بخشی از مقاله
چکیده
کارآفرینی و ایجاد اشتغال، از اصول اساسی و مهم زندگی هر فرد در ادوار و اجتماعات بشری است؛ چراکه کارآفرینی چرخ زندگی بشر را در جهان متحول و دگرگون ساخته است. اقتصاددانان و صاحبنظران معتقدند که فرد کارآفرین با ارائهی محصولات و خدمات جدید میتواند جامعه را به سمت پیشرفت و توسعه سوق دهد. اگرچه کارآفرینی تنها راهکار اشتغالزایی و افزایش درآمدهای مردم روستایی نیست، اما قطعاً یکی از بهترین و بهرهورترین نوع آن است. تحقیق حاضر با استفاده از روش اسنادی و کتابخانهای، سیاستهای توسعهی کارآفرینی در مناطق روستایی اتحادیهی اروپا را موردبحث قرار میدهد. یافتههای تحقیق نشان میدهد، چالشهای جهانی ازجمله؛ امنیت غذایی، حفاظت از تنوع زیستی و تغییرات آب و هوایی، فرصتهای جدیدی را برای کارآفرینی روستایی فراهم آورده است. بهعلاوه با افزایش سن جمعیت و فشارهای شدید رقابتی ناشی از جهانیشدن، ایجاب مینماید تا نوآوریهایی در مدلهای کسبوکار، خدمات و محصولات به وجود آید. این نوآوریها میتواند باعث رشد اقتصادی و ایجاد شغل شوند.
در این رابطه، انجام پژوهشهای متعدد درزمینهی دانش کشاورزی و ترویجآن از اهمّیّت خاصی برخوردار است. بهطورکلی نقش کارآفرینی بهعنوانمحرّکی برای رشد و تنوع اقتصادی در اروپا شناخته شده است. همچنین کارآفرینی یکی از مؤلفههای اصلی استراتژی 2020 اتحادیهی اروپا برای رشد هوشمند، پایدار و یکپارچه است. ترویج کارآفرینی در میان کشاورزان در اروپا در مقیاس کلانوخرد، در مناطق کوهستانی و دشتی و همچنین ایجاد زنجیرههای کوچک عرضهی مواد غذایی از اولویتهای اصلی این خطمشی برای بالفعل شدن کارآفرینی روستایی بالقوه است. در این راستا، راهاندازی کسبوکار سبز باهدف ایجاد اقتصادی کمکربن، هستهی اصلی این استراتژی است. اقدامات صندوق کشاورزی اروپا در توسعهی کشاورزی EAFRD برای تقویت پروژههای کارآفرینی روستایی اروپا قابلملاحظه میباشد. این اقدامات تقریبا 35 درصد از کل بودجهی تخصیص یافتهی صندوق برای دورهی 2013-2007 است.
واژگان کلیدی: کارآفرینی، توسعهی روستایی و کشاورزی، صندوق کشاورزی اروپا، اتحادیهی اروپا.
-1 مقدمه
روستاها مملو از فرصتهای جدید و کشف نشده هستند . - Szilagy and Wallace, 1987:76 - وجود معضلات اجتماعی و اقتصادی فراوان در جامعهی روستاییکه عمدتاً به نبود زمینههای بازآفرینی اشتغال و کسبوکار جدید بازمیگردد، متصدیان و متولیان توسعه و برنامهریزی در روستاها را به سمت رویکردهای "کارآفرینی" سوق داده است - طاهرخانی، - 98-92 :1379؛ اهمیتو عملکرد کارآفرینی به حدّی است که کارآفرینی را میتوان موتور رشد و توسعهی اقتصادی جامعه - Gurol & Astan,2006:25-38 - ، هماهنگکننده و ترکیبکنندهی عوامل تولید دانست - Stevenson . - and Jaarillo, 1990: جوامع روستایی دهههایی از تغییرات اقتصادی و جمعیتی را پیشت سر گذاشتهاند. کاهش جمعیت به دلیل مهاجرت جوانان و بالا رفتن سن جمعیت از معضلات مناطق روستایی در غالب کشورهای اروپایی است. همچنین تعداد رو به کاهش کشاورزان و تولیدات صنعتی و پدیدهی جدید مهاجرات شهرنشینان به روستا ازجمله تغییرات اخیر میباشند. اگرچه تمامی مناطق روستایی این روندها را تجربه میکنند، ولی مقدار و سرعت تغییرات از منطقهای تا منطقهی دیگر متفاوت است.
درهرصورت، اقتصاد بسیاری از مناطق روستایی اروپا بهسرعت در حال تغییر است. بخش خدمات بهعنوان مهمترین بخش در مناطق روستایی است. در عوض، فعالیتها و بخشهای جدید در مناطق روستایی درحالتوسعه میباشند؛ بهطور مثال گردشگری، خدمات کسبوکار، خدمات شخصی، تولید مواد غذایی، تولیدات صنعتی و دیگر مشاغل خرد نقش بیشتری در اقتصاد جوامع روستایی ایفا میکنند. کاهش اهمیت نسبی زراعت و لزوم ایجاد تنوع اقتصادی در روستاها برنامهریزان کشورهای اروپایی را بر آن داشت تا با تدوین سیاستها و راهبردهای مؤثر به توسعهی کارآفرینی در مناطق روستایی اروپا بپردازند. اوراق سبز 2003 با عنوان "کارآفرینی در اروپا" و "برنامهی اجرایی: دستورالعمل اروپا برای کارآفرینی" چارچوب سیاسی توسعهی کارآفرینی اروپا را تدوین کرده است - مطالعات مروری روستایی اتحادیه اروپا، . - 35 :2012 همچنین یکی از مؤلفههای کلیدی استراتژی 2020 اروپا کارآفرینی است. نتیجهی چنین سیاستهایی منجر به ظهور فعالیتهای جدید و عصر جدیدی از کارآفرینی روستایی شده است.
در حال حاضر کارآفرینی روستایی محرک رشد اقتصادی در مناطق اروپایی به شمار میرود. باوجود چالشهای مداوم پیش روی بخشهای روستاییسنّتی، موفقیت آتی اقتصاد روستایی اروپا با توانایی کارآفرینان روستایی در نوآوری و شناسایی فرصتهای کسبوکار جدید پیوند خورده است. مناطق روستایی اروپا بهعنوان مناطق معروف گردشگری و تفریحی به شمار میروند و سبکی از زندگی را ارائه میدهند که برای شهروندان جذاب است. در حال حاضر مهاجرت از شهرک و شهرها به روستاها در بسیاری از مناطق اروپایی گسترشیافته است. این امر باعث ایجاد بازار جدید محصولات و خدمات میشود و مهارتهای جدید، تجربه و موج جدیدی از کارآفرینی را به ارمغان میآورد - مطالعات مروری روستایی اتحادیهی اروپا، . - 23 :2012
در ایران، ایجاد کار و کسبهای جدید در مناطق روستایی در قالب فعالیتهای کارآفرین، در دهههای اخیر بهشدت موردتوجه دولت و برنامهریزان بوده است؛ اما شرایط و عوامل متعددی باعث شده است که این رویکرد به نتیجهی مطلوب نایل نگردد. به همین منظور، بررسی و تحقیق در این زمینه بسیار ضروری است. رویکرد کارآفرینی میتواند برخی از تنگناهایی را که هماکنون جامعهی روستایی ایران با آن روبهروست برطرف نماید؛ لذا در پژوهش حاضر برآنیم تا با بررسی سیاستهای کارآفرینی روستایی در اروپا عوامل و سازههای مؤثر بر ارتقاء کسبوکارهای کارآفرین و محصولات تولیدی اروپا را بررسی نماییم. برای این منظور، ابتدا چارچوب نظری مرتبط با کارآفرینی روستایی تشریح خواهد شد و پسازآن سیاستها، راهبردها و چالشهای کارآفرینی روستایی در اتحادیهی اروپا مرور خواهد شد.
-2 مبانی نظری
2؛-1 کارآفرینی و توسعهی روستایی
کارآفرینی فرآیند یا مفهومی است که در طی آن فرد کارآفرین با ایدههای نو و خلاق و شناسایی فرصتهای جدید، با بسیج منابع به ایجاد کسب و شرکتهای نو، سازمانهای جدید و نوآور رشد یابنده مبادرت میورزد. این امر توأم با پذیرش خطرات است، ولی اغلب منجر به معرفی محصول یا ارائهی خدمت به جامعه میشود. واژهی کارآفرینی، تاریخ پرباری در پس خود دارد، ابتدا اقتصاددانان بودند که به این مفهوم توجه کردند و سپس به حوزهی مدیریت تسری یافت. واژهی کارآفرینی از کلمه فرانسویEntreprender به معنای »متعهد شدن« نشأت گرفته شده است. محور اصلی شکلگیری فعالیت کارآفرینانه، حضور و وجود فردی با عنوان کارآفرین است. کارآفرینان، کسانی هستند که با ترکیب نوآوری و فعالیتهای کاری مناسب، به تولیدات و خدمات خود جنبهی اقتصادی داده و درنهایت زمینهی رشد بیشتر واحدهایشان را فراهم میآورند . - Dabson,2001:12 - طبق واژهنامهی دانشگاهی وبستر، کارآفرین کسی است که متعهد میشود مخاطرات یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی، اداره و تقبل کند. به تعبیر دیگر، کارآفرینی؛ یعنی تمایل به اعمال ریسکهای حسابشده هم در زمینهی شغلی و هم مالی و سپس انجام هر کاری که برای ایجاد مزیت و امتیاز ممکن است - رضوانی و نجارزاده،. - 161 : 1387
فرد کارآفرین بنا به ویژگیهای شخصیتی خود، آگاهانه در پی حل یک مشکل بوده و با روحیهی نوآوری و خلاقیت خود راهحل، ابزار و یا طرحی را ارائه و برای عملی کردن آن با پذیرش خطرپذیریهای مربوطه اقدام و نهایتاً تلاش میکند که محصول خود را عرضه کند و یک جریان جدید را پیریزی و توسعهی دهد - زمانی،. - 3:1387 هرچند که کارآفرینی، تنها رویکرد بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی روستاها بهحساب نمیآید - Stevenson and - Jaarillo, 1990: 17، ولی کارآفرینی روستایی راهکاری برای توانمندسازی، ظرفیتسازی و دستیابی به توسعهی پایدار در مناطق روستایی است. کارآفرینی توان برطرف کردن بسیاری از مشکلات فضاهای جغرافیایی همچون فقر، بیکاری و عدم تنوع اقتصادی بهویژه در مناطق روستایی را داراست - افتخاری و دیگران،. - 3 :1389 کارآفرین روستایی به دنبال شناسایی فرصتهای جدید، نوآوری و خلاقیت در فعالیتهای کشاورزی و غیرکشاورزی، کاربری اراضی و استفادهی بهینه، متنوع و نوآورانه در راستای توسعهی روستایی است - رضوانی و نجارزاده،. - 1387:165
امروزه، در نظریههای اقتصادی، به فعالیتهای خودجوش اقتصادی در قالب کارآفرینی در مناطق روستایی توجه ویژه میشود . - Campbell and He ,2002 :2 - اغلب کشورها، در راستای حصول پیشرفت اقتصادی از ابزاری همچون کارآفرینی و پرورش کارآفرینان استفاده میکنند - افتخاری و دیگران،1388، 44؛ کردنائیج و دیگران،. - 119 : 1384 بهگونهای که برخی صاحبنظران معتقدند "کارآفرینی" موتور رشد اقتصادی - داناییفرد و دیگران، - 1386:221 و مبنای توسعهی سرزمینی است. حیات و توسعهی کارآفرینی در فضاهای روستایی معلول عواملی همچون توسعهی زیرساختهای اجتماعی، انجام توأمان تحقیق و توسعه، افزایش کیفیت نیروی انسانی، افزایش کیفیت مدیریت، توسعهی آموزش و توسعهی تکنولوژی است - احمدپورداریانی،78:1380؛ Verheul,2001:78؛ . - Krugman,1991:8 در این میان، یکی از مهمترین
