشد و توسعه به عنوان یکی از مسائل عمده سازمانها مطرح بود و مصداق "بزرگتر، بهتر" عینیت داشت، اما در سازمانهای مجازی بحث "کوچک، زیباست" مطرح است و مدیران غالبا با سازمانهایی جمع و جور شده مواجه اند تا بتوانند خود را با شرایط فراروی شان وفق دهند - زاهدی، شمس السادات، 1381، ص. - 36 مدیریت سازمانهای مجازی
